Бүгінгі Ресей Путиндік геостратегиялық «данышпандықтың» арқасында, өзінің драмалық және деструктивтілігі бойынша Ауған соғысы кезіндегі КСРО-дағы жағдайдан айтарлықтай нашар жағдайға тап болды.

1979 жылдан 1989 жылға дейін Кеңес Одағы 15 мыңға жуық кеңес жауынгерінің өмірін қиған, ұзаққа созылған және нәтижесіз қақтығысқа түсті. Бұл кеңестік империяның ыдырауын тездеткен ауыр онжылдық болды. Дегенмен, қазіргі шындықпен салыстырғанда бұл эпизодқа ұқсайды.

Түрлі тәуелсіз дереккөздердің және Батыстың барлау қызметінің бағалауы бойынша, 2025 жылға қарай Ресейдің Украинадағы шығыны - қаза тапқандар мен ауыр жараланғандарды да есепке алғанда, бір миллион адамға жақындайды. Бұл тек әскери тұрғыдан ғана емес, демографиялық тұрғыдан алғанда да апатты көрсеткіш.

Миллион дегеніңіз жай ғана статистика емес. Бұл шаңырағы ойран болған отбасылар, қаңырап бос қалған үйлер, еңбекке жарамды ерлерден айырылған тұтас өңірлер. Осының аясында әлем оқшауланудың екінші толқынын бастайды.

2025 жылы ұжымдық Батыс қабылдаған жаңа санкциялар тек әскери секторға немесе қаржы секторына ғана емес, сонымен қатар Ресей экономикасының өзегі – технологиялық тізбектерге, энергетикалық секторға, логистикаға да әсер етіп отыр. Ай өткен сайын Ресей өнеркәсібі нашарлап, батыс компоненттерін, машиналары мен технологияларын жоғалтуда. Бұл жай ғана тежеу ​​емес - бұл технологиялық деградацияға тап болу деген сөз.

Сонымен қатар, біз геосаяси қарсыласты жүйелі түрде әлсіретуге бағытталған АҚШ-тың сыртқы саяси доктринасы – «неорейганизм» стратегиясының қайта оралуының куәсі болып отырмыз. Бір кездері Рональд Рейган КСРО-ны қарулану жарысы мен мұнай бағасының төмендеуі арқылы қажытуға ұмтылғаны сияқты, бүгін Вашингтон да осындай бағытта әрекет етуде: одақтастарға жаппай қару жеткізу, ақпараттық қысым, кибероперациялар және экономикалық тұншықтыру.

Бұл жаңа стратегияның ең маңызды элементі Сауд Арабиясының ұстанымы болды. Эр-Рияд АҚШ-пен одақтаса отырып, мұнай нарығында агрессивті ойынды бастап, бағаны жасанды түрде төмендетті. Бұл мұнай мен газ экспортына тәуелді Ресей бюджетіне ауыр соққы. Әскери шығындардың өсуімен бірге кірістердің тоқырауы банкроттықтың тікелей жолы болып табылады.

Мұндай жағдайда Ресейдегі саяси жүйе қызу кезеңіне өтеді. Биліктің орталықтандырылуы, оппозицияның кез келген түрін басып-жаншу, қоғамды милитаризациялау және таусылғанша жұмыс істеп тұрған экономика – мұның бәрі тозған режимнің классикалық белгілері. Жүйе тек үрей, үгіт-насихат және күшті бақылау арқылы ғана сақталады. Бірақ мұндай құрылымдардың ерте ме, кеш пе күйрейтінін тарих біледі. Ал құрылым неғұрлым қатаң болса, оның құлауы соғұрлым күшті болады.

Ресей бүгінде кең ауқымды дағдарыстың табалдырығында тұр, бәлкім өзінің қазіргі тарихындағы ең терең дағдарыс. Бұл тек экономикалық немесе әскери емес, бұл тұлғаның, мағынаның және бағыттың дағдарысы. Күрделі ішкі трансформациясыз, авантюризм мен империялық ойлаудан бас тартпай, ел әлсіреп қана қоймай, ыдырау қаупіне ұшырайды. Кеңес Одағының тағдыры қайталана ма немесе одан да драмалық оқиғалардың куәсі боламыз ба, оны жақын болашақ көрсетеді.

Қазіргі жағдайды уақытша дағдарыс емес, жүйелі күйреудің табалдырығы ретінде қарастыратын болсақ, онда еріксіз сұрақ туындайды: Қазіргі Ресейдің күйреуі қандай болуы мүмкін?  Ең ықтимал сценарийлердің кейбірін қарастырайық.

«ИМПЕРИЯНЫҢ ТІГІСІ СӨГІЛДІ»: ЭТНИКАЛЫҚ СЕПАРАТИЗМ

Бірінші: Ресей көп ұлтты мемлекет, оның ішінде ондаған республикалар мен автономиялық облыстар бар. Олардың көпшілігінің өзіндік ерекшелігі, тілі, мәдениеті және ең бастысы – орталықтан алшақтау сезімі бар. Федеративтік биліктің әлсіреуі мен экономикалық күйреу жағдайында Солтүстік Кавказ, Татарстан, Башқұртстан, Якутия (Саха), Тыва және Бурятия республикалары КСРО немесе Югославияның ыдырауын мысал ете отырып, тәуелсіздік немесе автономия жариялауы мүмкін.

ПОТЕНЦИАЛДЫ КАТАЛИЗАТОРЛАР

• жаппай кедейлік пен аштық,
• перспективасы жоқ аймақтарды милитаризациялау,
• сыртқы қолдау (оның ішінде диаспоралар мен шетелдік одақтастар тарапынан),
• ішкі қарулы қақтығыстар.

«СІБІР РЕСПУБЛИКАСЫ»: ЭКОНОМИКАЛЫҚ ФЕДЕРАЛИЗМ

Ханты-Мансийск округі, Красноярск өлкесі, Ямал және Иркутск облысы сияқты ресурстары бай аймақтар қайтарымына тиісті даму көрместен, ұзақ уақыт бойы орталықты тамақтандырып келеді.

Орталықтандырылған бақылаудың толық күйреуімен олар экономикалық тәуелсіз блокқа бірігуі мүмкін. Тіпті Қытайдың үнсіз қамқорлығына ұмтылуы ғажап емес. Міне, осылайша Сібір (немесе Орал) республикасы деген – шығыс нарықтарға бағдарланған және басқаруға прагматикалық көзқарасы бар федеративтік құрылым пайда болуы мүмкін.

«ӘСКЕРИ ЫДЫРАУ»: ҚАУІПСІЗДІК КҮШТЕРІНІҢ БАҚЫЛАУЫНДАҒЫ АЙМАҚТАР

Өсіп келе жатқан хаос жағдайында жергілікті қауіпсіздік күштері (облыстық қолбасшылар, губернаторлар, Ресей Ұлттық гвардиясының, ФСБ және Ішкі істер министрлігі) тәуелсіз ойыншылар ретінде әрекет ете бастағанда басқарудың феодалдық түріне көшу мүмкін.

Олар өз аймақтарында сыртқы араласуды бөгеп, күшпен билікті сақтай алады. Бұл ең қауіпті сценарий: мүдделері қайшы келетін бірнеше «мини-диктатуралар» пайда болуы.

«МӘСКЕУ ҚАБЫРҒАСЫ»: ОРТАЛЫҚТЫ ОҚШАУЛАУ

Мәскеу және Орталық Ресейдің бір бөлігі қолайсыз аймақтармен қоршалған, қалдық қуаты бар оқшауланған анклавқа айналуы мүмкін. Бұл сценарийде Кремль қоршаудағы бекініске айналады, онда билік астана мен оның айналасындағы аймақтарды бақылауға алады, бірақ елдің қалған бөлігін басқара алмайды.

«СЫРТҚЫ БАҚЫЛАУ»: ЕЛДІҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ БАҚЫЛАУҒА БӨЛІНУІ

Егер Ресей ядролық қарудың ағып кетуі және ауқымды гуманитарлық апат қаупімен ыдырай бастаса, негізгі салаларда сыртқы бақылау енгізілуі мүмкін. Бұл Мурманскідегі БҰҰ аймағы, ядролық нысандарға халықаралық бақылау, Қытайдың Сібірдегі «көмегі» немесе Кавказдағы түрік ықпалы болуы мүмкін.

РЕСЕЙСІЗ ӘЛЕМ

Ірі мемлекеттердің ыдырау тарихы әрқашан бірегей, бірақ әрбір жағдайда шешуші сәт бақылау мен сенімнің жоғалуы болып табылады. Ресей тұрақсыздық кезеңіне енді. Ендігі мәселе ыдыраудың қаншалықты тез және қай модельге сәйкес басталуында. Бұл арада ел тұңғиыққа қарай бет алды. Ал империялар мәңгі өмір сүрмейді, әсіресе олар өз халқына және бір мезгілде әлемге қарсы соғысып жатқанда.

Керімсал Жұбатқанов,

тарих ғылымдарының кандидаты, С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университетінің доценті

Abai.kz