Курылтай - всегда решал вопросы кочевых народов

В 1403 году юный Минский наследник небесной империи (Қытай) был разбит своим дядей, который захватил столицу Нанкин и провозгласил себя императором Юн – Ло. Китайский посол Ан и его группа все еще не возвращались из Мавераннахра.

Новый Минский император отправил другого посла к Тимуру, требуя освобождения Ана, выплаты традиционной «дани и других мер признания». Новый император Китая потребовал дани, и Сахиб Киран (Сақып Қыран) должен принести ее сам! В ответ,  послы и огромные караваны, которые недавно прибыли из Китая, были задержаны.  Так же, Тимур приказал создать мощный Курултай (Құрылтай) , который благословил бы операцию и показал бы Азии и Европе решимость Тимура величайшего из всех призов своей жизни – добычи из Китая, которая превзошла бы все, что было дабыто в прежних походах.

Тағы айтарым, кейбір ғылыми еңбектерде, Әмір Темірдің шыққан тайпасы мен руын да таратып, нақты көрсете кетеді. Әмір Темірдің түбі Найманның Барлас руынан шыққан, - дейді. («Тамерлан – повелитель тюрков» Х.Хукхем)

«Это тюркское племя  Найманов, сыграло большую роль в истории Центральной Азии. Он был один из самых влиятельных и могущественных тюркских племен. Его вожди всегда носили почетное звание нойонов и пользовались исключительным доверием Чингисхана. Они были к нему близки и им поручались наиболее ответственные поручения.

Завоевав Мавераннахр, Чингисхан выделил в удел им лучшую часть своих новых владений – Кашкадарью, где часть из них остались навечно. В последующих веках они приняли самое активное участие в борьбе за власть в Мавераннахре.

Өздеріңіз көріп отырғандай, Қытайдың жаңа императоры таққа отыра салысымен, Азия құрлығындағы күндей күркіреп тұрған, басты жауы және бәсекелесіне саналатын Әмір Темірге, өзіне керегінше сый-сыйапат жіберуге және оны өз аяғымен әкеліп тапсыруды талап етеді. Әрине, мұндай даңғойлық пен үстемшілдікті ұнатпайтын Әмір Темір, ішіне кек түйіп қалады. «Ендігі жауым сен боларсың», - деп ойлады Сақып Қыран қаһарына мініп. (Сақып Қыран - Әмір Темірдің бала кезгі аты, қасындағы үзеңгілес достары оны көбіне осы атымен атайтын.)

Курултай также, должен был показать самим кочевникам, что мощь Тимура достаточна для выполнения задачи, которую они должны были предпринять. Событие должно быть отмечена более пышными празднествами.

Курултай кочевников проводился на равнине Кани – Гиль, недалеко от Самарканда. Эта долина была местом, где «воздух был ароматней, чем мускус, вода слаще сахара, как будто она была частью рая, и все здесь ломилось изобилием  и прелестью наслаждений», но Клавихо считал место черезвычайно пыльным, из – за огромного скопления народа. В течение трех или четырех дней Клавихо видел почти двадцать тысяч юрт, расположенных по правильным улицам, окружавшим королевские юрты; ежедневно прибывали все новые племена и роды из степных районов.

Клавихо в конечном счете насчитал, что орда, окружавшая имперский лагерь, составляла около 50 тысяч юрт, а кроме того, за границей орды, дальше на лугах, было много других юрт, с фруктовыми садами, хорошо снабженными водой из Зарафшана.

Гости восседали в павильонах соответственно протоколу (бұл көрініс, сол заманның өзінде- ақ, тәртіп пен шарттың қандай жоғары  болғандығын көрсетеді!). Принцессы, также как и принцы, давали банкеты.

После выпивки начался пир. На огромных кожаных блюдах принесли пирамиды жареного конского мяса и баранины: они были также тяжелы, что их с трудом волочили по земле. Затем большое число фруктов, дынь, персики и другие, к которому подавался кумыс – великолепный напиток, по мнению Клавихо, когда он потреблялся в летний сезон. (Бұл нағыз қазақ дастарханы ғой.)

После пиршества представлялись подарки в каждом наборе по семь, иногда по девять штук императору или хозяину. Император (Әмір Темір ) не принимал подарки, пока тщательно не проверяли их, причем тщательно соблюдал дипломатический протокол.

Подобные пиршества с обильным угощением и выпивками кумыса  могли иметь  место и на обычном празднества. Однако в Кани – Гиле были подготовлены особые представления для двора и публики. Павильоны были открыты для народных увеселений, с музыкой, борьбой и канатоходцами.

Бұл, Ұлы тойға Азия құрлығының (принцы и послы со всей Азии и других континентов – из Китая, Индии; из Московии, а также Великих кипчакских степей, Сириии и Египта, из Испании, Рума и Византии, из Кабула, и Мазандарана, Хорасана, Фарса и Багдада) барлық түкпірінен шақырылған қонақтар келді деуге болады. Олар өздерімен бірге, императордың көңілінен шығуға, ұзын-сонар керуенге тайлап артқан, сый-сыйапаттарын ала келді.

Были вызваны великие ханы и эмиры разных королевств, вместе с командующими туменов и тысяч и все старейшины племени Найманов, (оның шыққан түбі) в каком бы качестве они ни служили. (Испан жылнамашысы Клавихоның жазғандары мен Хилда Хукхэмнің ғылыми еңбектерінде, көңіл бөліп, назар аударатын нәрсе, қазіргі қазақ тайпаларының көпшілігі, мысалға айтқанда: Арғын, Жалайыр, Найман, Керей, Қоңырат, Меркіт, тағы басқалары, татар тайпалары деп алынған. Бұл арада «татар» сөзі, жалпылама мағынада аталып отырғанын сауаты жоғары, саңылауы терең оқырмандарымыз анық  түсінуі керек. Жылнамашы және  ғылыми жұмысты жазған автор, өзге құрлықтың (Еуропа) және өзге ұлттың адамы болғандықтан, кезінде олар Орталық Азия халықтарына «татарлар» , немесе «моңғолдар», деп ұжымдық атау бере салған. Әйтпесе, бұлардың түгелі қазіргі қазақ елінің құрамындағы ру, тайпалар. )

Сонымен, көшпелі елдің шақырылған  Ұлы құрылтайы, Әмір Темірге алдағы күндері, аспан асты елін (Қытайды) жаулауға, сондай-ақ, осы жорыққа қалың әскер бөліп, аттандыруға бір ауыздан келісіп, рұқсатын берді. Шынын айтқанда, тактикасы мен қайсарлығы жағынан, өзімен теңдесі жоқ Ұлы император Әмір Темірге, Азия мен Еуропа құрлығында қарсы туралатын  жалғыз жауы Қытайдың ғана мүмкіндігі бар еді. Дегенмен, Темірлан, сонау бір Шыңғыс хан бабасы секілді шүршіт елін алдағы кезеңде түгелімен өзіне қарататынына, билігіне алатынына сенген болатын.

Бейсенғазы Ұлықбек,

Қазақстан Журналистер Одағының мүшесі

Abai.kz