ءسالافيزمنىڭ راديكالدانىپ، جاسوسپىرىمدەرىمىزگە ءتۇرلى وي سالعان كەزدەرىنىڭ دە بەلەڭ العان جىلدارى بولدى. اتاپ ايتقاندا، سولتۇستىك كاۆكازداعى قارۋلى قاقتىعىستارعا ەلىمىزدەن مەكتەپ وقۋشىلارى دا اتتانعان. سول ۋاقىتتاردا بالالىق شاعى راديكالدى باعىتقا ۇلاسىپ، بۇگىندە ومىردەن ءوز جولىن تاپقان «باقىت» (ەسىمى وزگەرتىلگەن) ەسىمدى كەيىپكەرىمىزبەن سۇحبات جۇرگىزگەن ەدىك. 

-سالەمەتسىز بە، باقىت! ومىرىڭىزدەگى كەلەڭسىز جايتتار قاي جىلدارى ورىن العان ەدى؟

–سالەمەتسىز! 2009 نەمەسە 2010 جىلدارى باستالعان ەدى. سول جىلدارى كوپتەگەن مەن سياقتى جاسوسپىرىمدەر، يسلام دىنىنە قىزىعۋشىلىق تانىتا باستادى. مەن ورىس مەكتەبىندە وقىپ، قازاق تىلىنە شورقاقتاۋ بولدىم. وسىدان كەيىن ءدىني ءبىلىم الۋ ءۇشىن اقپاراتتاردى ورىس تىلىندە ىزدەدىم. سول كەزدە ورىس تىلىندە ۋاعىز ايتاتىن دۇرىس باعىتتاعى لەكتورلار قازىرگىدەي كوپ بولمادى. مەن سول كەزدە سايد بۋرياتتىڭ ۋاعىزدارىن عالامتوردان تىڭداي باستادىم. باستاپقىدا ءبارى جاقسى بولدى. جۇماق پەن توزاق تۋرالى ۋاعىزدار ايتتى. الايدا، ۋاقىت وتە كەلە جيحاد تاقىرىبىنداعى تەرىس ۋاعىزدارى ايتىلدى. ول كەزدەرى سولتۇستىك كاۆكازداعى جاعدايلار ۋشىعىپ تۇرعان. كوبىسى سول جاققا بارۋدى جيھاد دەپ ءتۇسىندى. شەشەنستان، داعىستان جانە ت.ب. ورىن العان قارۋلى قاقتىعىس ايماقتارىنا كەتىپ قالدى. سايد بۋرياتتىڭ ايتقان ۋاعىزدارىن تىڭداعاننان كەيىن، كەز كەلگەن قورقاق ادام بولسا دا، قولىنا قارۋ الىپ سوعىسقىسى كەلەتىن. ونىڭ ۋاعىزدارىن تىڭداپ وتىرعان جاننىڭ، سوعىس ويىنىن ويناۋعا قۇمارى ارتىپ كەتەدى. بۇل ارينە، ويىنشىق ەمەس! بۇل سوعىس! راسىمەن دە سوعىس بولاتىن... 

-سىزگە سول جاقتاعى قارۋلى قاقتىعىستارعا كەتۋگە وي تۋىندادى ما؟   

–شىنىندا مەنىڭ دە سونداي قارۋلى قاقتىعىستارعا قاتىسىپ، وزگەلەر سەكىلدى كەتۋگە ويىم تۋىنداعان بولاتىن. باراتىن جولدى جانە قاراجاتتى ءوزىم ىزدەي باستادىم. جاسىم 16 نەمەسە 17گە ەندى عانا تولعان. ول جاققا بارعىسى كەلگەندەردىڭ كوبى جاسوسپىرىمدەر. ەكى جىلداي سونداي ويدا ءجۇردىم. جاتسام دا، تۇرسام دا ويلايتىنىم تەك وسى. ول جاققا قالاي كەتۋگە بولادى دەپ؟ سول ۋاقىتتاردا قاتتى وزگەرە باستادىم. ناماز وقىمايتىنداردان ءوزىمدى الشاقتاتىپ، ءوزىمنىڭ اتا-انامدى يمان كەلتىرمەۋشىلەردىڭ قاتارىنا قوستىم. انىعىندا سولاي ويلاپ ولاردىڭ بەرگەن تاماعىن جارامسىز، ياعني حارام دەگەن ويلار ساناما كەلدى. ارينە، بۇل قاتە پىكىر! ءبىلىمى جوق ادام وسىنداي ويلارعا، ويلانباستان ۇرىنادى ەكەن. 

-مۇنداي لاڭكەستىك جانە تەررورلىق ۇيىمداردىڭ قاتارىندا ەلىمىزدىڭ باتىس وبلىستارىنداعى ازاماتتارىمز كوپ پە ەدى؟

-ءيا! نەگىزىنەن ونداي سوعىستارعا كەتكەن ازاماتتاردىڭ كوبىسى اقتوبە، اتىراۋ، جانە ماڭعىستاۋ وبلىستارىنان ەدى. ءبىر وتباسىنىڭ ءۇش-ءتورت بالالارى دا كەتىپ قالعاندارى بولعان. ۋاقىت ءوتىپ جاتقاننان كەيىن، بىرتە-بىرتە ويلانا باستايدى ەكەنسىڭ. جانە ءاربىر جاعدايلارعا توقتالاسىن. قالايشا مەنىڭ انام مەن اكەم كاپىر بولادى، ەگەر مەنى تاڭ نامازىنا وياتىپ جۇرسە دەپ؟ سول كەزدەرى قازاقستانداعى العاشقى لاڭكەستىك وقيعا 2009 جىلى ورىن الدى. اقتوبەدە ءوزىن-ءوزى جارىپ جىبەرگەن 1989 جىلعى ازامات راحىمجان ماحاتوۆ بولدى.

-ۇقكد عيماراتىندا ءوزىن جارىپ جىبەرگەن جانكەشتى مە؟

-ءيا! ۇقك عيماراتىندا ءوزىن جارعان. كەيبىرەۋلەر بىرەۋدىڭ ىقپالىمەن جاساعان دەيدى. ەندى بىرەۋلەرى راحىمجاننىڭ ءوزى عانا جاسادى دەسەدى. سول كەزدەگىلەر اللا امىرىمەن جاسادى دەپتە ايتىپ ءجۇردى. 

-ءسىز راحىمجان ماحاتوۆتى جاقسى تانىدىڭىز با؟

-ءوزىمنىڭ جەكە باسىم ونى جاقسى تانىمادىم. سول جارىلىس ورىن العان كەزدەرى، ول تۋرالى كوپ ايتىلىپ ءجۇردى. راحىمجاندىكى دۇرىس نەمەسە دۇرىس ەمەس دەپ. مەندە قايتادان وي تۋىنداي باستاعان ەدى. كىممەن سوعىسۋ كەرەك؟ كىمگە قارسى سوعىسۋ كەرەك دەگەن. ايتەۋىر، كورىنبەيتىن جاۋ. سولتۇستىك كاۆكازعا شاقىرعاندا، وندا رەسەيگە قارسى سوعىسۋ كەرەك دەپ اتايتىن. رف پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتيندى دا اتاپ كورسەتەدى. ۋاقىت وتە كەلە ءبارىن بۇنىڭ كيەلى سوعىس ەمەستىگىن ءتۇسىندىم. بۇل ءدىن ءۇشىن سوعىس ەمەس ەكەن. جاي عانا ول جاقتاعىلار وزدەرىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن قالايدى. 1990 جىلدارى قازاقستان، قىرعىزستان جانە ت.ب.  ەلدەر سياقتى، ولار ءوز تاۋەلسىزدىگىن الا المادى. ولار رف بولىنە الماعان سوڭ، وسىلايشا سوعىس جۇرگىزىپ كوردى. ال، رەسەي بولسا ءوزىنىڭ قازىرگى تۇتاستىعىن ساقتاپ قالعىسى كەلەدى.

-بۇل سوندا ءسىزدىڭ ويىڭىزشا ساياسي سوعىس بولدى عوي؟

–ارينە، ساياسي سوعىس بولدى! بۇل بىرەۋدىڭ جاي عانا يدەولوگياسى. ول جاققا كەتكەندەر الدانىپ قالدى. ۋاقىت وتە كەلە داچكۋ وماروۆتىڭ دا كىم ەكەندىگىن بىلە باستادىق. سويتسەك، ولار بۇرىن سوتتالعاندار ەكەن. ماعان ءسالافيزم اعىمىنداعى ءبىر تانىسىم جولىققان ەدى، بىراق ول مۇنىڭ بارىنە ول قارسى بولدى.

-ول تانىسىڭىز ءسالافيزم اعىمىنداعى، بۇگىندە ىشىنەن ءبولىپ قاراپ جۇرگەن  «بايسالدى» بولعان ورتادان با؟

-ءيا! مەنىڭ وسى ايتقاندارىمنىڭ ءبارىن، وزىمە قايتادان قارسى تۇسىندىرە باستادى. وسىدان كەيىن بارىپ، مەن بارلىعىنان الىستاي باستادىم. 

-قانداي ۋاعىزداردى تىڭداپ نەمەسە عالامتور سايتتارىن سول كەزدەرى پايدالاندىڭىزدار؟

-سايتتارعا قاتىستى مەنىڭ حابارىم بولمادى. سول ۋاقىتتاردا ورىس تىلىندە الەۋمەتتىك جەلىلەردەن ءبىلىم الدىق. كوپتەگەن ۋاعىزدار دا بولدى. ۋاعىزشىلاردان سايد بۋرياتسكي ەڭ تانىمالى بولدى. جانە نازاراتۋللا ابۋ ماريام. 

-ولاردىڭ باسقالاردان ايىرماشىلىقتارى قانداي ەدى؟

 - مىسالعا ولار ەشقاشان مەملەكەتتىڭ باسشىلىعىنا قارسى شىقپايدى. كەرىسىنشە، باسشىلىققا قارسى شىقپاۋ كەرەك دەپ ادەيى ناسيحات جۇرگىزەدى. ناماز وقىمايتىنداردى كاپىر دەپ ايىپتامايدى. ولار كاليما ايتقانداردى مۇسىلمان ساناتىنا جاتقىزادى. بىراق، كۇناھار مۇسىلماندار رەتىندە كورەدى. ولار شاريعات تالاپتارىن ورىندامايدى دەپ. ولار اتا-انانى تاستاپ كەتۋگە قارسى. تۋىستىق قارىم-قاتىناستىڭ ۇزىلگەنىنە دە قارسىلىق بىلدىرەدى. ارينە! كەيبىر ادامدار ءوز بەتتەرىنشە ويلانا الادى. قاتتىراق ايتقاندا، كەيبىر ادامداردىڭ اقىماقتارى دا بولادى. بۇل ادامنىڭ وزىنە بايلانىستى جانە ونىڭ قابىلداۋىندا. مەنىڭ ول جاماعاتتان كوپ كەزدەستىرگەنىم، ءوز وتباسىلارىنا قارايلاساتىندارى دا بولدى. 

-نادير ابۋ حاليدتى دوستارىڭىزدان تىڭداۋشىلار بولدى ما؟

–بولمادى. تەك ناديردى ۋاقىتشا تىڭداعاندارى بولدى. بىراق، ول باسىندا جاقسى ۋاعىزدار ايتىپ ءجۇردى. اياق استىنان «دايش» (يم) لاڭكەستىك ۇيىمىنا قوسىلىپ كەتتى. ونىڭ تەررورلىق ۇيىمعا كەتىپ قالعاندىعى، ءبارىمىز ءۇشىن كۇتپەگەن جاعداي ەدى.  البەتتە، راسىمەن دە ونى تىڭداۋشىلار بار! ەڭ تاڭقالاتىن تۇسى ول باسىندا بايسالدى بولىپ كورىنگەن. ولاردا وزدەرىن «سالافيلەرمىز» دەگەنمەن، بىراق ءبىر-بىرىنە قارسى توپتار. بۇلاردىڭ قاۋىپتىلەرى تاكبىرشىلەرى. ارالارىندا ءالى تانىلماي جۇرگەن ۋاعىزشىسى بولۋى مۇمكىن. مىسالى ابۋ مۋساب دەگەنى. بىرنەشە رەت وسىنى دا تىڭداعام! ول بارلىق مۇسىلمانداردى ايىپتايتىن ۋاعىزداردى ايتاتىن. مىسالعا: «مۋردجيتتەردىڭ يدەولوگياسى»، «يحۋانداردىڭ يدەولوگياسى» ت.ب. بۇدان كەيىن ولاردى بايسالدى دەپ ايتا المايسىز. 

-بىراق، دارىن مۋباروۆتى تىڭداۋشىلارمەن، ديلمۋرادتى تىڭداۋشىلاردىڭ ايىرماشىلىقتارى بارما؟

- ديلمۋرادتىڭ ۇستانىمى ساۋدياداعى رادي ال-مادحال دەگەن عالىمنىڭ كوزقاراسىنا سايكەس كەلەدى. ولاردىڭ كوزقاراستارىن دارىندىكىمەن سالىستىرعاندا باسقاشا سياقتى. دارىننىڭ ءبىر ۋاعىزىنان ەستىگەن ەدىم: «كىم ناماز وقىمايدى سول كۇپىرلىكتە، ياعني يماندا ەمەس» دەيدى. بىراق، تاكبىردى جەكە ايتىپ شىعارمايدى. ياعني ونى يسلام عۇلامالارى شەشۋى كەرەك دەگەنگە كەلەدى. وسىدان كەيىنگى ويلايتىنىم، جاماعاتتاردىڭ اراسىندا بولىنۋشىلىكتەر تۋىندايدى. جەكە ءوز باسىم يسلامدا ءپاتۋا بەرگەندە، جەكە بىرەۋدىڭ ويى بولماۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. مەن ءبىر جەردە جۇمىس ىستەگەنمىن. جۇمىستا ءبىر جىگىت دارىندى تىڭداعان ەدى. جانە دارىننان بولەك يبراحيم مەن ديداردى. باسقالارى نازاراتۋللانى تىڭدادى. بۇلاردىڭ ءبارى باسىندا ۇيىمشىل بولىپ، ءبىر-بىرلەرىمەن جاقسى قارىم-قاتىناستا ءجۇردى. ۋاقىت وتە كەلە ءبىر-بىرىمەن توبەلەسەتىندەي حالگە جەتتى. ارقايسىسى ءبىر-بىرىنە ءبىر نارسەنى دالەل قىلىپ كورسەتىپ جاتادى. اقىرى،  ءىس ناسىرعا شاۋىپ نامازدا ءبىر-بىرىنە ۇيىمايتىن بولدى. مىنە، وسىنداي ۋاقىتتاردا سالافيلەردەن كوڭىلىم قالدى. مەنى قاتتى ويلاندىرا باستادى. ءبارى دە سالافيتتەر بىراق، نەلىكتەن ءبىر-بىرىنە يت سەكىلدى ۇرەدى؟ نەگە قمدب يمامدارى ونداي ەمەس؟ سوندا كوپتەگەن سۇراقتار تۋىندادى. ولار اقيدا دا ءبىر باعىتتا، ال سالافيلەردىڭ سەنىم تۇسىنىگى دە ءارتۇرلى. تۋرا سولاي فيقتا دا ءبىر بولعانىمەن، ىشتەرىنەن بولىنۋشىلىكتەرى وتە كوپ. 

-سوندا ولاردىڭ ماقسات يدەولوگيالارى دا ءارتۇرلى بولعانى ما؟ 

-ءيا! ولاردىڭ يدەولوگيالارى دا ءبولىنىپ كەتكەن. مىنە، وسى كەزدە قاتتى ويلانا باستادىم. نەگە بارلىعى وسىنداي ەكەن دەپ؟ بۇدان بىرنەشە جىل بۇرىن وكتام زاۋربەكوۆ پەن ەرسىن امىرەنىڭ پىكىرتالاسى بولعان. نەگىزىندە وكتام زاۋربەكوۆ جەڭىلدى. ماعان سول كەزدە كوپتەگەن تانىستارىم مۇنى تىڭداما دەيدى. «جۇرەككە شۋبحا سالادى» ت.ب. سىلتاۋلاردى ايتىپ.

-ديلمۋراد ابۋ مۋحاممەد تە بۇل ديسپۋتتى تىڭداماۋعا شاقىرعان سياقتى ەدى؟

–ديلمۋراد تا تىڭداماۋ كەرەك دەگەن. مەن وسى ساتتە قاتتى ويلاندىم. ەگەر، سەن تۋرا جولدا بولساڭ، سەنىڭ اقيداندا نەگە كۇمان بولۋى كەرەك دەپ؟ نەلىكتەن قورقاسىڭ؟ مەن سالافيلەردەن ادەيى سۇراعان كەزدەرىم بولدى. مىنانداي ۋاعىزدى تىڭداسام بولادى ما دەپ؟  ساعان تىڭداما دەمەيمىن، بىراق تىڭدا دەپ كەڭەس بەرمەيمىن دەيدى. ولار تىڭداۋعا ەش كەڭەس بەرمەيدى. ءوز تاراپتارىنان ونداي ۋاعىزداردى تىڭداما دەپ تە ايتاتىن. نازاراتۋللا ورىس تىلىندە ۋاعىز ايتقانىمەن ونى تىڭداعانىم جوق. دارىن مۋباروۆقا قاتىستى دا كوپتەگەن جايتتار ايتىلدى. ەش جەردە ءبىلىم الماعان دەپ. ءوز-وزىمە سۇراق قويدىم. مەن ونىن كىم ەكەندىگىن ناقتى بىلمەيمىن عوي! سوندىقتان بىردەڭە دەۋىم ورىنسىز دەپ. بىراق، كەيبىر وعان قاتىستى جايتتاردى ناقتى ەستىپ ءبىلدىم. سوسىن ونداي ادامنان ءدىندى ۇيرەنبەيمىن دەپ شەشىم قابىلدادىم. 

-الداعى ۋاقىتتا بۇنداي جايتتاردىڭ ومىرىڭىزدە قايتالانباۋىنا نيەت ءبىلدىرىپ، ومىردەن سىزگە تەك قانا ساتتىلىكتەر تىلەدىك. سۇحباتىڭىزعا راقمەت! 

–سىزگە دە راقمەت! 

قادىرالى سارىپبەك

Abai.kz