Sәlәfizmning radikaldanyp, jasóspirimderimizge týrli oy salghan kezderining de beleng alghan jyldary boldy. Atap aitqanda, Soltýstik Kavkazdaghy qaruly qaqtyghystargha elimizden mektep oqushylary da attanghan. Sol uaqyttarda balalyq shaghy radikaldy baghytqa úlasyp, býginde ómirden óz jolyn tapqan «Baqyt» (esimi ózgertilgen) esimdi keyipkerimizben súhbat jýrgizgen edik. 

-Sәlemetsiz be, Baqyt! Ómirinizdegi kelensiz jayttar qay jyldary oryn alghan edi?

–Sәlemetsiz! 2009 nemese 2010 jyldary bastalghan edi. Sol jyldary kóptegen men siyaqty jasóspirimder, islam dinine qyzyghushylyq tanyta bastady. Men orys mektebinde oqyp, qazaq tiline shorqaqtau boldym. Osydan keyin diny bilim alu ýshin aqparattardy orys tilinde izdedim. Sol kezde orys tilinde uaghyz aitatyn dúrys baghyttaghy lektorlar qazirgidey kóp bolmady. Men sol kezde Said Buryattyng uaghyzdaryn ghalamtordan tynday bastadym. Bastapqyda bәri jaqsy boldy. Júmaq pen tozaq turaly uaghyzdar aitty. Alayda, uaqyt óte kele jihad taqyrybyndaghy teris uaghyzdary aityldy. Ol kezderi Soltýstik Kavkazdaghy jaghdaylar ushyghyp túrghan. Kóbisi sol jaqqa barudy jihad dep týsindi. Sheshenstan, Daghystan jәne t.b. oryn alghan qaruly qaqtyghys aimaqtaryna ketip qaldy. Said Buryattyng aitqan uaghyzdaryn tyndaghannan keyin, kez kelgen qorqaq adam bolsa da, qolyna qaru alyp soghysqysy keletin. Onyng uaghyzdaryn tyndap otyrghan jannyn, soghys oiynyn oinaugha qúmary artyp ketedi. Búl әriyne, oiynshyq emes! Búl soghys! Rasymen de soghys bolatyn... 

-Sizge sol jaqtaghy qaruly qaqtyghystargha ketuge oy tuyndady ma?   

–Shynynda mening de sonday qaruly qaqtyghystargha qatysyp, ózgeler sekildi ketuge oiym tuyndaghan bolatyn. Baratyn joldy jәne qarajatty ózim izdey bastadym. Jasym 16 nemese 17ge endi ghana tolghan. Ol jaqqa barghysy kelgenderding kóbi jasóspirimder. Eki jylday sonday oida jýrdim. Jatsam da, túrsam da oilaytynym tek osy. Ol jaqqa qalay ketuge bolady dep? Sol uaqyttarda qatty ózgere bastadym. Namaz oqymaytyndardan ózimdi alshaqtatyp, ózimning ata-anamdy iman keltirmeushilerding qataryna qostym. Anyghynda solay oilap olardyng bergen tamaghyn jaramsyz, yaghny haram degen oilar sanama keldi. Áriyne, búl qate pikir! Bilimi joq adam osynday oilargha, oilanbastan úrynady eken. 

-Múnday lankestik jәne terrorlyq úiymdardyng qatarynda elimizding batys oblystaryndaghy azamattarymz kóp pe edi?

-IYә! Negizinen onday soghystargha ketken azamattardyng kóbisi Aqtóbe, Atyrau, jәne Manghystau oblystarynan edi. Bir otbasynyng ýsh-tórt balalary da ketip qalghandary bolghan. Uaqyt ótip jatqannan keyin, birte-birte oilana bastaydy ekensin. Jәne әrbir jaghdaylargha toqtalasyn. Qalaysha mening anam men әkem kәpir bolady, eger meni tang namazyna oyatyp jýrse dep? Sol kezderi Qazaqstandaghy alghashqy lankestik oqigha 2009 jyly oryn aldy. Aqtóbede ózin-ózi jaryp jibergen 1989 jylghy azamat Rahymjan Mahatov boldy.

-ÚQKD ghimaratynda ózin jaryp jibergen jankeshti me?

-IYә! ÚQK ghimaratynda ózin jarghan. Keybireuler bireuding yqpalymen jasaghan deydi. Endi bireuleri Rahymjannyng ózi ghana jasady desedi. Sol kezdegiler Alla әmirimen jasady depte aityp jýrdi. 

-Siz Rahymjan Mahatovty jaqsy tanydynyz ba?

-Ózimning jeke basym ony jaqsy tanymadym. Sol jarylys oryn alghan kezderi, ol turaly kóp aitylyp jýrdi. Rahymjandyky dúrys nemese dúrys emes dep. Mende qaytadan oy tuynday bastaghan edi. Kimmen soghysu kerek? Kimge qarsy soghysu kerek degen. Áyteuir, kórinbeytin jau. Soltýstik Kavkazgha shaqyrghanda, onda Reseyge qarsy soghysu kerek dep ataytyn. RF preziydenti Vladimir Putindy da atap kórsetedi. Uaqyt óte kele bәrin búnyng kiyeli soghys emestigin týsindim. Búl din ýshin soghys emes eken. Jay ghana ol jaqtaghylar ózderining tәuelsizdigin qalaydy. 1990 jyldary Qazaqstan, Qyrghyzstan jәne t.b.  elder siyaqty, olar óz tәuelsizdigin ala almady. Olar RF bóline almaghan son, osylaysha soghys jýrgizip kórdi. Al, Resey bolsa ózining qazirgi tútastyghyn saqtap qalghysy keledi.

-Búl sonda sizding oiynyzsha sayasy soghys boldy ghoy?

–Áriyne, sayasy soghys boldy! Búl bireuding jay ghana iydeologiyasy. Ol jaqqa ketkender aldanyp qaldy. Uaqyt óte kele Dachku Omarovtyng da kim ekendigin bile bastadyq. Sóitsek, olar búryn sottalghandar eken. Maghan sәlәfizm aghymyndaghy bir tanysym jolyqqan edi, biraq ol múnyng bәrine ol qarsy boldy.

-Ol tanysynyz sәlәfizm aghymyndaghy, býginde ishinen bólip qarap jýrgen  «baysaldy» bolghan ortadan ba?

-IYә! Mening osy aitqandarymnyng bәrin, ózime qaytadan qarsy týsindire bastady. Osydan keyin baryp, men barlyghynan alystay bastadym. 

-Qanday uaghyzdardy tyndap nemese ghalamtor sayttaryn sol kezderi paydalandynyzdar?

-Sayttargha qatysty mening habarym bolmady. Sol uaqyttarda orys tilinde әleumettik jelilerden bilim aldyq. Kóptegen uaghyzdar da boldy. Uaghyzshylardan Said Buryatskiy eng tanymaly boldy. Jәne Nazaratulla Abu Mariyam. 

-Olardyng basqalardan aiyrmashylyqtary qanday edi?

 - Mysalgha olar eshqashan memleketting basshylyghyna qarsy shyqpaydy. Kerisinshe, basshylyqqa qarsy shyqpau kerek dep әdeyi nasihat jýrgizedi. Namaz oqymaytyndardy kәpir dep aiyptamaydy. Olar kәlima aitqandardy músylman sanatyna jatqyzady. Biraq, kýnәhar músylmandar retinde kóredi. Olar sharighat talaptaryn oryndamaydy dep. Olar ata-anany tastap ketuge qarsy. Tuystyq qarym-qatynastyng ýzilgenine de qarsylyq bildiredi. Áriyne! Keybir adamdar óz betterinshe oilana alady. Qattyraq aitqanda, keybir adamdardyng aqymaqtary da bolady. Búl adamnyng ózine baylanysty jәne onyng qabyldauynda. Mening ol jamaghattan kóp kezdestirgenim, óz otbasylaryna qaraylasatyndary da boldy. 

-Nadir Abu Halidty dostarynyzdan tyndaushylar boldy ma?

–Bolmady. Tek Nadirdy uaqytsha tyndaghandary boldy. Biraq, ol basynda jaqsy uaghyzdar aityp jýrdi. Ayaq astynan «DAIYSh» (IYM) lankestik úiymyna qosylyp ketti. Onyng terrorlyq úiymgha ketip qalghandyghy, bәrimiz ýshin kýtpegen jaghday edi.  Álbette, rasymen de ony tyndaushylar bar! Eng tanqalatyn túsy ol basynda baysaldy bolyp kóringen. Olarda ózderin «sәlәfiylermiz» degenmen, biraq bir-birine qarsy toptar. Búlardyng qauiptileri tәkbirshileri. Aralarynda әli tanylmay jýrgen uaghyzshysy boluy mýmkin. Mysaly Abu Musab degeni. Birneshe ret osyny da tyndagham! Ol barlyq músylmandardy aiyptaytyn uaghyzdardy aitatyn. Mysalgha: «Murdjitterding iydeologiyasy», «Ihuandardyng iydeologiyasy» t.b. Búdan keyin olardy baysaldy dep aita almaysyz. 

-Biraq, Daryn Mubarovty tyndaushylarmen, Dilimuradty tyndaushylardyng aiyrmashylyqtary barma?

- Dilimuradtyng ústanymy Saudiyadaghy Rady ali-Madhal degen ghalymnyng kózqarasyna sәikes keledi. Olardyng kózqarastaryn Daryndykymen salystyrghanda basqasha siyaqty. Darynnyng bir uaghyzynan estigen edim: «kim namaz oqymaydy sol kýpirlikte, yaghny imanda emes» deydi. Biraq, tәkbirdi jeke aityp shygharmaydy. Yaghny ony islam ghúlamalary sheshui kerek degenge keledi. Osydan keyingi oilaytynym, jamaghattardyng arasynda bólinushilikter tuyndaydy. Jeke óz basym islamda pәtua bergende, jeke bireuding oiy bolmauy kerek dep esepteymin. Men bir jerde júmys istegenmin. Júmysta bir jigit Daryndy tyndaghan edi. Jәne Darynnan bólek Ibrahim men Didardy. Basqalary Nazaratullany tyndady. Búlardyng bәri basynda úiymshyl bolyp, bir-birlerimen jaqsy qarym-qatynasta jýrdi. Uaqyt óte kele bir-birimen tóbelesetindey halge jetti. Árqaysysy bir-birine bir nәrseni dәlel qylyp kórsetip jatady. Aqyry,  is nasyrgha shauyp namazda bir-birine úiymaytyn boldy. Mine, osynday uaqyttarda sәlәfiylerden kónilim qaldy. Meni qatty oilandyra bastady. Bәri de sәlәfitter biraq, nelikten bir-birine it sekildi ýredi? Nege QMDB imamdary onday emes? Sonda kóptegen súraqtar tuyndady. Olar aqida da bir baghytta, al sәlәfiylerding senim týsinigi de әrtýrli. Tura solay fiyqta da bir bolghanymen, ishterinen bólinushilikteri óte kóp. 

-Sonda olardyng maqsat iydeologiyalary da әrtýrli bolghany ma? 

-IYә! Olardyng iydeologiyalary da bólinip ketken. Mine, osy kezde qatty oilana bastadym. Nege barlyghy osynday eken dep? Búdan birneshe jyl búryn Oktam Zaurbekov pen Ersin Ámirening pikirtalasy bolghan. Negizinde Oktam Zaurbekov jenildi. Maghan sol kezde kóptegen tanystarym múny tyndama deydi. «Jýrekke shubha salady» t.b. syltaulardy aityp.

-Dilimurad Abu Muhammed te búl disputty tyndamaugha shaqyrghan siyaqty edi?

–Dilimurad ta tyndamau kerek degen. Men osy sәtte qatty oilandym. Eger, sen tura jolda bolsan, sening aqidanda nege kýmәn boluy kerek dep? Nelikten qorqasyn? Men sәlәfiylerden әdeyi súraghan kezderim boldy. Mynanday uaghyzdy tyndasam bolady ma dep?  Saghan tyndama demeymin, biraq tynda dep kenes bermeymin deydi. Olar tyndaugha esh kenes bermeydi. Óz taraptarynan onday uaghyzdardy tyndama dep te aitatyn. Nazaratulla orys tilinde uaghyz aitqanymen ony tyndaghanym joq. Daryn Mubarovqa qatysty da kóptegen jayttar aityldy. Esh jerde bilim almaghan dep. Óz-ózime súraq qoydym. Men onyn kim ekendigin naqty bilmeymin ghoy! Sondyqtan birdene deuim orynsyz dep. Biraq, keybir oghan qatysty jayttardy naqty estip bildim. Sosyn onday adamnan dindi ýirenbeymin dep sheshim qabyldadym. 

-Aldaghy uaqytta búnday jayttardyng ómirinizde qaytalanbauyna niyet bildirip, ómirden sizge tek qana sәttilikter tiledik. Súhbatynyzgha raqmet! 

–Sizge de raqmet! 

Qadirәli Sarypbek

Abai.kz