Алла кешірсін, мен жазбайын, айтпайын деймін, бірақ бұлай менің етуге еш амалым қалмай барады.  Тағы да қолға қалам ұстауға мәжбүрмін. Егер кімдерде біреудің біздің білгенімізге қарсы білгендері болса, алған тәрбиелері болса жазсын. Біздің қатемізді шығарсын. Бұл жерде мен білетінімді көрсетуді, Зікірия Жандарбек көкем секілді біреуге өзімнің қиялымды, фантазиямды таңып, «мені түсінбегендерге» өпке артқалы отырғаным жоқ (http://abai.kz/post/view?id=6734). Менің мақсатым сұқбатқа жол.  

БІРІНШІ СӨЗ: ТАРИХАТ ТАРИХЫ ЖӘНЕ ТАСАУУФ ІЛІМІ, ОЛАРДЫҢ АЛТЫН БАСТАУЛАРЫ ТУРАЛЫ

Біле білгенге тарихатта, соның ішінде Нахышбандияда «сарнауық Құрбаналия былжырақтары» сияқты миашытпа «дәріс» емес, сұқбат парыз. Себебі саһаба (сахаба) сөзінің де төркіні суһаба, яғни сұқбат. Біз сахаба деп пайғамбарымызбен с.ғ.с. замандас болған, бірлі-екілі кездесіп, дидар көріскендердің бәрін айтпаймыз. Оның ішінде тек мүшірік, тағы басқалар ғана емес, шайтан-лағнетуллаһ та бар. Біз сахаба деп пайғамбарымызбен с.ғ.с. дін сұқбатында болғандарды айтамыз. Сол себепті дінде сұқбаттас болуды аталарымыз сүннат деген, тақуаларымыз оны өздеріне парыз қылған. Себебі, атамыз қазақ айтқандай, әркезде де: «Ат кісінескенше, адам сөйлескенше».

Сонымен, қазір «сопылық» деген сөзді бүркемеленіп алып, сұмырайлық пен сұмпайылықтың барлығына баратын бір тобыр шықты. Бұндай тобырлар бұрындары да болған, тарихта да, тарихатта да ауық-ауық шығып тұрған. Мысалы, Қожа Бахуаддин Нахышбанди хазіреттің тұсында бұндай тобыр –  сопсымақтар тіпті қоғамдық бәле мен жалаға, діндегі дерт-кеселге айналған еді. Әр «шейх» өз алдына бір-бір құжыра салып алып «пір» болып, өз алдына жамағат құрып, жұртты жинаған. Қала мен қала, ел мен елді аралап «мұрт (мүрит) жинаған». Сол заманда олардан халық жиіркенгені сонша, бұларды босағасынан аттатпайтын еді. Бұлар сосын мола мен мазарларды паналап, өздеріне жұрттың назарын аудару үшін бірі ит болып ұлып, бірі қабан болып қорсылдап, бірі түйедей бақырып, жылқыдай кісінеп «зікір» салысады. Молаларды айналып, жер тепкілеп жынды адамдай, аһылап-үһілеп би билейтін. Егер сіздер қолдарыңызға «Мың бір түн» кітабын алып, ондағы уақиғаларды қарап отырсаңыздар, өздеріңіз де көресіздер. Бүгінгі заманғы Құрбаналының диуаналары сияқты ақылын жеп қойған пақырларды ол заманда «дәуріш» (дервиш) деп атаған.

Осындай есірік «сопылар» мен каззабтардан, дәуріштер мен диуаналардан қашып, тура жолдағы ходжагония пірлері Саид Амир Кулял тау басындағы үңгірге тығылса, ол кісінің пірі Мұхаммед баба Саммаси жер кепеге жасырынған. Иассауия сүлігінің ізгі пірлері Халил ата тәркідүние болып кетсе, Құсам шейх жалғыз үй еді.

Қожа Бахуаддин хазіретінің Алла берген құдіреті осыншама қаңғыған, адасқан адамдарға түскен бәлені қуу еді. Осы себепті бұл кісі тарихат дүниесінде тарихаттарға түскен бәлені қуушы ретінде танымал болды. Ол бәленің аты – жамағат ішінен жамағат құрушылық пен дін ілімін – сиқыршылыққа, ахиқатты – жалғанға  алмастырушылық еді.

Қожа Бахуаддин хазірет тарихаттағы төрт сатыны өз қалпына келтіруші болды. Бұл төрт саты кімдердің бір қиялдан құраған ертегісі емес, пайғамбарымыздың с.ғ.с. «ислам, иман, ихсан және қиямет» туралы хадисінің нәтижесі болатын. Қараңыздар:

1. 1.     Пайғамбарымыз с.ғ.с. осы хадисте:  «Ислам дегеніміз – Аллаһтан өзге құлшылыққа лайық тәңір жоқ екеніне әрі Мұхаммед Оның елшісі екеніне куәлік етуің, намазды толық орындауың, зекет беруің, Рамазанда ораза ұстауың және шамаң келсе үйге (Қағбаға) қажылық жасауың» – дейді. Бұл дегеніміз шариғат, шариғаттың ілімі дегеніміз – фикх. Хазреті Бахуаддин піріміз осы үшін Аллаға барар жолдың басында адам үшін ең бірінші міндет «Шариғатпен захирды (пенденің амал дүниесін) тазарту», яғни тәртіпке келтіру, дінге бағындыру дейді.
2. Осы хадистен сұрақ иман туралы болғанда Пайғамбарымыз с.ғ.с. «Иман дегеніміз – Аллаһқа, Оның періштелеріне, Оның кітаптарына, Оның елшілеріне, ақырет күніне иман келтіруің және тағдырдың жақсылығы мен жамандығына иман келтіруің», –дейді. Хазреті Бахуаддин піріміз осы үшін Аллаға барар жолдың екінші сатысын «Тарихатпен батынды (пенденің ішкі дүниесін, жүрегін) тазарту», яғни, жүрекке иманды орнықтыру дейді. Құранда «Бақара» сүресінің 3-ші аятында “Олар ғайыпқа иман келтіреді” делінеді.  Ғайып деген батын... Адамның жүрегі батынды ұғып, батынға иман келтірмей, иман қуаты кемел болмайды.
3. 3.     Сұрақ ихсан туралы болғанда Пайғамбарымыз с.ғ.с.: «Аллаһты көріп тұрғаныңдай құлшылық жасауың. Егер сен оны көріп тұрмасаң да ол сені көріп тұр» – деді. Бұл дегеніміз Хазреті Бахуаддин піріміз айтқандай «Хақиқатпен құрбы Илаһи (иллаһи жақындық) табу». Шындық осы – Ихсан дегеніміз Хақиқатпен құрбы иллаһи табу.
4. 4.     Тарихат жолы талаптарында, соның ішінде Нахыщбанидияда да төртінші саты Махрифат. Яғни, «Мағрифатпен Аллаға жету». Бұл дегеніміз не? Көп жағдайда «тарихат зерттеушлері» әркімдерден алған мәлімет, ақпараттарына сүйеніп осындағы хақиқат пен мағрифатты шатастырып, кезектерін ауыстырып жатады. Ал, бұндағы мағрифат Алланы тапқан адамға Алланың берер шексіз ризалығы. Яғни, әулиелік мақам. Бұл дегеніміз адамның тірідей қияметтік мархаметке жетуі. Жәбірейіл ғ.с. ең соңында Пайғамбарымызға с.ғ.с. «Енді маған (Қиямет) сағаты жайында хабар берші», – дегенде Хазіреті Расулымыз с.ғ.с. «Сұралушы сұраушыдан артық білмейді ол жайын», –  деп жауап қатады. Шындығында да Алланың қалауын, кімнің құлшылығын қабіл етіп, кімнің құлшылығын қабыл етпеуін бір Алланың Өзі ғана біледі. Алланың қалаған құлын Рухул Құддыс таниды. Сондықтан – Сұралушыдан сұраушы артық біледі. Қиямет әлбетте екі рет болады: бірі әр адам үшін өз қияметі – өлімі, екіншісі барша рух пен тән иелеріне ортақ қиямет – ақыр заман.  Сол себепті ихсан ахуалы адам үшін «өлмей тұрып өлу», қияметтің бріншісін тірісінде жүріп өту.

Тарихат пен адамдардың Иллаһи тарихатқа түсуінің барлық мақсаты да тек осы ғана. Бірақ бұл нәрсе дегеніміз «Тек қана шариғат аһлінде (үйінде, амалында) болған адам жаннат болмайды, Алланың рахметінен тыс қалады» дегенді білдірмейді. Біріншіден қандайы болмасын Хадистен Аят жоғары, аят –  Калам. Құранда иман мен шариғи амалдарды орындау туралы «Хужурат» 14-сүресінің аятында:  «Бәдәуилер: “Иман келтірдік” деді. (Мұхаммед Ғ.С.) оларға: “Сендер иман келтірмедіңдер. Алайда: “Мұсылман болдық” деңдер. Өйткені, иман жүректеріңе кірмеді. Егер Аллаға, Пайғамбарға бағынсаңдар, амалдарыңнан еш нәрсе кемітпейді. Шүбәсыз Алла, аса жарылқаушы, тым мейірімді” де» – делінеді. Бәдеуилер иман келтіре алмады, тек амал қылды, шариғатқа бағынды. Соларға Алла сұбыханалла: «...Егер Аллаға, Пайғамбарға бағынсаңдар, амалдарыңнан еш нәрсе кемітпейді. Шүбәсіз Алла, аса жарылқаушы, тым мейірімді” де» – дейді. Осы себепті қандай да бір өзін пір санаған, шейх деп танған адам «пірге қол беріп, бат қылмағанның иманы күйеді, құлшылғы қабыл болмайды» десе өзінің иманы күйеді. Себебі ол Алланың әмірін бұрмалап, пиғылын жоққа шығарып, үкімін бұзып тұр. Екіншіден, біз келтірген хадисте шариғатты сақтаған кісілерді «ислам» деп, Алланың амандығы бұйырған кісілер қатарында атайды. Бұның өзі олардың биік мәртебесін көрсетеді.

Тап осы жолмен (тарихатпен) тарқатсаңыз Иман деген ілім, Алланы тану ілімі. Ал, Құранда ілімдарларды ғалым дейді. Ғалымдар туралы: «Анкубат» сүресінің 43 аятында: «Міне осы мысалдарды адамдар үшін келтіреміз. Бірақ оларды ғалымдар ғана түсінеді» – десе, «Фатыр» сүресінің 28-аятында: «Алладан оның құлдары ішінде тек ғалымдар ғана (өз дәрежесінде) қорқады», – делінген, ал «Зумәр» сүресінің 9-аятында: «Ей, Мұхаммед! Оларға айт: білімді мен білімсіздер тең бола ма?», – дейді. Себебі ғалымдар:   «Аллаһқа, Оның періштелеріне, Оның кітаптарына, Оның елшілеріне, ақырет күніне, тағдырдың жақсылығы мен жамандығына» ешбір күмансыз иман келтіреді. Соқыр сеніммен емес, Алланың құдіретінен болған құбылыстарды дұрыс, өз дәрежесінде тану, ұғу, игеру арқылы. Егер бұл танымда батын, жүрек таза болмаса, бұл танымнан пайда емес, тек зиян бар. Тарихатта адамның екінші игерері осы. Сол себепті тарихат ұстаздары: «Ахида білмеген шайтанға ел, егер мың жыл амал деп істесе бекерге жел» дейді. Алланы, Оның періштелерін, елшілерін, кітаптарын танымаған, ахре пен жақсының да, жаманның да Алладан екенін ұқпаған адамға Иллаһи тарихатта орын жоқ.

Ал, Ихсан адамдары дегеніміз діндегі тауалар. Тақуалар туралы «Бақара» сүресінің 2-аятында: «Міне осы Кітапта (Құранда) күдік жоқ, тақуалар үшін тура жол көрсетуші» – десе, «Тәуба» сүресінің 4 аятында: «Расында Алла тақуаларды жақсы көреді» – дейді. Біз бұл аяттардан біріншіден Құранның тақуалар үшін тура жол көрсетуші құдіреті мен оған еш күдік жоқтығын, күдік болуының мүмкін еместігін көреміз. Бұл – парыз. Екінші Алланың қалауы тақуалық. Біз Алланың қалауын тақуалықпен ғана табамыз.

Құранда бұдан басқа да тақуалар мен тақуалық аяттар өте көп. Мысалы, біз          Құранға сүйене отырып, біз тақуалықтың мынадай ұғымдарын көреміз:

1. «Тақуалық бетіңді шығыс пен батысқа бұрғаныңда емес. Кім Аллаға, Ахирет күніне, періштелерге, бағыштауға, пайғамбарларға иман келтірсе, жақындарына, жетімдерге, жолаушыларға, қайыршыларға, құқықсыз адамдарға өз мал-мүлкін жақсы көре тұра таратып берсе, солар нағыз тақуалар. (2:177)» Аятты алып қарасақ, Исламда тақуалықтың сыртқы көрінісінің соншалықты маңызды еместігін көреміз. Ең бастысы иман мен иманға сай амалдар. Қараңыздар:
2. «Егер өз жақсы көргеніңнен шығын шығармасаң, ешқашан тақуалыққа жетпейсің. Қандай шығын шығарғаныңды Алла біледі. (3:92)». Ертеді-кеш жайнамазда отырғаныңнан, зікір салғаныңнан, «Алла-Алла» деп айқайлағаныңнан еш пайда жоқ, «егер өз жақсы көргеніңнен шығын шығармасаң», онда бекер әуре болма бәрібір «ешқашан тақуалыққа жетпейсің». Болмаса:
3. «Өздерің халыққа тақуалық жасауға әмір беріп, өздеріңді ұмытып кетесіңдер ме? (2:44)» Онда тақуа емес, ісі бір бөлек, іші басқа бір бөлек мұнафық боласың. Тілінде бар да ділінде жоқ, рияқор боласың. Егер тақуа, Алладан үміті бар ізгі жолдағы адам болсаң:
4. «Алланың атымен ант етіп, өздеріңді тақуа және сақпыз деп айтпаңдар. Алла Бәрін Естуші, Білуші. (2:224)» Міне, осы тақуалық дегенді тарихатта сопылық дейді. Соның байыбына бармағандар сопылық деп атап жүрген тақуалық пен тақуалық жолды Аллаға лайықсыз әрекет деп ойлайды. Себебі Құрандағы сақтық мәселесін теріс түсініп, теріс түсінісіп «сопылыққа бет бұрдым» дегендер ішінде ырымшылдық жасаушылар да бары шындық. Олардың бұл амалдарына қандай да болсын лайықты дәлелдер болуы да мүмкін, бірақ іске ырымшылдық араласса, онда одан пайда жоқ. Сондықтан Алла айтады:
5. «Үйлеріңе арттан кіргендерің тақуалық  емес. Тақуалық Алладан сақтанып есіктен кіргеніңде. Алланың жазасынан сақтаныңдар, мүмкін үлгересіңдер. (2:189)» Ең бастысы тақуа үшін сақтану керек, сақтану. Қазақ аталарымыз бекерден бекер: «Сақтықта қорлық жоқ» деп айтпаған. Тек амалда ғана емес, сөзде де, тілде де, көп арасында ғана емес, оңашада да сақтық керек. Тақуалықтың соры ғапылдық, қапы қалушылық. Сол үшін Алла:
6. «Уа, иман келтіргендер! Жасырын әңгіме кезінде күнә мен дұшпандық туралы айтпаңдар. Тақуалық пен сақтық туралы айтыңдар (Алламен). Алладан сақтаныңдар, сендер жинақы боласыңдар. (58:9)» Осы жолда:
7. «Басқаларға тақуа мен сақ болуға көмектесіңдер (Алламен бірге). Бірақ жауыздық пен күнәсі кезінде көмектеспеңдер. (5:2)». Тек өздеріңнің, мүмін-мұсылман, тақуалардың арасында ғана емес:
8. «Өздеріңмен бірге дін үшін шайқаспаған, өз үйлеріңнен қуып шықпағандарға, сендердің тақуа және адал болуларыңа Алла тыйым салмайды! (60:8)». Тек адам емес, өзіңе қауіп келтірмеген, зиян тигізбеген мал екеш мал, тірі жандыққа зарар жасауға болмайды. Оларға да өмірді Алла берген. Сол үшін күндіз-түні дұғада бол. Алладан:
9. «Раббым менің! Біздің күнәлерімізді кешіре гөр. Бізді жаман әрекеттен құтқара гөр. Бізді тақуаларға жатқыза гөр. (3:193)» деп тіле. Себебі Алланың алдындағы ең  ардақтылар бір ұлт, бір ел, бір нәсіл емес. Алла бұл туралы:

10.  «Әй адам баласы! Шүбәсыз сендерді бір ер, бір әйелден (Адам, Хауадан) жараттық. Сондай-ақ бір-біріңді тануларың үшін сендерді ұлттар, рулар қылдық. Шынында Алланың қасында ең ардақтыларың тақуаларың. Шәксіз Алла толық білуші, әр нәрседен хабар алушы. (49:13)» деген. Алла екі дүниенің бар игілігі мен ізгілігін тек қана тақуаларға шәксіз уәде етеді. Құранда бұл туралы да аяттарда ашық және ұғынықты айтылған:

11.  Раббымның жазасынан сақтанғандар, Алла қабыл алғандай, астынан өзен ағатын бақтарда мәңгілікке қалады. Алланың жақсылығының бәрі тақуалар үшін. (3:198)

12.  Әрине тақуалар, берекеге кенеледі! (82:13)

13.  Шындығында, тақуалар ізгілікте болады. (83:22)

Сопылық деген осы – тақуалық хал. Біз егер Қожа Нахышбанди піріміздің 11 қағидасының себептері мен негіздерін іздер болсақ, жартысы осы келтірген аяттардың ішінде, жартысы біз алдағы уақытта келтіретін аяттарда. Себебі Ихсан деген осы – тақуалық ахуал. Тасаууф деген осы – осы ахуал мен халдың ілімі. Ал, тарихат деген осыған – Тақуалыққа  бастар жол, Тақуаларға қосылу мақсатындағы сапар. Мақсаты – Қияметке кемел жету, ахыреттің қыл арқанынан тірісінде, амал құралдары иелігінде тұрған кезде жүріп өту.

Мейлі, пайғамбарымыздың с.ғ.с. тақуалығын сүннат қылыңыз, мейлі ізгі жолдағы сахабаларымыздың жолын мұстахиб қылыңыз, мейлі тура жолдағы тарихат пірлерінен, даналары мен ғалымдарынан білім алыңыз, тақуалық пен сопылықтың арасынан жік таба алмайсыз.

Жұрт не айтып, не жазса да өз еріктері өзінде. Біздің білеріміз тақуалық мектебінің іргесін қалаған пайғамбарымыз с.ғ.с., тақуалық мектебінің негізін жасаған – Пайғамбарымыз с.ғ.с., «Һуд» сүресінің 112-аяты түсіп, дін тірегі тіршіліктегі тақуалық екені аян болғанда тақуалықтың қиын жолы үшін уайым жеп, шашы ағарған тағы да –Пайғамбарымыз с.ғ.с.

Тақуалық мектебінің іргесі пайғамбарымыздың с.ғ.с. мешіті болып қаланса, негізі осы мешітте жасалды. Осы мешітке суфалар қойылып, тақуа жандар тақуалық дәрісін алды, дін ілімі мен әдебінен, Алланың әмірі мен пайғамбарымыздың с.ғ.с. өнегесінен тәрбие алды. Соларды сахабалар «Суфа сахабалары, суфалықтар» деп атады. Сопылық сөзі содан басталып, бүгінгі қазаққа дейін ұстаздан ұстазға, шәкірттен шәкіртке, атадан балаға мирас болып бізге жетті.

Бұл ілім, бұл ахуал, бұл қазына Пайғамбарымыздан жалғасып, Арыстан баб бабамызға құрманың маңызы біткен сүйегі болып жетті. Ол бұл сүйек, бұл дінді Қожа Ахмет Иассауи пірімізге мирас қылды, жүрегіне екті. Ол кісі бұл дәнді жүрегінде тамырлатып, гүлдетіп Орта Азиялық дін бақшасына отырғызды. Одан шыққан жеміс, арысы Румға, берісі Қытайға қорек болды. Заман ауып, бұл бақша да талқандалып, қиратылып, әркімнің қолында кетті. Алла шын тақуалар шынайы тілегінен танбады. Олар Алладан қорықты, парыздарына берік болды. Алла елшісіне шәксіз иман келтірді, сүннаттан еш таймады, ауытқымады. Алланың:  «Әй мүміндер! Алладан қорқыңдар, Елшісіне иман келтіріңдер. Сендерге мәрхаметінен екі есе береді. Әрі сендерге сонымен жүретін нұр жаратады. Сендерді жарылқайды. Алла (Т.) тым жарылқаушы, ерекше мейірімді. (57:28)» деген аятына иман келтірді. Алла біздің бабаларымыздың бұл амалы мен иманын қабыл етіп, мархаметінен екі есе берді.  Сонымен жүретін нұр жаратты. Алланың бұл берген мархаметі Қожа Бахуаддин Нахышбанди еді. Сонымен жүретін нұры, нұрлы жолы  Иллаһи тарихаттың Нахышбандия сүлігі еді. Осы арқылы Алла біздің ата-бабаларымызды, ата-бабаларымыз арқылы бізді жарылқады.

Әлбетте, бұл жарылқауды біреу ұғар, біреу ұқпас.  Біз келтірген аятта Алла екі талап қояды: 1– «Алладан қорқыңдар» дейді. Бұл деген шариғаттарыңды түзеңдер, имандарыңда, амалдарыңда аса сақ болыңдар, Алла көрсетіп бергеннен еш шықпаңдар деген талап. 2 – Алланың «Елшісіне иман келтіріңдер» дейді. Бұл Пайғамбарымыздың с.ғ.с. сүннаты жолын берік ұстану. Бұны дінімізде «Сауадул аъзам» дейді. Бұл дегеніміз Аһлі сунна уал жамағат деген сөз.  Пайғамбарымыздан с.ғ.с. қалған жол, сахабаларымыз ұстанған жол – осы. Егер өзін «тасаууф үйінің адамымыз» деп атап, осы талаптан сәл шығып кетсе, ол міндетті түрде адасады, оларға ергендер адасушы болады. Сол себепті Софы Аллаяр піріміз бұл туралы: «Егер өздерін тасауф ахуалындағылармыз, тарихатшылармыз, сопылармыз дейтіндер 15 топ болса, олардың 14-і адасушылардан болады» дейді.

Алла тағала «сауадул  аъзам» жолындағы тақуаларының тілегін беріп, оларға «сонымен жүретін нұр» жаратты. Бұл тарихаттағы Нахышбандия сүлігі еді. Оны біреулер даттасын, жамандасын, қызғансын, бірақ бұл Алланың қалауы, адамның дегені болмайды, әманда Алланың қалағаны ғана болады. Бұл туралы біз келтіріп отырған «Хадид» сүресінің 29-аятында «Кітап иелері Алланың кеңшілігінен еш нәрсеге ие бола алмайтындықтарын білсін. Шәксіз, мәрхамет Алланың қолында. Қалаған құлына береді. Алла (Т.) зор кеңшілік иесі. (57:29)» делінген.

Қожа Бахуаддин Нахышбанди пірімізге дейін болған екі сүліктің бірі Ходжагоия болса, енді бірі Иассауия болатын. Алланың қалауымен осы екі жол енді бір арнаға қайта қосылды, бірікті. Жойылып кеткен жоқ.

Бұл Алла сұбыханалланың түзу жолдағы мүміндеріне деген рахметі мен нығметі еді.

Егер тарихат иснадына қарап отырсаңыз дін Ислам тарихаты пайғамбарымызға с.ғ.с. берілді. Пайғамбарымыз с.ғ.с. бақи болған соң ол екі сүлікке бөлінді. Бірі «Алтын шынжрлы» Хазіреті Али р.а. арқылы жалғасқан сүлік, екіншісі «Темір шынжырмен» Хазіреті Абу Бакр ас-Сыддық арқылы жалғасқан сүлік. Егер пайғамбармыздың с.ғ.с. өмірінің соңғы сәтіне зер салған адам болса ол кісінің с.ғ.с. осы ахуалға орай айтқан, екі кісіге екі сүлікті ишара еткен екі иджазасы бар. Біріншісінде Алла Елшісі с.ғ.с. сахабаларына р.а.: “Мен – ілімнің қаласымын, Әли – оның қақпасы. Ілім үйренгісі келгендер сол есіктен енсін”– деп өсиет етті.

Бұл жерде Хазіреті Алидың р.а. тақуалығы мен көтерілген мағрифат биігі туралы “Инсан” сүресіндегі 5-10 аяттардың осы кісіге байланысты уахи етілгені де жеткілікті болса керек. Қараңыздар: “…Ол Алланың құлдары нәзірлерін орындап, апаты көкжиекті тегіс қаптайтын қиямет күнінен қорқады. Тамақты жаны қалап тұрса да, міскінге, жетімге және тұтқынға жегізеді. Олар: “шын мәнінде біз сендерді Алланың ризашылығы үшін тамақтандырамыз. Сендерден бір төлем де алғыс та тілемейміз. Расында біз ұнжырғасы түсіп, томсыраяр күні Раббымыздан қорқамыз”. Бұл өте биік дәрежет!!!

Келесі ишаратты иджаза Пайғамбарымыздан с.ғ.с.  Хазіреті Әбу Бакр ас-Сыддыққа жасалды. Қараңыздар, Пайғамбарымыз с.ғ.с. хал үтінде жатып: «Егер Аллаһтан басқа бір дос таңдар болсам, тек сені таңдар едім. Алайда арамызда Ислам бауырластығы мен сүйіспеншілігі
бар (бұл бәрінен де қымбат). Әбу Бәкір үшін ашылған есіктен өзге мешіттегі барлық есіктер жабылсын, – деді.

Осы ретпен пайғамбарымыз с.ғ.с. бақи болған соң мұсылмандар осы екі сүлікпен Иллаһи тарихатқа келіп, қосылып жатты.  Білім сүлігі – алтын силсиле (шынжыр),  сүннат жолы – темір силиле (шынжыр) деп аталды. Бұл екеуі біріне бірі қарсы да, бірінен бірі алшақ та емес, біртұтас зат. Барлық мәселе Алланы бір адам іліммен (Құраннан) тапса, екінші адам сүннаттан тапты. Қараңыз, Хазіреті Али р.а. айтады: «Менен сұраңыздар. УАллаи менен сұраған сұрақтарыңыздың бәріне жауап беремін. Менен Алланың кітабы жайында сұраңыздар. УАллаи, оның күндіз бе, түнде ме, тауда ма, қырда ма, түскенін мен білмейтін ешбір аят жоқ» – деп. Енді Хазіреті Әбу Бәкір ас Сыддықтың р.а. сөздеріне қараңыздар: «Әбу Бәкір Сыддық р.а. халифа болған соң Пайғамбарымызға с.ғ.с. деген ыстық ықыласын суытпай, мойнына жүктелген қызметті атқаруға кірісіп кетті. Ең алғашқы ісі – Пайғамбарымыздың с.ғ.с. аяқтай алмаған ісі – Усаманың р.а. басшылығындағы әскерді Сирияға аттандыру болды. Сахабалардың кейбіреулері сол кездері пайда болып келе жатқан “жалған пайғамбарлар” мәселесін алға тартып, әскердің жорыққа аттануын кейінге қалдыруды ұсынды. Бұған халифа Әбу Бәкір р.а.: «Аллаһқа ант етемін, егер жолбарыстар мен қасқырлар Мәдинаға келіп қауіп төндірсе де, Аллаһ расулының бұйрығын орындаймын. Өйткені, ол: “Усаманың әскерін міндетті түрде аттандырыңдар” деп кетті», – деп жауап берді. Хазірет Омар р.а. Усаманың р.а. әлі жас екендігін ескертіп, одан үлкенірек біреудің қолбасшы етіп тағайындалуын ұсынғанда: «Ей, Хаттабұлы! Усаманы Аллаһ елшісінің өзі қолбасшы етіп тағайындағанын біле тұра бұл әмірді қалай өзгерте аламын?» – деп, Аллаһ расулына с.ғ.с. шынайы берілгендігін көрсетті».

Міне, нағыз сүннеті жол, сунни тасаууф!

Осы екі сүлік тарихаттағы ең тура жол, таза тасаууф, таза тарихат болып табылады. Бұл екі сүлік Хазіреті Жағыфар ас Сыддық піріміздің тұсында қайта бірігіп, бір арнаға қайта тоғысты. Бұл енді Құран мен Суннаның тоғысқан тұсы болды. Оларды тоғыстырып, бір жолға салған, Аһлі сунна уал жамағаттың іргесін қалаған осы кісі еді.

Қазір маған қарсы кісілер жабылып жүріп, пайғамбарымыздың с.ғ.с. «Мен өзімнен кейін Құран мен Сүннатты қалдырдым» деген хадисін сахих иснадпен пайғамбарымызға жеткізе ала ма? Әлбетте жеткізе алмайды. Себебі бұл хадисті алғаш тұтынушы Ахмад ибн Ханбал. Бұл хадис осы кісіден рауаят болғаны үшін ғана сахих!  Ендеше Ахмад ибн Ханбал бұл хадист өзі тоқыды ма, болмаса басқадан алды ма?

Бұл хадисті «аһлі сунна уал жамағатқа» жеткізген, осы екі қазынаның басын бір арнаға қайта қосу қызметіне ие болған Жағыфар ас Сыддық  еді. Ақиқатында да пайғамбарымыз сөзімен де, ишараларымен де, иджазаларымен де екі нәрсе қалдырып кетті. Бірі – Құран. Ол кітап болып түптелген өлі зат емес, ««Менен сұраңыздар. УАллаи менен сұраған сұрақтарыңыздың бәріне жауап беремін. Менен Алланың кітабы жайында сұраңыздар. УАллаи, оның күндіз бе, түнде ме, тауда ма, қырда ма, түскенін мен білмейтін ешбір аят жоқ» – деп жар салған тірі Құрандар. Екіншісі сүннатын қалдырды. Олар тағы да қағазға қатарластырылып жазылған өлі тізбек емес, «Аллаһқа ант етемін, егер жолбарыстар мен қасқырлар Мәдинаға келіп қауіп төндірсе де, Аллаһ расулының бұйрығын орындаймын...» деп серт берген тірі сүннат иелері еді.

Бұл жол, Хазірет Имам Жағыфар ас Сыддықтан кейін тайпа-тайпаларға сол тайпалардың тілімен, ділімен тарқап, Тайфурия мектептеріне бастау салды. Бізге нәсіп болғаны «Ходжагония» еді. Бұл ұлы аласапыран алдында 4 тармаққа бөлінген түрки мен парси тайпаларының тармағына сай 4 тармақ – 4 сүлікке қайта тарқады. Содан түркилердің көшпелілеріне Алла Қожа Ахмад Иассауиді, отырықшыларына Абд ал Халық Ғыждуаниды нәсіп қылды.  Түркі тайпаларының арасындағы тұрмыстық, дәстүрлік алшақтық тоқтағар алдында бұл екі сүлік Нахышбандияға тоғысты. Бұл сүліктердегі айырма бірінші аты ғана болса, екінші амалдардың заманаға сай жүйеленуі ғана. Олардың екеуінің де мазхабы Имам Ағзам Абу Ханифа, Ахидасы – Матрудия. Тасаууфы – тақуалық, Тарихат халдің ісі.

(Бірінші тақырыптың соңы).

Әбдікәрім Әбдімомынов

Abai.kz