Resmy derekterge nazar salsaq, shekaranyng ar jaghynda 5 millionnan astam qazaq әlemning 44 memleketinde ómir sýrude. Olardyng ómir sýrip jatqan ortasy qanday, qandastarymyz ata-baba tilin, salt-dәstýrin, әdet-ghúrpyn saqtap otyr ma? Álde ózge últtargha jútylyp bara ma? Olardy elge shaqyruda qazaq biyligi qanday tirlik atqaruda?

Áriyne jyl sayyn belgili dengeyde kvota bólinude. Yaghny syrttan keletin qandastargha Qazaqstannyng esigi ashyq túr. Degenmen búl az. Qazaqstan tәrizdi jeri keng hәm asa bay onyng ýstine alyp memleketterding ortasynda otyrghan júrttyng basty mәselesi ol – halqynyng azdyghy. Bizge kózalartyp otyrghandar kóp. Búl jaghday kez kelgen qazaqty oilandyruy tiyis. Al býgingi sanymyz osyndaghy ózge últ ókilderin qosa eseptegende, nebәri 18 million sәl ghana asady. Búl – Qytaydyng shaghyn bir qalasyndaghy halyqtyng sanymen birdey. Demek, syrtta qalghan 5 million qandasymyzdy kóshirip alugha tiyispiz. Nege? Sebep belgili.

Taratyp aitar bolsaq, syrtta qalghan qandastarymyzdyng eng kóp shoghyrlanghan mekeni – Qytay. Resmy derekter ajdaha elinde 1 jarym million qazaq bar dese, beyresmy derekter 3 millionnyng tóniregi degendi keltiredi. Ókinishtisi, qazir ol eldegi qazaqtar assimilyasiyagha qatty úshyrauda. Qazaq mektepteri jabylyp jatqany, ondaghy júrttyng Qytay biyligi tarapynan qatty qysym kórip jatqany belgili. Ol jerdegi qazaq jastary Beyjin, Shanhay, Guanchjou sekildi iri shaharlargha baryp jogharghy oqu oryndaryna týsedi. Al ol jerde eshqanday qazaq tilining iysi shyqpaytyny belgili. Demek, qazaqtyng kózi ashyq jastarynyng qytaylanuy bastalady.

Sonday-aq Reseyde 1 milliongha tarta qazaq túrady. Múnda osynshama qazaq ómir sýre túrsa da ol elde qazaq mektebining sany bes sausaqqa jetpeydi. Qanshama kógen kóz qazaq balasy ózining baba tilinen, әdet-ghúrpynan, mәdeniyetinen maqúrym ósip jatqanyn osydan bayqaugha bolady.

Al ana tilining uyzynan nәr almaghan bala syrtqy kelbeti qazaq bolghanymen jandýniyesi ózge bolyp shyghary haq. Onday jannan iyisi qazaqqa ne payda? Ne isteu kerek? Syrttaghy qazaqty saqtap qalu ýshin qaytpek qajet?

Ol ýshin - syrttaghy qazaqtardy kóshirip әkeluge arnalghan jana kóshi-qon baghdarlamasy kerek. Elge oralghan qazaq eshuaqytta qazaqy bolmysyn joghalta qoymasy anyq. Onyng ýstine últtyq qauipsizdigimizdi nyghaytugha, demografiyalyq auhalymyzdy jaqsartugha ýlken ýles qospaq.

Azamathan Ámirtaydyng әleumettik jelidegi jazbasynan

Abai.kz