Осы күні терминкомдағылардың кейбір тірлігіне қарап отырып қайран қазекемнің «Бояушы, бояушы  дегенге сақалын бояйды» дегені еске түседі. Жақында онда отырғандардың «дренаж» дегенді де қазақшалап «қашыртқы» деуге болмайды ол термин сөз  деген ұйғарымын естігенде бұл не қазақ тіліне қаскөйлік, не надандық қой деп қанымыз басымызға шапты. Өйткені, бұдан жүздеген жыл бұрын егін егіп, бау-бақша баптаған халқымыз сол заманда-ақ оны «қашыртқы» деп атаған. Оның басты су көзінен, бас арықтан бөлініп, яғни, қашыртып жасалатындықтан солай аталатыныны есі дұрыс адамға ап-анық түсінікті.

Әнебір жолы «Словарь иностранных слов» деген атаумен шыққан үш бірдей сөздікті ерінбей жалықпай қарап шықтым. Солардың ішінен бірде-бір орыс сөзін таппай осы орыс тілі деген тіл бар ма өзі деп таң қалдым. Біздің кейбір терминқұмарлар термин деп атап жүрген сөздердің бәрі араб, латын, арамей, испан, итальян, қытай, латыш, малай, француз, ағылшын, швед, фин сөздері. Ал сол шетел сөздерін орыстар қалай бұрмалап, өзгертіп айтса, біздің қазақтар да сол күйінде қайталап «ойбай, бұл термин, оған тиісуге болмайды» деп шыж-быжы шығады. Яғни, орыстар қалай бұзып айтса қазақ соны қайталаумен келеді. Қалай жазылса, сол күйінде айтып жүрген сөздер ол халықтар тілінде мүлде басқаша айтылады. Мысалы, инновация, интеллигенция, национальность, организация, интернационал, тағы басқалары мүлде орыстар айтқандай емес. Ең аяғы архив, музей, актер, спираль, композитор, фонтан, реставрация, репрессия,  дифференциал деген сияқты жүздеген, мыңдаған сөздерді орыстар осылай қолданады деп қазақ терминқұмарлар сол күйінде қалдыруға шешім шығара салады. Бұл біздің әрі бай, әрі шырайлы, әрі шұрайлы ана тілімізге жасалып отырған қиянат (қылмыс демей-ақ қоялық). Біз жоғарыда келтірген, өзіміз орысша деп ойлайтын шетел сөздерінің бәрінің қазақша керемет балама сөздері бар.

Егер біз, қазақтар терминкомдағылардың сөзіне құлақ асып, бас шұлғи берер болсақ 16-17000 мыңға жуық өз тілімізде бар әп-әдемі сөздерді айту хұқымыздан айрылып, солар термин деп бекіткен орысшаға өзгертілген атауларды ғана пайдалануға хақымыз бар болып шығады. Бұл дегеніңіз  тұтас бір ұлттың сөздік қорын құрту деуге болады. Олай ету халқымыздың ұлттық тіліне, мемлекеттік тілге қол салу, оның қадыр-қасиетін кетірудің нақ өзі. Біз онсыз да жүздеген жылдар орыс отаршылдығында болып, тіліміздің өзі көп ретте орысшаның аудармасына айналды. Біз тіл байлығымызды аман сақтап қалу үшін оны әсіресе, телеарналардағы тілден, әдебиеттен мақұрым квншылар, сайқымазақтар, әнші емес әнші-сымақтар жүргізуші болып жүргендердің нан табарына, яғни, солардың жалақысына айналдыруына тоқтау салуымыз керек. Бұл – ҚР Ақпарат және коммуникация министрлігі айналысатын іс. Өзіңіз ойланып көріңізші: неге мен ата-бабам жүздеген жылдар бойы қуанса-қуанышы мен шаттығының, сүйінсе-сүйінішінің, күйінсе-күйінішінің куәгері болған күйлерімді, әндерімді  дүниеге әкелген  Қорқыт бабамнан бастап Құрманғазыны, Дәулеткерей мен Сейтекті, Қазанғап пен Тәттімбетті, Мұхит пен Қайыпты, Батақтың Сарысын, Әлиманы тағы басқа бұдан пәленбай жыл, пәленбай ғасыр дүниеден өткен киелілерімді сазгер, немесе күйші демей терминком айтты екен деп композитор деуім керек? Немесе, сол жүздеген мыңдаған жылдардан бүгінге жетсе өліп-талып, жетпесе титімдей ғана   жәдігер бөлшегі боп жеткен тарихи, әдеби, қолөнер, құрал-сайман, тағы басқа ұлттық қазыналарымды, мұраларымды сақтайтын жайды мен неге мұражай демей музей деуім керек? Қайталап айтамыз, біздің терминкомдағылардың  «термин сөздер»  деп жүргендерінің көбі орыстар  басқа бір ұлттық төл тілінен  бұзып, өздерінше өзгертіп айтып жүрген сөздер. Біз оның бәрін өз тілдік қорымыздан алып, баламасымен атасақ, тіліміз бұрынғысынан да байи түседі.

Тағы бір жәйт (жайт емес!) Жалпы халықаралық термин деген бар ма өзі? Себебі, біздің терминкомдағылардың «оған тиісуге болмайды, ол термин сөз» деп шыбық шилан болып жүргендерін 2 миллиардтай Қытай өз тілінде, 1 миллиардтан астам Үндістан өз тілінде тіпті, жапон, корей, араб өз тілінде атайды. Ендеше, биліктегілер мен терминкомдағы «жолдас, мырзаларға» ананы да, мынаны да термин деп тіліміздің қадір-қасиетін кетірмеуді ойланыңдар дейтін кез келді. Өйткені, тәуелсіздік атаулы тіл тазалығынан басталады!

Мырзан КЕНЖЕБАЙ, ақын, ҚР Мәдениет қайраткері

Abai.kz