«Бал, егер бар болса, онда ол жоқ болып кетеді». Үкіметтің сөзін тыңдағанда ойға Винни Пухтың әні түседі.

Қазақстан экономикасы бірінші жартыжылдықта табысты болды ма? – Солай болған сияқты, әлде, олай емес пе? Азық-түлік өндірісі 10 пайызға өсті, бірақ ет, ұн, сүт өндірісі төмендеді. Министрлер кабинеті білім саласына салық төлеушілердің ақшасын 3,5 есе көп салады, ал біздің балаларымыз шет елдерге оқуға, қоныстануға он мыңдап кетеді. Министрлер кабинеті 2028 жылдан бастап Ұлттық қордан мақсатты трансферттерді алмауға, кепілді трансферттерді тәркілеуге уәде беріп отыр. Бірінші тоқсанда «Отбасы Банкі» қазақстандықтарға 225 млрд теңгеге несие берді, бірақ адамдар банкке одан да көп ақша салған соң, 1,5-2% күлкілі. Бұл туралы Abai.kz ақпараттық порталы Bizmedia.kz сайтына сілтеме жасап хабарлайды.

Азық-түлік өндірісі өсті, бірақ ет өндіру азайды

2025 жылдың мамыр айымен салыстырғанда маусымда Қазақстанда мал етінің өндірісі 2%-ға төмендеп, 5,8 мың тоннаны құрады, ал мамырда 16,2%-ға, 6 мың тоннаға дейін төмендегені туралы ҚР АХАЖ Ұлттық статистикалық бюросының мәлімет беруі, әрине, кездейсоқтық болды. Сүт өндірісі де маусым айында – 3%-ға, 54 мың тоннаға, ұн – 11%-ға, нан – 1,3%-ға төмендеді.

Ал сол күні Үкімет отырысында Премьер-Министрдің орынбасары – Ұлттық экономика министрі Серік Жұманғарин «бірінші жартыжылдықта азық-түлік өндірісі 10 пайызға өсті...» деп хабарлады. Бірақ бұл ақшада. Инфляция 10%-дан жоғары.

Премьер-Министрдің орынбасары атап өткендей, бірінші жартыжылдықта өңдеу өнеркәсібіндегі өндіріс көлемі де 5,5 пайызға, машина жасау 11,1 пайызға, мұнай өңдеу 9,6 пайызға, металл бұйымдарын өндіру 14,6 пайызға, құрылыс материалдарын өндіру 8,6 пайызға, химия өнімдерін өндіру 7 пайызға өскен. Экономика 6,2 пайызға өскен. Бұл соңғы 12 жылдағы ЖІӨ-нің ең жоғары өсу қарқыны. Нақты сектордағы өсім 8%-ды құрады, қызмет көрсету өндірісі 5,2%-ға өсті.

Негізгі капиталға инвестиция 19,3%-ға өсті. Инвестициялардың ең үлкен өсімі болашақ экономикасын қалыптастыратын салаларға тиесілі: білім беруде 3,5 есе, қаржылық қызметте 86,2%, өңдеу өнеркәсібінде 48,9%, денсаулық сақтауда 32,8%, көлікте 16,2%, деді Жұманғарин.

Бірақ мен Қазақстанның бүгінін қалыптастырған инвестицияның нәтижесін көргім келеді. Олар да сонда болды, солай емес пе? – Біз білімге инвестиция құйып жатырмыз, ал біздің балаларымыз он мыңдап шетелге оқуға кетеді. Бір ғана Ресейдің өзінде біздің елшіліктің мәліметі бойынша 70 мыңдай. Ал олардың жартысы Қазақстанға ешқашан оралмайды.

2025 жылы жаңа астық экспорты 9 млн тоннаға дейін өсті – соңғы 13 жылдағы ең жоғары көрсеткіш. Негізгі экспорттық бағыттар: Өзбекстан, Тәжікстан, Иран, Әзірбайжан.

Сондай-ақ қаңтар-мамырда сыртқы сауда айналымы 53,5 млрд долларды құрады: экспорт – 29,8 млрд доллар, оның ішінде өңделген тауарлар экспорты – 10,2 млрд доллар, ал импорт – 23,8 млрд доллар. Сыртқы сауданың жалпы төмендеуіне қарамастан, оң сауда сальдосы сақталуда – $6 млрд, деп мойындады Жұманғарин.

Айта кетейік, экспорт 9,2%-ға төмендеп, ұлттық статистика бойынша импорт 2,2%-ға өсті. Сыртқы сауда айналымы 4,5 пайызға төмендеді. Өнімдерді шығару - бұл жарты жұмыс; олар әлі де сатылуы керек. Алайда саясаткерлер ешқашан шындықты толық айтпайды.

2028 жылдан бастап бюджетте Ұлттық қордан нысаналы трансферттер жоқ — тек кепілдендірілген трансферттер ғана. Осыған қарамастан, бірінші жартыжылдықта мемлекеттік бюджеттің кірісі 11,4 трлн. теңгені құрады, бұл өткен жылдың сәйкес кезеңінен 118,8%. Бұл, Жұманғариннің айтуынша, Қазақстандағы салық тәртібі мен экономикалық өсудің нәтижесі.

Салық тәртібі немесе «қорқыныш, күйзеліс, ашулану» ма?

Кәсіпкер, Шығармашылық индустрияны дамыту жобалық кеңсесінің басшысы Данат Жумин META желісіндегі парақшасында салық инспекторларының жұмысы шамадан тыс жүктелгенін жазады. Әртүрлі ақпараттық жүйелерді біріктіру кезінде жаңа деректер пайда болады және қателер анықталады. Бұл анықталған бұзушылықтардың көбірек екенін білдіреді: нақты және қате, көбінесе елеусіз, олар бюджетке шығын әкелмейді, бірақ Қаржы министрлігінен жауап беруді және түзетуді талап етеді.

Салық инспекторы бұзушылықты көріп, салық төлеушінің кеңсесіне оның жауабы: түзету немесе белгілі бір мерзімде шағымдану үшін хабарлама жібереді. Азаматтар салық төлеушінің кеңсесіне сирек қарайды және ешқандай хабарламадан хабарсыз. Мерзімдері өтіп жатыр. Инспектор азаматтың банк шоттарына шектеу қояды. Азамат үрейленіп, «салық басқармасына... Қорқыныш, күйзеліс, ашу-ызаға» жүгіреді.

Әрбір азаматпен айналысып, түсіндіру керек. Бұл қиын, әсіресе күніне жүздеген осындай жағдайлар болса. Сондықтан күйзеліс пен жайсыздық мемлекеттік кірістер департаментінің қызметкерлеріне де әсер етеді.

Мүмкін Цифрлық даму министрлігі мен Қаржы министрлігі бірлесе отырып, жағдайды ілгерілету керек шығар? - «Азаматтардың салықтық хабарламалар туралы тек салық төлеушінің шотында ғана емес, сонымен қатар қысқаша түсіндірмені 1414 нөмірінен SMS-хабарлама арқылы білуін қамтамасыз етіңіз», - дейді Жумин.

Пікірлер оны қолдайды. Олар «жасанды интеллект вацапқа жазсын» деп жазады.

Қаржы министрлігінің қызметкері Әсет Тұрысов: «Жақын арада біз өзара әрекеттесуді жеңілдететін Кәсіпкерлерге арналған Бірыңғай жеке кабинетті іске қосамыз және eGov және банктік қосымшалар арқылы хабарландыру арналарын кеңейтуді жоспарлап отырмыз», - деп хабарлайды.

Yelena Yerzakovich оның ұйымы "жақында egov арқылы университет грантына түсу үшін кезекке тіркелу кезінде хабарламалардың қалай жұмыс істейтінін тексерді. - Ештеңе. Ештеңе келмейді" деп жазады.

Көлік пен құрылыс, нақты сектор экономиканы ынталандырады. Үкімет негізгі капиталды көп қажет ететін және болашағы зор салаларға: өңдеу өнеркәсібі мен тау-кен өндіру өнеркәсібіне, агроөнеркәсіптік кешен мен инфрақұрылымға шоғырлануда. Бұл салалардағы мемлекеттік қолдау мақсатты, мақсатты және барынша тиімді болады, - деп уәде берді Жұманғарин.

Айта кетейік, Қазақстан үкіметі 2025 жылдың бірінші жартыжылдығында бюджетке 3,12 триллион теңге тікелей трансферттерді алып тастады, деп хабарлайды Ұлттық банк. Ұлттық қорға мұнай секторынан түскен кірістер осы кезеңде 1,8 трлн. теңгені құрады.

Демек, атаулы мемлекеттік қолдау триллионмен өлшенеді. Әрине, бұл соманың қомақты бөлігі көп балалы отбасыларды, аз қамтылған азаматтарды қолдауға, зейнеткерлерге қосымша төлемдерге жұмсалады. Алайда, осылайша үкімет «Балаларға арналған ұлттық қор» бағдарламасы бойынша төлемдерді азайтады: жылына бір рет Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының инвестициялық кірісінің 50 пайызы қазақстандық балалар арасында бөлінеді, ал Ұлттық қордың активтері неғұрлым аз болса, инвестициялық кіріс соғұрлым аз болады. Әрине, бұл тәуелділік тікелей емес, бірақ ол бар.

"Алдағы үш жылға арналған (2028-2030 жылдарға арналған — Bizmedia.kz) республикалық бюджет жобасында біз Ұлттық қордан берілетін нысаналы трансферттерді қарастырмаймыз. Біз тек заң бойынша өзімізге тиесілі нәрсемен шектеліп жатырмыз, бұл кепілдендірілген трансферт", - деп уәде берді Үкімет отырысында ҚР Премьер-Министрі Олжас Бектенов.

Оның айтуынша, Ұлттық қор активтерін сақтау және ұлғайту мәселесінде үкімет толықтырудың сыртқы көздеріне ғана емес, сонымен қатар үкіметке «әртүрлі бағалаулар бойынша 2026 жылы 3 триллион теңгеге жуық қосымша салықты күтуге» мүмкіндік беретін салық реформасына сүйенеді.

Инвесторлар Қазақстан экономикасына сенеді, бірақ инвестиция жоспардан артта қалды

2025 жылы 25 миллиард долларға жуық тікелей шетелдік инвестиция тартуды жоспарлап отыр, деді Жұманғарин. Маусым айында Қазақстан 2,5 миллиард долларлық еурооблигацияларды сәтті орналастырды. Бұл 2024 жылдың қазан айында капитал нарығына оралғаннан кейінгі екінші орналастыру, деп қосты ол.

Жаһандық инвесторлар Қазақстан экономикасына сенім артады, ол бизнес қажеттіліктеріне бағытталған аймақтық инвестициялық бағдарламалар – шетелдегі инвесторлардың мақсатты аудиториясын анықтаудың негізі болып табылады және жеделдетілген мемлекеттік қызметтерді көрсету арқылы Fast Track немесе «жасыл дәліз» арқылы басым секторларға 134 инвестордан өтті.

Үкімет жыл соңына дейін «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ арқылы басым секторларды қаржыландыруды 8 трлн теңгеге дейін ұлғайтуды жоспарлап отыр, осылайша экономика қосымша шамамен 1,3%-ға өседі. Бірінші жартыжылдықта «Бәйтерек» арқылы ШОБ және экспортқа бағытталған кәсіпорындарды, ірі бизнесті қаржыландыру 2,9 трлн. Жоспардан артта қалу бар.

Үкімет пен «Бәйтерек» өздеріне маневр жасауға біраз орын қалдырған сияқты.

DAMU қорының мәліметі бойынша, басым секторларға тамақ және азық-түлік емес тауарларды өндірудегі қызметтің жекелеген түрлері кіреді, мысалы, ас үй жиһазы, өндіріс, құрылыс материалдарын өндіру және т.б.

"Холдингті бюджеттен капиталдандыру екінші жартыжылдықта да жалғасады. Бұл біздің нақты сектордың мүмкіндіктерін кеңейтуге қосқан тікелей үлесіміз", - деді Жұманғарин.

Мені мынадай тұжырымдар шатастырады: 2025 жылдың бірінші тоқсанында 11,8 мыңнан астам қазақстандық отбасы баспаналы болды. «Отбасы Банкі» АҚ 225,2 млрд теңгеге несие берді.

Біз сандар туралы емес, сөздер туралы айтып отырмыз. Өйткені, «Бәйтеректің» еншілес ұйымы «Отбасы банкі» несие бермей тұрып, күлкілі 1,5-2 пайызбен қазақстандықтардан қомақты депозит алған. Ал Ұлттық статистикалық бюроның мәліметі бойынша, 2025 жылдың бірінші жартыжылдығында пайдалануға берілген жалпы ауданы 7,9 млн шаршы метр тұрғын үй ғимараттарының 7,3 миллионы жеке құрылыс салушылармен, яғни 92 пайыздан астамы.

Латифундистер зұлым, ал активтерді қайтаратындар жұмыс істеуі керек

Премьер-министр активтерді қайтару үдерісінде атауларды жарияламау туралы айтқан кезде инвестициялық ахуал мен бизнеске ықтимал зиян туралы айтты.

«Активтерді қайтару мәселесіне келсек, біз заңда көзделген көлемде ақпаратты таратып жатырмыз. (...) Нақты атаулар айтылмайды, бірақ бұл заңның талабы», - деді Бектенов.

Үкіметте әлі ашық жоспарланбаған резерв бар. Оның басшысының айтуынша, активтерді өндіріп алу жөніндегі комиссия заң субъектілерімен, яғни осы активтерді қайтаратын тұлғалармен 0,5 триллион теңгеге келісім-шарт жасасқан.

"Заң аясында олар (бұл кәсіпкерлер — Bizmedia.kz) ел алдындағы міндеттерін орындайды. Ал біздің міндетіміз - олар Қазақстанға жұмыс істеп, инвестиция салуы үшін барынша қолайлы жағдай жасау", - деп қосты Бектенов.

Премьер-министр Қазақстандағы латифундистерге қатаңырақ

"Көптеген жер қожайындары (жер — Bizmedia.kz), жасырын емес, ақша тауып жүрген аумақта тұрмайды. Олар ең жақсысы Алматыда немесе Астанада, ал көбіне шетелде тұрады және тек егін жинау үшін және ақша үшін келеді", - деді Бектенов үкімет отырысында.

Оның пікірінше, Қазақстанда ауыл шаруашылығы мақсатындағы жердің жосықсыз иелері бар, жер телімдерін беруде түрлі заң бұзушылықтар орын алуда.

"Осындай немқұрайлы қожайындармен күресу керек. Мен енді Ауыл шаруашылығы министрлігінен және басқа әріптестерден ұтымсыз пайдаланылып жатқан жерлерді мемлекет меншігіне қайтару бойынша белсенді жұмыс істеуді талап етемін: жыл бойы жұмыспен қамту қамтамасыз етілмейді. Ауылдағы жұмысшы егін егу кезінде, егін жинау кезінде жұмыс істеді, ал қалған уақытта не істейді? -Ештеңе етпейді. Жұмыс жоқ. Табыс жоқ. Сондықтан меншік иелерінен жыл бойы жұмыспен қамтуды және алған жерлерді тиімді пайдалануды талап етеміз», - деп қосты Үкімет басшысы.

Теңге бағамы және Премьер-Министрдің мәлімдемесі

Бүгінде теңгенің күрт әлсіреуі үшін алғышарттар жоқ. Үкімет девальвация күтпейді, деді Премьер-Министр Бектенов брифингте. Сондай-ақ ол үкімет базалық сценарийге теңгенің долларға шаққандағы бағамын 540 теңге/1 доллар деңгейінде, мұнай баррелінің бағасы 60 доллар деңгейінде енгізгенін қосты.

Бұл мәлімдеме, сарапшылардың пікірінше, Brent маркалы мұнайдың арзандауы мен доллардың нығаюына қоса, валюта бағамына қосымша қысым жасады. Журналистер сарапшылардан валюта сатып алу үшін несие алудың қажеті бар ма деп аңғал сұрады. Ащы тәжірибеден сабақ алған қазақтар валюта қымбаттамай тұрып, айырбастау пункттеріне жүгірді. Делдалдар көңілді қалжыңдады. Олар бірінші болып өз компанияларына доллар сатып алды. Ақша айырбастау орындарында доллар мен еуро жетпей қалды.

Толқу 3 күнге созылды. Теңге белгіленген шекке дейін құлдырады - 536-538 теңге/$1, кейбір айырбастаушылар оны осы бағамен сатып алуды ұсынды. Жұма, 18 шілдеде KASE сауда-саттық қорытындысы бойынша доллардың орташа бағамы 533,61 теңге болды. Жексенбі күні Алматыда доллар айырбастау орындарында 534 теңге/$1 бағамен сатылды.

Abai.kz