Kýni keshe Jambyl oblysy, Qorday audanynda bolghan qazaq-dýngen arasyndaghy qaqtyghys qoghamdy dýr silkindirdi. Biylik túrmystyq kiykiljing dep baghalaghan búl oqigha shyn mәninde últtyq sipat alyp ketkeni bayqaldy.

Osyghan deyin Qordaydaghy qaqtyghystyng mәn-jayy aqparatta aityldy, jazyldy. Sondyqtan, shetin oqighanyng egjey-tegjeyin qaytalap jatpayyq. Tek kónilimizdi kýpti etken birdi-ekili saual bar. Dau neden bastaldy? Qazaq nege kóterildi? Biz búl súraqtardy sayasatkerler men Assambleya ókilderine qoydyq.

Spiykerlerding oi-pikiri men aitqan sózderin esh ózgertpey, qaz-qalpynda úsynghandy jón kórdik. Kim, ne deydi, bile jýrinizder...

«Davayte pozvolim komissiy rabotati. Chuti-chuti podojdem...»

Abubakir Vaysyrovich, «Qazaqstandyq dýngender qoghamy» QÚ-nyng tóraghasy:

- Nu, ne zanaem. Vot etogo ya ne znang. Seychas na Kordae iydet komissiya. Tam esti praviytelistvo Kazahstana, pravoohraniytelinyy organy. Davayte pozvolim komissiy rabotati. Chuti-chuti podojdem...

«U urodov net nasionalinostiy!»

Rustam Abdusalamovich, QHA mýshesi, «Qazaqstandaghy úighyr mәdeny ortalyghy» QÚ-nyng jetekshisi:

- Molitisya... vot chto my mojem delati v podobnoy situasii! Dua - luchshee orujie cheloveka... ya prizyvai vseh molitisya za teh, kto nas pokinul minuvshey nochiu, za teh, kto postradal y za teh, kto sbilsya s istinnogo puti, teh kogo nakryly besy... Pusti Vsevyshniy prostiyt, blagosloviyt, oblegchit y pomojet! Nam nujen miyr! Nashy glavnye vragy eto nashy gordynya y nafs, kotorye privodyat k takim posledstviyam... prichem OBE STORONY MUSULMANE y mejdu nimy smuta (fitna)!

Ya viju, kak predstaviytely razlichnyh etnosov kajdyy deni jivut, dvigaitsya, rabotait, voshvalyait y blagodaryat Kazahstan y ego narod. Ony lubyat etu zemlu! A te, kto nagleut y dopuskayt gadosty eto ne predstaviytely etih etnosov, a svolochy y ne po nas. priznaku, a potomu chto ny obrazovaniya, ny kulitury, ny vospitaniya, ny ponyatiy. U urodov net nasionalinosti! No otvechait za nih selye narodnosti, kotorye na samom dele uje davno znait y ponimait, chto ne nado vypendrivatisya y staraytsya ne dopuskati.

Vmeste s tem, ne stoit uprekati etnosy za to, chto ony zdesi jivut rabotait kormyat detey y vnosyat svoy vklad v razvitie Kazahstana... Chislennosti razlichnyh etnosov (ne kazahov) - 32%, eto poryadka 6 mln. chel. Po takoy logiyke chtoby izbejati uprekov za to, chto on zdesi rodilsya y kormit semiu emu nujno pokinuti eto mesto. Eto ne pravilino, vedi on zarabotal eto tak je kak vse drugie y samoe glavnoe, schitaet sebya grajdaninom Kazahstana y ne menishe drugih lubit etu stranu! Pryamoe vliyanie na ekonomiku y blagosostoyanie gosudarstva...

Na samom dele, vsyo s chego iznachalino nachalosi, eto byla ne mejnasionalka, a chistaya huliganka, kotorui nado bylo na meste razruliti y vseh jyostko nakazati po spravedlivosty y po vsey strogosty zakona. No komu-to bylo ugodno pridati etomu delu mejnasionalinoy okras, y k sojalenii mnogie moy sootechestvenniky povelisi na etu provokasii... v rezulitate postradaly nevinnye ludi, a sredy nih jenshiny, deti, starikiy... uvy...

Ya eshyo raz obrashaiysi ko vsem! My, kazahstansy odin narod, odna semiya y jiyvyom v odnom nashem obshem dome Kazahstan! Nam nechego deliti! Naoborot, nasha missiya sovmestno sozidati, razvivati y prosvetati! Esly my obedinivshisi eto ne sdelaem, to s namy obyazatelino sdelayt chto-nibudi "drugoe"! Krome nas samih my nikomu ne nujny, a vsem nashim "druziyam" nujno lishi to, chto u nas esti pod zemley, na zemle y v nashih serdsah, no my eto ne otdadiym!

Y Otdelinoe spasibo Preziydentu strany Kasym-Jomartu Kemelevichu, kotoryy bukvalino molniyenosno otreagiroval na sobytiya! Y my vse konechno je podderjivaem ego! Huliganstvo y bespredel ne iymeet nasionalinosti! Y samoe vajnoe - Mir y soglasiye, eto nashe glavnoe bogatstvo!

«Ýkimettik komissiyagha qazaq belsendilerining birnesheuin qosu kerek» 

Abzal Qúspan, zanger:

- Qordaydaghy jaghdaydy tekseretin Ýkimettik komissiyagha qatysty mәseleni dúrys kóterip jatyrsyzdar. Ýkimettik komissiya deymiz. Oghan dýngen últynyng últtyq birlestigining tóraghasy kirip otyr. Ol eng bolmasa ýkimet mýshesi emes, ýkimetke eshqanday qatysy joq qoghamdyq úiymnyng ókili. Al, qazaqtardyng últtyq mýddesin qorghaytyn belsendiler, el aghalary, qazir sayasatqa aralasyp jýrgen Múhtar Tayjan bolsyn, basqasy bolsyn bir adam joq.

Al, ýkimet mýshelerin qazaqtyng joghyn joqtap, múnyn múndaytyn adamdar qataryna qospaymyn. Oghan Janaózen oqighasy da, keshegi Jer mitingisi de, basqa jaghdaylar da kuә. Sondyqtan , búl jerde qoghamdyq úiym ókilderi bolsyn, belsendi aghalarymyzdyng bireui bolsyn, tipti birnesheuin qosu kerek edi. Nemese, dýngenderding últtyq qoghamdyq birlestigin mýldem qospau kerek edi. Qazaqstan ýkimeti qanday sheshim shygharsang da kónesinder deu kerek edi.

Sonymen qatar dýngenderding qoghamdyq birlestigi basshysynyng qayta-qayta mәlimdeme jasap jatqanyna qarap otyrmyn. Maghan únap otyrghan joq, onyng sózi. Ol búl oqigha arnayy úiymdastyrylghan, múny dúrystap tergeu kerek degendi qayta-qayta aityp jatyr. Demek, onyng oiynsha, búl oqighany qazaqtar әdeyi úiymdastyrghan. Yaghni, ýshinshi kýshter dýngenderdi polisiya ókilderine aidap salghan bop shygha ma? Búl aqylgha syimaytyn nәrse.

«Últtyq sipat alghan joq...»

Asker Allaverdiyevch Piriyev, QHA mýshesi, «Qazaqstandaghy «Ahyska» týrik qoghamy» QÚ filialynyng tóraghasy:

- Birinshiden, qazaqtar nege kóterildi emes, halyq nege kóterildi dep bastayyq. Meninshe búghan әleumettik-ekonomikalyq jaghday týrtki boldy, dep oilaymyn. Jәne qajetti dengeyde, jetkilikti mólsherde iydeologiyalyq júmystar jýrgizilmedi.

Jalpy, songhy birneshe jyldyng ishinde bolghan konflikt jaghdaylardy alatyn bolsaq, eki mәsele bar.

Birinshiden, osynday jaghday bolghan kezde, oghan últtyq sipatty onay beruge bolady eken. Bayqap otyrmyz.

Ekinshiden, qoghamymyz provakasiyagha berile salady eken.

Al, myna oqighada da provakasiya bolghan dep jatyr ghoy. Naqty bilmeymiz, biraq Qordayda kishigirim bir jaghday bolyp qalghan boluy mýmkin. Biraq, sony әri qaray órshitip jibergen arandatushylar boluy mýmkin.

Qazirgi bizding kezeng aqparattyq zaman ghoy. Áleumettik jeli men uatsap arqyly qalaghan aqparatyndy bir sekundta jetkize alasyn. Demek, qoghamnyng kónil kýii sonday aqparatqa onay kóteriledi eken. Sony bayqap otyrmyz.
Jәne, bizde resmy aqparat halyqqa keshigip jetedi. Ol da indet. Sondyqtan, arandatushylar әrtýrli aqparatpen qoghamdy dýrliktiredi. Demek, búl oqigha últtyq sipat alghan joq, tek arandatushylar sonday sipat berui mýmkin.

«Shólmek myng kýnde synbaydy, bir kýnde synady»

Múhtar Tayjan, qogham qayratkeri:

- Osy uaqytqa deyin biylik eshqanday mәselelerdi jýieli, josparly jәne aldyn-ala sheshe almady. Sheneunikter ózderi oilap tapqan qyzghylt әlemde «Núrsúltan-Núr Otan-Qazaqstan» degen sóz tirkesin kórsetti. Olar ýshin ne ekonomikada, ne iydeologiyada, ne últaralyq qatynastarda problemalar bolghan joq.

Biraq jyldar boyy sheshilmegen mәseleler ushyqqan kezde, olar ýnemi asyghystyq tanytady.

Halyqaralyq qatynasta biylik ýshin de jalghan ýnsizdik pen raqymshylyq bar! Óitkeni, Qazaqstan halqy Assambleyasy bar! Eger elde shynymen tatulyq pen tynyshtyq bolsa, onda nege jyl sayyn etnikalyq qaqtyghystar oryn alady? Nelikten jyl sayyn qan tógilip, diasporalardyng basshylary shyghyp keshirim súraydy? Ótken jyly - Qaraghandy, qazir Masanchi, búghan deyin Shymkent oblysynda boldy.

Nelikten kórshiles Qyrghyzstanda, Ózbekstanda, Tәjikstanda jәne Týrkimenstanda zardap shekkendermen jyl sayynghy etnikalyq qaqtyghystar bolmaydy, biraq bizde bar? Biylik tipti olardy osylay ataugha, ashyq diagnoz qoyyp, barlyghyn ishki janjaldarmen baylanystyrugha qorqady. Eger diagnoz qoidy bilmesek, biz búl mәseleni qalay sheshemiz?

Al, Qorday mәselesine kelsek, ondaghy jergilikti túrghyndardyng aituynsha,

- Qyzdar keshke jýre almaydy, óitkeni dýngender olargha tiysedi,

- Osydan birneshe jyl búryn dýngender Qazaqstannyng tuyn jaghyp jibergen.

- Dýngender basqa pәnderding qajeti joq dep, tek óz tilderi men matematikany talap etip jergilikti múghalimderdi dep úryp tastaghan.

- Dýngender ýnemi «jer senderdiki, biylik bizdiki» degendi aitady.

- Olar «barlyq biylikti satyp aldy jәne olargha eshtene bolmaydy»

- Olardyng barlyghynyng psihiatriyalyq auruhanadan anyqtamasy bar. Sondyqtan olar qanday qylmysqa barsa da jauapty bolmaytyn kórinedi.

Meninshe, búl faktilerding barlyghyn Ýkimet komissiyasy múqiyat tekserui kerek. Jýzden astam adam oq jaraqatymen medisinalyq organdargha jýgindi. Al, birinshi bolyp kim oq atty? Búl bir kýndik ashudan bolghan nәrse me?

Meninshe, "shólmek myng kýnde synbaydy, bir kýnde synady". Sondyqtan, osynday qaqtyghystardyng negizgi sebepterin jong qajet.

Týiin. Qordayda bolghan qaqtyghys - Qazaqstandaghy ózge últ ókilderimen bolyp jatqan alghashqy oqigha emes. Osynday mәselening barlyghy biylik tarapynan túrmystyq kiykiljing dep baghalanyp keldi. Alayda, qazirgi qoghamnyng últtyq mәselelerge kelgende bayaghyday enjarlyq tanytpaytynyn eskersek, biylik múnday mәselede endi qatelesuge bolmaytynyn týsinui tiyis.

Núrbiyke Beksúltanqyzy

Abai.kz