2020 жылы АҚШ-тың делдалдығымен қол қойылған Авраам келісімдері Израиль мен араб елдері арасындағы өзара әріптестіктің жаңа моделін ұсынды.

Авраам келісімдері – Израиль мен бірнеше араб елдері арасындағы дипломатиялық қарым-қатынастарды қалыпқа келтіруге бағытталған бірқатар келісімдер. Бұл атау иудаизм, ислам және христиан діндері ортақ рухани атасы деп санайтын Інжіл пайғамбары Авраамға (Ибраһим) қатысты.

Бастама 2020 жылдың тамыз айында жарияланды, ал 15 қыркүйекте Ақ үйде ресми қол қою рәсімі өтті. Оған АҚШ президенті Дональд Трамптың делдалдығымен Біріккен Араб Әмірліктерінің, Бахрейннің және Израильдің сыртқы істер министрлері мен көшбасшылары қатысты.

Бұл келісімдер Египетпен (1979) және Иорданиямен (1994) жасалған бейбітшілік келісімдерінен кейін Израильдің араб елдерімен қарым-қатынасын ресми түрде қалыпқа келтіру жолындағы алғашқы қадам болды.

Кейінірек Марокко бұл бастамаға 2020 жылдың желтоқсанында, ал Судан 2021 жылдың басында қосылды. Дегенмен, Судан бүгінгі күнге дейін келісімді ратификациялау процесін әлі аяқтаған жоқ.

Келісімдер Израиль мен араб елдері арасындағы ұзақ уақыт бойы жасырын ынтымақтастықты ресми түрде бекітуді мақсат еткен. 2010 жылдары аймақтық мемлекеттер Иранның және оның ядролық бағдарламасының артуына қатысты ортақ алаңдаушылықтардың аясында біртіндеп жақындай түсті.

Аймақтағы қауіп күшейген сайын барлау агенттіктері мен екі жақтың жоғары лауазымды шенеуніктері арасында байланыстар басталды, ал 2018 жылға қарай Израиль шенеуніктерінің Парсы шығанағы елдеріне сапарлары үйреншікті жағдайға айналды.

Бұл процесс 2020 жылы шарықтау шегіне жетті, сол кезде Израиль мен БАӘ Трамптың бейбітшілік жоспарында көзделгендей, Батыс жағалауының бір бөлігін аннексиялау жоспарларын тоқтата тұру үшін қарым-қатынастарды қалыпқа келтіруге келісті.

Бейбіт келісімге бағытталған бұл қадам Марокко үшін Америка Құрама Штаттарының Рабаттың Батыс Сахарадағы егемендігін мойындауымен қатар жүрді, ал Судан үшін ол терроризмді қолдайтын мемлекеттер тізімінен алынып тасталды және халықаралық қаржылық көмекке қол жеткізді.

Сонымен қатар, келісімдердің мәні дипломатия саласымен ғана шектелмейді. Авраам келісімдеріне қатысушылар өзара инвестицияларға, саудаға, туризмге, сондай-ақ технология алмасуға және әскери ынтымақтастыққа жол ашты.

Керімсал Жұбатқанов,

С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университетінің доценті, тарих ғылымдарының кандидаты

Abai.kz