Alashtyng azattyghy kimge kerek? Qazaqqa ma? Qazaqqa bolsa, onyng aituly túlghalary biylghy 20 jyldyqty nege shyrqyray shyrqamaydy? Al, 20 jyl ishinde jighan-tergenimizdi qolyna ótkizgen kapitalisterimiz she? Olar nege elding ensesin kóterip, egemen ekenimizdi eleytin jeke jobalaryn úsynbaydy? Biylik she?Olar nege qazaqtyng esebinen bojy ústap, onyng merekesin jetim qyzdyng toyynday etuge qúmar? Al, azattyqqa jany men terin de, qanyn da bergender qayda? Olar nege osynday aituly mezette tórge bir shygharylyp, elding eldigin arttyratyn ýlgi retinde halyqtyng nazaryna úsynylyp, ardaghyna ainalmaydy? Álde búl tәuelsizdikting qúny joq pa? Álde ol tek qana bir kisining ne bir toptyng ghana jasaqtaghan qúndylyghy ma? Onda nesine elmiz? Osy jaylardy shaghyn ghana maqalasymen anghartqan azatker Saghat JÝSIP aghamyz jan dauysyn shyghara ortagha salyp otyr.Ol - azattyq ýshin attan týspey kele jatqan el aghasy. Keshegi alashordashylardyng túyaghy, izbasary, isi men oiyn jalghastyrushylar sapyndaghy arda azamat. Júrtyna jaghymdy, halqyna qalauly, eline eleuli. Biraq ózi ýles qosqan memleketting mereyinen tys qalghysy joq jýzdegen azamattardyng oiyn aityp otyr.

Tәuelsizdikting 20 jyldyghy qarsanynda qazaq biyligi taghy bir qinalysqa tap bolyp otyr. Ol qinalys  -  qadiri týsken «tәuelsizdik ýshin kýrestik» degen sózding abyroyyn kóteru mәselesi.

Alashtyng azattyghy kimge kerek? Qazaqqa ma? Qazaqqa bolsa, onyng aituly túlghalary biylghy 20 jyldyqty nege shyrqyray shyrqamaydy? Al, 20 jyl ishinde jighan-tergenimizdi qolyna ótkizgen kapitalisterimiz she? Olar nege elding ensesin kóterip, egemen ekenimizdi eleytin jeke jobalaryn úsynbaydy? Biylik she?Olar nege qazaqtyng esebinen bojy ústap, onyng merekesin jetim qyzdyng toyynday etuge qúmar? Al, azattyqqa jany men terin de, qanyn da bergender qayda? Olar nege osynday aituly mezette tórge bir shygharylyp, elding eldigin arttyratyn ýlgi retinde halyqtyng nazaryna úsynylyp, ardaghyna ainalmaydy? Álde búl tәuelsizdikting qúny joq pa? Álde ol tek qana bir kisining ne bir toptyng ghana jasaqtaghan qúndylyghy ma? Onda nesine elmiz? Osy jaylardy shaghyn ghana maqalasymen anghartqan azatker Saghat JÝSIP aghamyz jan dauysyn shyghara ortagha salyp otyr.Ol - azattyq ýshin attan týspey kele jatqan el aghasy. Keshegi alashordashylardyng túyaghy, izbasary, isi men oiyn jalghastyrushylar sapyndaghy arda azamat. Júrtyna jaghymdy, halqyna qalauly, eline eleuli. Biraq ózi ýles qosqan memleketting mereyinen tys qalghysy joq jýzdegen azamattardyng oiyn aityp otyr.

Tәuelsizdikting 20 jyldyghy qarsanynda qazaq biyligi taghy bir qinalysqa tap bolyp otyr. Ol qinalys  -  qadiri týsken «tәuelsizdik ýshin kýrestik» degen sózding abyroyyn kóteru mәselesi.

Áriyne, biylikke «ótken ghasyrdyng 80-90-y jyldary tәuelsizdik ýshin eshqanday kýres bolghan joq, tәuelsizdik Qazaqstangha «kóshken júrttyng ornynda qalghanday» bolyp keldi» degen jón bolar edi, shyndyqqa da qiyanat bolmas edi. Biraq, olay deu, birinshiden sayasy qate, ynghaysyz úyat ta emes pe. Eng bastysy - jyl sayynghy mereytoylar, medali, ordender, ataqtar berilmey qalady ghoy?!

«Qazaq halqy erkindik jolynda 300-ge juyq kóterilis jasady, ol 1991 jylgha deyin úlasty» degen sóz qoldanylyp keledi, rasynda solay. Biraq, olay deytin bolsa 90-y jyldardaghy «Azat» qozghalysynyn, «Alash» partiyasynyn, «Qazaq tili» qoghamynyng (ýkimet úiymdastyrmaghan bóligi) belsendileri jayly aitugha tura keletindigi qinaltady. «Azatty» aitsa,  ólgen M.Esenәliyev, S.Aqatay, B.Dәrimbetten bastap tiri jýrgen J.Quanyshәli, A.Qadyrbaevalardy aitugha mindetti bolady. «Alashty» aitsa dәleldenbegen aiyppen 18 jylgha sottalghan Aron Atabek auyzgha týsedi, qosymsha súraqtar kóbeyip ketedi.

«Qinalghan Jambyl jeri osy». Áyteuir, azdy-kópti «Jeltoqsan» mýshelerin tizimge alyp jatqanynyng ózi kónilge medeu. Jeltoqsandyqtardyng bir tәuir jeri  -  sayasy is-qimyldardan aulaqtyghy. Biylik azattyqtardy da bastarynan sipap, bauyryna tartqysy keledi. Áttegen-ay, ishterinde biylikke qarsy búzyqtary bәrin býldirip jýr.

Taghy bir jәitti aitpay ketuge bolmas. 1991 jylghy el tәuelsizdigine qarsy jýrgizilgen nauqan boldy. 1991 jylghy 17 nauryzdaghy «Janarghan odaq qajet pe, joq pa» degen referendumgha resmy derek boyynsha saylau tizimine engen 10 milliongha juyq halyqtyng 88,2 payyzy qatysyp, olardyng 94,1 payyzy «ia» dep, 5 payyzy «joq» degen, 0,2 payyz bulleteni jaramsyz dep tanylghan.

Mine, endi qyzyq jaghday bolyp otyr. Halqynyng 94 payyzy qoldamaghan tәuelsizdikting 20 jyldyghyn qanday betimizben, úyalmay-qyzarmay toylayyn dep otyrmyz?!

Osy tújyrymnan esh kýmәnsiz tuyndaytyn myna tújyrymdy jasamaqpyn: Qazirgi 20 jyldyqqa dayyndalyp jatqan arnayy medali, orden, marapat qaghaz, syi-syyapattardyng tәuelsizdikke qarsy bolghandar, yaghny sol kezdegi jәne qazirgi qazaq eline, tiline, últtyq qúndylyqtaryna, keshegi 138-ng Ýndeuine qarsylar ýshin jasalynyp jatqandyghy.

Endi búl maqaladaghy aldyma qoyghan basty maqsatyma keleyin. Maqsatym  -  1990-1995 jyldary ózim tóraghalarynyng biri bolghan,  biylikke jekkórinishti bolyp kele jatqan Qyzylorda oblystyq «Azat» qozghalysynyng jýzdegen mýsheleri men qoldaushylaryna jәne elimizding barlyq azattyqtaryna 20 jyldyq túsynda arnayy  qúttyqtau arnau:

- Qúrmetti ótken ghasyrdyn 90-y jyldarynyng  azattyqtary, otbasy mýsheleri! Sizder, jyl sayyn bolmasa da, osynday dóngelek ataugha say keletin tәuelsizdik  jyldarynda ishki oilarynnyng týkpirinde tyghylyp jatqan sezimderinmen tughan elinnen, onyng basshylarynan, ýkimetinen kishkentay bolsa da jyly sóz, alghys, rizashylyq kýtip kelesizder. Onyng esh aiyby joq, sizder soghan layyqsyzdar. Biraq, ol ýmitteriniz biyl da, tәuelsizdikting 20-y  jylynda da oryndalmaytyn synayda.

Osy orayda Sizderge, toqsanynshy jyldardyng basynda elimizding ishki jәne syrtqy sayasatyn, onyng bolashaghyn anyqtaugha «Azat» qozghalysy arqyly aralasqandargha, Qazaqstannyn  tәuelsiz memleket boluyn atoy salyp ashyq aitqan, óz is-әreketterimen tәuelsiz oi-pikirding qozghaushysy bolghandargha, Qazaqstannyng egemendi el ghana emes, últtyq memleket qúru qajet ekendigin aytqandargha erekshe alghysymdy, rizashylyghymdy bildiremin. Osy kýnderge jete almaghan oblystyq «Azattyn» ardagerleri  -  oblystyq mәslihattyng deputattary Mamay Rahashúly men Amanghos Esmúrzaevqa, Álibek Baubekúly, Aydar Quanyshbaev, Esirkep Beysenbayúly, Qazy Danabaev, O.Jaqypúly siyaqty azamattardy әruaqtaryn syilap, olardyng otbasy mýshelerining aldynda bas iygim keledi. Búl kisilerge, sol kezdegi elimizding sayasy jәne ekonomikalyq tәuelsizdigi jolynda halqyna demokratiyanyng әlippesin ýiretkeni ýshin, qoghamdyq oi-sanany oyatuda ózderining tarih aldynda, qazaq halqy aldynda paryzyn abyroymen oryndaghany ýshin bas iyemin. Mening sizderge úsynar mereytoylyq medali, syi-syyapatym joq. Olar bolashaq uaqyttyng isi.

Kishigirim bir әdildikting oryn alghanyn aitqanym jón bolar, Mamay Rahashúlyna Qazaly qalasynan, Amanghos Esmúrzaevqa Aral qalasynan  ekeuine  kóshe berildi, eki kóshening de úzyndyghy 100 metrge jetpeydi, bәribir rizamyz.  Osy jaghdaydyng ózin  «Azatty» býkil Qazaqstan boyynsha qúrmettegenmen teng sanap otyrmyz. «Azat» azamattaryna arnalghan 20 jyldyqqa syi-qúrmet dep qabyl alynyzdar.

«Azattyn» eshkimning aldynda aqtalar jayy joq. Onyng últ azattyghy men әdiletti qogham qúrudan basqa iydeyasy bolghan emes, onyng osy jolda jibergen qatelikterining ózi iygilikti edi. «Azat» tuyn kótergender tughan halqynyng shynayy qyzmetshileri boldy. «Azat» qozghalysy Qazaqstan taghdyry ýshin tanbaly orny bar sayasy úiym bolyp el esinde qaldy.

Tarih jalandyqty kótermeydi, halyq súrqiyalyqty keshpeydi! Aqiqattyng joly auyr, qashan da kesh moyyndalady. Erte me, kesh pe «Azattyn» azamattary moyyndalary sózsiz. «Revolusiyany anghaldar jasaydy, jeksúryndar olardyng obalyna qalady, súrqiyalar rahatyna keneledi» degen. Ótirik qansha túmshalanghanymen bir kýni jarq etip shyghary anyq. «Azat», «Alash» mýshelerine:  «jasaghandaryndy púldap jýrsinder me» degen súraqtar berilui de mýmkin. Oghan jauap mynaday: «Óz qoghamynyn, óz elining azamattaryna uaqytynda әdiletti bagha bermeu, ony baghalamau  -  sol elge, sol qoghamgha syn. Osydan baryp búl eldegi әdiletting qanshalyqty qadirli ekendigi, onyng bet-pishini aiqyndalady. Halyq ýshin jasaghan enbektin, qayyrdyng aqysy bolmaydy, biraq alghysy boluy kerek. Alghysy joq eldi qarghys jaylaydy, al qarghys jaylaghan elden ne kýtuge bolady?

S. Jýsip,

Qyzylorda oblystyq

«Azat»

qozghalysynyng

1990-1995 jyldary aralyghyndaghy tóraghasy

«Abay-aqparat»