Júma, 22 Qarasha 2024
Janalyqtar 3852 0 pikir 5 Qazan, 2011 saghat 10:18

Din turaly Qoghamdyq kenes qúryldy

 

Qazaqstanda din turaly Qoghamdyq kenes qúryldy

Qazirgi uaqytta baspasózding qyzu talqysyna ainalghan «Diny qyzmet jәne diny birlestikter» turaly zang jobasyn Senat deputattary maqúldap jatqan tústa sarapshylar, ÝEÚ, basqa da qoghamdyq instituttar taqyryptyng ózektiligine baylanysty óz oi-pikirlerin bildirip jatyr. Osyghan oray býgin, 4-qazan kýni Astanada «Últtyq baspasóz ortalyghynda» bir top ziyaly qauym «Qoghamdaghy ruhany mәseleler ziyaly qauym nazarynda» taqyrybynda baspasóz mәslihatyn ótkizdi.

«Din taqyrybynda biz de óz pikirimizben bóliskimiz keledi» degen aqyn-jazushylar Qazaqstandaghy diny ekctremizmge qarsy qoyylyp otyrghan dәstýrli islam turaly basy ashyq birneshe súraqty mәsele etip kóterdi.

Jiyngha f.gh.d., professor Mekemtas Myrzahmetúly, jazushy Qajyghaly Múhanbetqaliyúly, Halyq aqyny Áselhan Qalybekova, jurnalist Amangeldi Júmash, aqyn Fariza Ongharsynovanyng belgili sebeppen qatysa almauyna baylanysty, ornyna aqyn Svetqaly Núrjan keldi.

 

Qazaqstanda din turaly Qoghamdyq kenes qúryldy

Qazirgi uaqytta baspasózding qyzu talqysyna ainalghan «Diny qyzmet jәne diny birlestikter» turaly zang jobasyn Senat deputattary maqúldap jatqan tústa sarapshylar, ÝEÚ, basqa da qoghamdyq instituttar taqyryptyng ózektiligine baylanysty óz oi-pikirlerin bildirip jatyr. Osyghan oray býgin, 4-qazan kýni Astanada «Últtyq baspasóz ortalyghynda» bir top ziyaly qauym «Qoghamdaghy ruhany mәseleler ziyaly qauym nazarynda» taqyrybynda baspasóz mәslihatyn ótkizdi.

«Din taqyrybynda biz de óz pikirimizben bóliskimiz keledi» degen aqyn-jazushylar Qazaqstandaghy diny ekctremizmge qarsy qoyylyp otyrghan dәstýrli islam turaly basy ashyq birneshe súraqty mәsele etip kóterdi.

Jiyngha f.gh.d., professor Mekemtas Myrzahmetúly, jazushy Qajyghaly Múhanbetqaliyúly, Halyq aqyny Áselhan Qalybekova, jurnalist Amangeldi Júmash, aqyn Fariza Ongharsynovanyng belgili sebeppen qatysa almauyna baylanysty, ornyna aqyn Svetqaly Núrjan keldi.

Qatysushylar ziyaly qauym atynan Ýndeu jariyalady (Ýndeuding tolyq núsqasy qosymsha berilip otyr). Búl qújatta din turaly ózekti mәsele kóterilgen. Avtorlardyng aituynsha, dәstýrli islam degende mәsele sóz jýzinde ghana aitylyp, naqty tútynatyn qaghidalar qoghamda qalyptaspay keledi. Preziydent N.Á.Nazarbaev: «Taban tirer jolymyz Yasauy ilimi boluy kerek» dese de, osy tapsyrma tolyq iske aspay kele jatyr. Biz óz diny baghytymyzdy naqty anyqtamaghandyqtan jat diny aghymdar jymysqy nasihattaryn tyqpalap, el arasynda iritki salyp jýr. Al Elbasynyng bekitip bergen din salasyndaghy baghytyn iske asyrushy Ismatulla maqsym negizsiz qudalanyp otyr.

Ziyaly qauymnyng pikirinshe, býgingi kýni asa kýrdelenip ketken din mәselesining ong sheshilui qoghammen biylikting biriguin talap etedi. Osy baghytta jappay el bolyp, júmylyp júmys jasau ýshin ziyaly qauym Qoghamdyq kenes qúratynyn habarlap, onyng júmysyna ýilestirushi retinde yasauitanushy ghalym Bolat Qorghanbek bekitildi. (elektrondy adresi: kogam.kenes@yandex.ru).

Qoghamdyq keneske әrkim óz úsynysyn bildirip, tirkelui ýshin arnayy sayt ashylatynyn jariyalady. Qoghamdyq kenesting ayasynda qoghamdaghy eng ózekti mәseleni sheshuge biylik ókilderin, sayasatkerler, jazushylar, jurnalister, dintanushylar, ghalymdar men qogham qayratkerlerin atsalysugha shaqyrdy.

ZIYaLY QAUYM ÓKILDERINING ÝNDEUI

Býgingi diny ahual qanday?

Elimizding aumaghynda terroristik is-әreketke baylanysty qylmys jasaghany ýshin jauapkershilike tartylghandardyng sany 2003 jyly 116, 2004 jyly 220, 2005 jyly 66, 2006 jyly 333, 2007 jyly 114, 2008 jyly 222, 2009 jyly 224, 2010 jyly 331 adamgha jetse, al ýstimizdegi jyly radikaldy baghytta qaza tapqandardyng sany 44-ke jetti. Jauapqa tartylghandar biylikti zorlyqpen basyp alu, terrorizm, terrorizmdi nasihattau jәne terrorizm aktisin oryndaugha ashyqtan-ashyq shaqyru, terroristik topty qúru, basshylyq etu jәne onyng әreketine qatysu degen zang búzushylyqtargha barghan. Ásirese songhy uaqytta terrorizm oshaqtaryna baryp soghysqa qatysushylardyng sany arta týsude. Aqparat qúraldarynda jaryq kórgen mәlimetterge sýiensek Chehiyada, Daghystanda, Vazeristanda jýzdegen qazaqstandyq azamattar soghys otyn tútatugha sebepshi boluda. Keshe ghana Aqtóbede, Balqashta oryn alghan terroristik toptyng jankeshti әreketi el jýregin shaylyqtyra týsti. Olardyng memleketke qarsy shyghatynday kýshke ie boluy, búqaralyq aqparat qúraldarynda aitylyp jýrgendey, jyl sayyn týrli qorlargha týsetin 15 mlrd. dollar qarjynyng buy ekeni aiqyn. Ol qomaqty qarynyng qanday jolmen keletini, qanday maqsatta júmsalatyny belgisiz bolyp otyr. Búl elimizdegi diny ahualdyng asa kýrdeli jaghdayda ekenin kórsetedi.

Últ ziyalylarynyng әreketi

Jýreginde oty bar, namysy múqalmaghan, ótkenge qúrmet kórsetuding qaghidalaryn berik saqtaghan at tóbelindey ziyaly qauym ókilderi el tynyshtyghy, últtyng úly múraty, úrpaq bolashaghy haqynda jazarday jazyp, aitarday aityp keledi. Búl - zandylyq. Óitkeni keshegi Asan Qayghynyng Jerúiyq izdep sharq úruyn, Abaydyng «qalyng eli, qayran júrtyna» qaytsem dúrys baghyt-baghdar beremin dep alasúryp, sol jolda ghúmyryn sarp etuin, bes ghasyr boyyndaghy aqyn-jyraular zaryn, HH ghasyrdyng basyndaghy Alash ziyalylarynyng passionarlyq jankeshtiligin oqu-bilimge erekshe qúshtar keshegi 60-70 jyldardyng jastary ózderine shamshyraq, temirqazyq ete bildi. Olardyng bәri ózderining hal-qadirinshe barlyq kýsh-jigerin, sóz ónerin elding ruhany azattyghy ýshin júmsady.

«Itting iyesi bolsa, bórining Tәnirisi bar» demekshi, Qúday qoldap, qasiyetti tәuelsizdigimizge qol jetkizdik. Sol sәtten bastap joghymyzdy týgendeu, tarihiy-mәdeny qúndylyqtarymyzdy janghyrtu, ata dinimizge jol ashu isine den qoya bastadyq. Aldynghy eki baghyttyng tizgini eskining kózin kórgen ziyaly qauym ókilderining enshisinde bolsa, al din isi songhy 15-20 jyl boyy kóbine shetelge baryp jýrdim-bardym, shyldyr-shatpaq bilim alghan, basym kópshiligi qazaqtyng әdebiyeti men mәdeniyetinen beyhabar bireulerding ýlesinde ketti. Solardyng arasynan suyrylyp shyghyp, jat jerde jay jatpay, shynayy bilim nәrimen susyndap, elge jaqsylyq әkelgenderi bolsa, býginderi olar da qalyng kópshilikke asa tanymal emes. Aydyn-kýnning amanynda qarakózderimiz jat jerlerde atylyp-jarylyp jatqanda, әy deytinderding biren-caran ghana kórinui de kóp nәrseden habar beredi.

Atadan qalghan asyl dindi kóldeneng kók attylardyng qoljaulyq etkisi kelui de bizdi erekshe alandatyp otyr.

Qazaqtyng sara joly!

Qazaq ruhaniyatynyng bastau-búlaghynda Áziret Súltan Qoja Ahmet Yasauiyding hal ilimi jatqany yqylymnan belgili. Babalarymyzdyng jadynan óshpegen Múhammed payghambardan Yasauiyge jetken haqiqat ilim qazaq dalasyna kelgen kezinen kýni býginge deyin Alash úlynyng Haq taghalagha, Allagha degen senimining berik ústyny, myzghymas tiregi bolyp keldi. Dalamyzda kemengerligimen halyqty airanday úiytyp, kópke ýlgi, kólemge ónege bolghan biy-sheshender, shayqy-pirlerding bәri Yasauy babamyzdyng izbasarlary edi. Solardyng is-әreketin basshylyqqa aludan órbigen salt-dәstýrimiz, úlaghatty sózderin jattaudan qalyptasqan ruhany jadymyz últtyq bolmysymyzdyng alynbas qamalyna ainaldy. Aqjýrektilik, Otangha riyasyz qyzmet, últqa hәm ózge halyqtargha qúrmet, memleket basshysyna adaldyq, adamsýigishtik siyaqty qasiyetter sol ruhany ilimning topyraghynda kóktedi. Ejelden el tizgigin ústaghandardyng qay-qaysysy bolmasyn Yasauy kesenesinen topyraq búiyrsa dep armandady, sol ziratta qazaqtyng 17 hanynyn, asylzada biyleri men súltandarynyn, batyrlarynyng sýiegi jatuy osynyng aighaghy.  Yasauy jolynyng bizding óz jolymyz ekendigi osynyng ózinen-aq aiqyn kórinip túr.

Júrtymyzdyng aldynghy otarlyq ezgi, keshegi kenestik qysym, býgingi syrttan antalaghan týrli ekspansiyagha tótep bere biluining basty sebebi osy últtyq minez ben ruhany qúndylyqtarda jatyr. Oghan negiz bolghan hal (aqjýrektik, adaldyq) ilimi bodandyq kezeninde, syrtqy qysym ýdegen tústa aramyzdan kópe-kórineu alastalsa da, odan tughan últtyq mәdeniyetimiz kópke deyin onyng ornyn joqtatpady.

Elbasy kórsetip bergen baghyt qoldausyz qalmauy tiyis!

Elbasynyng jarlyqtary, tapsyrmalary, halyqqa ýndeuleri tolyqtay oryndaluy tiyis. Búl - әsirese, memlekettik qyzmet qúrylymdaryna jәne onymen әriptestik ornatatyn barlyq mekemelerge qatysty sharua.

Basshy jarlyghyn eki etpeu - eldikting belgisi. Solay bola túra, din, ruhaniyat mәselesine kelgende, berilgen tapsyrmany búljytpay oryndaytyn birde-bir mekeme tabylmay otyr.

Preziydentimiz N.Á.Nazarbaev 2002 jyly Týrkistan qalasynda ótken Dýnie jýzi qazaqtarynyng II qúryltayynda  dinning qoghamdaghy alar orny men yqpaly turaly terennen tolghap, búl jónindegi dúrys baghyt-baghdardy naqty kórsetken bolatyn. «El birligi turaly sóz bolghanda, biz, óz dinimiz Islamgha toqtalmay kete almaymyz. Áriyne, Islamnyng ruhany әlemi óz aldyna jeke әngime. Biz, búl arada Islamnyng tarihy túrghyda qazaq halqy ghana emes, býkil týrki júrtynyng qalyptasuyna iygi yqpal jasaghanyn tilge tiyek etpekpiz. Dinning tútastyghy qashanda Elding tútastyghy. Diny alauyzdyq últtyq alauyzdyqqa soqtyratyny barshamyzgha belgili. Birneshe din ókilderinen túratyn halyqtardyng músylman, hristiyan bolyp, al bir dindi ústanyp otyryp-aq onyng tarmaq-tarmaghyna bólinip, ózara alakóz bolghan elderding bastan keship otyrghan tauqymetterin kórip te, bilip te otyrmyz. Sondyqtan, qalyptasqan dinge ózgeris engizbek bolyp, ózderinshe janashylyq tappaqshy bolyp jýrgenderge otpen oinaugha bolmaydy... Qazaq dalasynda Islam dinin ornyqtyrushylardyng biri danyshpan babamyz Ahmet Yasauy osy jaghdaylardy eskere otyryp islam dәstýrlerin qalyptastyrdy. Osy dәstýrmenen minekey, ata-babalarymyz ghasyrlar boyy ózining últtyq sana-sezimderin qalyptastyryp keledi. Sondyqtan, últtyq sipatqa ainalghan dәstýr men dýnie tanymymyzgha syrttan kelip týzetu jasaghysy keletinderge jol bere almaytyndyghymyzdy ashyq aitamyz».

Sol Týrkistanda ziyaly qauymmen biylghy kezdesken jiynda da Elbasy «Bizding óz jolymyz bar. Óz jolymyzgha týsu ýshin biz Qoja Ahmet Yasauiyding ilimine taban tireuimiz kerek» - dep búryn aitqan pikirin taghy da qaytalaugha mәjbýr boldy.

Búl iydeya ziyaly qauym tarapynan jazbasha týrde qoldau tapqanymenen, ne Qazaqstan músylmandary diny basqarmasy tarapynan, ne janadan qúrylghan Din isteri agenttigi tarapynan jýzege asyruylmaq týgili, onyng isharasy da bilinbedi. Sol bayaghy saryngha salyp, elding kónilin basqa arnagha búrugha tyrysyp, búryn «islam dini» dep jalpylama әngime aityp qana kelse, endi «hanafy mashaby» dep qana qoyyp, mәseleni jyly jauyp qoygha, kópshilikti aldarqatugha tyrysyp baghuda. Dindi biledi degenderding búl qareketinen «Anqau elge aramza moldanyn» kerin kóremiz.

Bizding dinimiz - islam, baghdarymyz - ahly sunna, Imam Aghzam Ábu Hanifa mashaby, jolymyz - Yasauy joly, yaghny sopylyq ilimi dep aiqaylap, alystan oraghytpay, oghan naqty dәlelder aitar uaqyt jetti! Búl tariyhqa taghzym ghana emes, eng aldymen, bayandy bolashaqtyng basty sharty! Sondyqtan da aityp qana qoymay, ony jas úrpaqqa ýireter, ózimiz ýirener uaqyt jetti!

Atasyn ne qúl, ne qu jasyratyny siyaqty, sol babalar ústaghan izgilik joldy aita bilmegenimiz, tipti aitam degen at tóbelindey azamattardy qudalap, sottap jatuymyz, jәne búl masqaranyng etek-jenimizdi jidyq, el boldyq degen tústa kórinis tabuy aqylgha syiymsyz. Búl - keshirilmes kýnә, óz bolshaghymyzgha jasalyp jatqan qiyanat.

Yasauy ilimining izbasary

Yasauy ilimining qoghamgha auaday zәruligi aiqyndalyp otyrghan býgingi tanda onyng mazmúny men praktikasyn tereng mengergen ókilin tabu - osy qajettilikti óteuding eng basty sharty bolsa, búl mәselede bizding súramaghymyz «aldymyzdan tilemey-aq tabylghan» edi. Ol - tәuelsizdikting alghashqy jyldarynda ata júrtymyzgha sarghayyp jetken, әigili Maymaq ishan nemeresi Ismatulla maqsym bolatyn. Ismatulla maqsymdy býginde barsha qazaq balasy biledi. Belgili islamtanushy professor B.Babadjanov ol kisini Ortalyq Aziya men Qazaqstandaghy yasauiyanyng iri ókili ekenin birneshe ret aitty. Ismatulla maqsym óz túsyndaghy qoghamdy sauyqtyra bilgen Qoja Ahmet Yasauiyding iygi isterin býgingi ómirge endirdi. Juyrda BAQ ókilderine bergen súhbatynda últ janashyry, zanghar jazushy Sherhan Múrtazanyn: «Ismatulla qazaqqa, memleketke zor payda keltirgen adam! Qansha búzylghan úyany býtindedi. Qansha azghan adamdy týzedi. Qansha jasty últyn, otanyn sýietin ata-qalypqa týsirdi! Elimizdi din atyn jamylghandardan keletin qauipten saqtandyrdy, qorghady. Endeshe, dosty jau tútqan dossyz qalady!» - degeni osynyng aighaghy. Olay bolsa, maqsymdy tez arada azattyqqa shygharu - Áziret Súltan Qoja Ahmet Yasauy ilimining praktikalyq túrghydan jandana týsuining kepili demekpiz.

Ahualdan shyghar jol

Biz, býgingi osy baspasóz mәlimdemesine jinalyp otyrghan bir top azamattar jәne basqa da әriptes, tilektes aqyndar, jazushylar, ghalymdar, jurnalister jogharyda aitylghan kýrdeli mәsellerdi kýn tәrtibine qoya otyryp, túraqty júmys isteytin, Ázireti Súltan Qoja Ahmet Yasauy ilimin nasihattaytyn, aghymdaghy ruhany ahualdy talqylaytyn qoghamdyq kenes qúratynymyzdy habarlaymyz.

Osyghan baylanysty:

1. Qoghamdyq kenes otyrystaryna QR Preziydent әkimshiligindegi basshylyq qúramnyng iydeologiya salasyna jauapty túlghalardyn, QR Qauipsizdik kenesi men Din isteri agenttigi basshylyghy ókilderining túraqty qatysuyn talap etemiz;

2. Qoja Ahmet Yasauy ilimin keninen nasihattau jóninde QR Preziydenti әkimshiligining tiyisti bólimderine, ýkimetke núsqau beriluin, al Qazaqstan músylmandary diny basqarmasynyng el tarihymen, bolmysymen shynayy sanasuyn jón dep esepteymiz;

3. Aqiqat jol - Qoja Ahmet Yasauy ilimining kózi tiri abyzy, birden-bir izbasary, jetkizushisi Ismattula Ábdighappardyng jalamen jabylyp, týrmede otyrghanyn eldigimizge syn, «dosqa kýlki, dúshpangha taba» qalatyn is dep esepteymiz;

4. El ishine iritki salyp, babalar jolyn mansúq etkisi keletin, jastardy, jalpy júrtty osy kózqaraspen ulandyrushylardy, dәstýrli jolymyzgha qarsy teris ýgit-nasihat jýrgizushilerge toytarys berudi, jauapqa tartudy, olardyng qarjylandyru kózderin, júmsalu baghyttaryn qatang qadaghalaudy talap etemiz;

5. Elim degen әrbir azamatty, kózi qaraqty sayasattanushy, ghalym, jurnalist bauyrlarymyzdy qoghamdyq kenes júmystaryna keninen qatysugha shaqyramyz;

6. Qoghamdyq kenes júmysy jónindegi aqparattyng BAQ-ta keninen taraluyna, qajet bolsa, talqylanuyn qamtamasyz etuge biylik ókilderining yqpal jasauyn súraymyz.

Ýndeu jariyalaghandar:

Mekemtas MYRZAHMETÚLY, abaytanushy, filologiya ghylymdarynyng doktory, professor;

Qajyghaly QÚHANBETQALIYÚLY, jazushy, Qazaqstannyng enbek sinirgen qayratkeri;

Áselhan QALYBEKOVA, halyq aqyny;

Svetqaly NÚRJAN, aqyn, «Daryn» memlekettik jastar syilyghynyn  laureaty;

Amangeldi JÚMAShÚLY, zertteushi-jurnalist;

Bolat QORGhANBEKOV, filologiya ghylymdarynyng kandidaty, yasauitanushy.

0 pikir

Ýzdik materialdar

Syni-esse

«Talasbek syilyghy»: Talqandalghan talgham...

Abay Mauqaraúly 1464
Bilgenge marjan

«Shyghys Týrkistan memleketi beybit týrde joghaldy»

Álimjan Áshimúly 3231
Birtuar

Shoqannyng әzil-syqaqtary

Baghdat Aqylbekov 5333