Qazaqstan óz tәuelsizdigin alghan son, barsha jahangha etnosaralyq jәne konfessiya aralyq kelisimning biregey ýlgisin kórsetti. Álemning birqatar elderinde tuyndaghan konfessiya jәne etnosaralyq qaqtyghystar qazaqstandyq tәjiriybening qanshalyqty manyzdy ekenin aiqyndap berdi. Al, Qazaqstannyng bas qalasy Astananyng әlemdik din liyderlerining kelissóz  alany boluy da osy sózimizdi aighaqtay týsse kerek.

Álemdik tәjiriybe dәleldep otyrghanday, býginde jahanda qaqtyghystar men soghystardyng sebebi - týrli dinge, konfessiyalar men mәdeniyetke jatatyn týrli qoghamdastyq ókilderi arasynda tiyisti ózara týsinistikting bolmauy. Alayda, dinder men ruhany qúndylyqtar órkeniyet pen mәdeniyetti qalyptastyrghany ras.Demek, búdan adam óz otbasynda, qoghamda, qorshaghan ortada ómir sýre otyryp alatyn qúndylyqtar men bilim tasymaldaushysy.

Ózara kelisim men týsinistikting bolmauynan mәdeny qúrylymdardy jәne zirattardy oirandau, qoghamaralyq qaqtyghystar, karikaturalyq daular, basqa jeke túlghanyng ruhany qúndylyqtar tәrtibin qabyldamau, týsinbeu, kóship kelgender men basqa din ókilderine qatysty ishki qauip siyaqty diny túrghydaghy qaqtyghystar tabighaty jasyrynyp jatyr.

Sonymen qatar, әlemde terror men diny ekstremizm qaupi de asqynyp túr. Olar dinning qasiyetti ústanymdaryn basqasha búrmalap,adamdar arasynda dau men senimsizdik tuyndatyp, azamattardy agressiyaly oilargha jeteleude.

Dinaralyq jәne mәdeniyet aralyq daular men qaqtyghystardyng ushyghuyna oray, sonday-aq atalghan mәseleler jahandyq sipatqa ie bolghanyna baylanysty, әlem býgingi kýni osy problema faktorlarynyng mәnin belsendi zerttep, olardy sheshu joldaryn izdestirip keledi.

Búl túrghyda Qazaqstannyng túnghysh Preziydenti, Elbasy Núrsúltan Nazarbaevtyng bastamasy ýlken qoldau tauyp otyr. Elbasy qazirgi zaman tarihynda alghashqylardyng biri bolyp dinaralyq jәne órkeniyetaralyq kelissózdi algha jyljytumen ainalysty. Qazir basqa elder de Elbasynyng osy bastamasyna óz ýlesterin qosqylary keledi. Qazaqstan halyqaralyq qúqyq subektilerining arasynda birinshi bolyp ózine jauapkershilik jýktedi. Sonday-aq, is jýzinde týrli әlemdik jәne dәstýrli din men konfessiyalar liyderleri arasynda kelissózderdi algha jyljytumen ainalysty.

Alghash 2003 jyly Qazaqstan Elbasy N.Nazarbaevtyng osy bastamasy negizinde әlemdik jәne dәstýrli din liyderlerining alghashqy sezin ótkizip, әlem halyqtary arasynda ruhany jaqyndau prosesin bastady.

Atalghan bastamagha keyinnen Qasiyetti Edjidiya qoghamy, Ispaniya men Týrkiyanyng birlesken bastamasy retinde tuyndaghan Órkeniyetter aliyansy – forumy, Dohada dinaralyq kelissóz konferensiyasy, Madrid halyqaralyq forumy, Mekke halyqaralyq músylmandar konferensiyasy jәne taghy basqa dinaralyq, mәdeniyetaralyq jәne órkeniyetaralyq kelissóz ben ózara týsinistikti qalyptastyru men algha jyljytu maqsatyn kózdeytin basqa da forumdar qosyldy. Beybitshilikti kózdeytin úiymdardyng osy qatarynda erekshe atap ótuge tiyis - Astana qalasynda ótetin әlem jәne dәstýrli din liyderlerining sezi erekshe oryn alatyny belgili.

Al, osy siezden Qazaqstangha qanday payda bar degen saual tuyndaytyny belgili.

Jalpy, bizding el adamzat tarihynda órkeniyetten eshqashan qalys qalyp kórgen emes.Úly Jibek joly Qazaqstannyng qazirgi aumaghy boyynsha ótetin jәne Shyghys pen Batys, Soltýstik pen Ontýstikting ózara mәdeny jәne ruhany bayynyng arnasy retinde qyzmet etti. A.Makedonskiyding Elliylik órkeniyeti bizding dalamyzgha jetti, batys europalyq sayahatshylar Marko Polo, Plano Karpiny men Giliom Rubruk monghol imperiyasynyng astanasyna deyin bizding aumaq arqyly ótti,Budda oqulary men islam әlemining ghylymy jetistikteri Qytaygha jәne Shyghys Euraziyanyng basqa bólikterine Ortalyq Aziya aumaghy arqyly jetip jatty.

751 jyly bir jaghynan Abbasid halifaty men Týrgesh qaghanatynyng arasynda jәne Tang Qytayy әskerining arasynda bolghan Talas soghysy Ortalyq Aziya tarihyna ýlken әser etti. Bizding ónirde mәdeniyet pen ruhany qúndylyqtardyng kóteriluine ýlken әser etip, bizding ónirde islam dini bastau aldy. Keleshekte Qazaqstan dep atalatyn auqymdy aumaqta Farab, Ispidjab (Sayram), Syghanaq, Sauran, Sarayshyq siyaqty basqa da qalalar túrghyzylyp, damyp gýldendi. Ál-Faraby bastaghan ghalymdar shoghyry әlemdik ghylymgha bagha jetpes ýles qosty.

Al, qazirgi XXI ghasyrda әlemdik jәne dәstýrli din liyderlerining sezi әlem men jeke Qazaqstangha ne berdi?

Búl halyqaralyq shara - dinaralyq jәne órkeniyetaralyq kelissózdi algha jyljytu boyynsha alghashqy sammitterding biri boldy. Sezd ruhany qúndylyqtardyng jahandyq ózara kirigui, adamdar sanasynda adamzattyng dәstýrli dinderining qasiyetti iydealdaryn nasihattau men nyghaytu prosesining eleuli qozghaltqyshtarynyng biri boldy.

Sezd alghash ret birneshe ghasyrlyq diny oqularyna, nadandyq, ekstremizmdik jәne terror iydeologiyasyna shyrmalghandardy adamzattyng asyl iydeyalarymen qarama-qarsy qoydy. Búl túrghyda Hakim Abaydyng «Adamshylyqtyng aldy- mahabbat, ghadәlәt, sezim» degen sózin eske alu qajet.  Shynymen barlyq uaqytta әlem osy qúndylyqqa sýiendi, adamzat qoghamynda mahabbatqa, әdildik pen joghary sezimderge oray beybitshilik pen túraqtylyq, әl-auqat artuy men damu qalyptasty.

Osyghan deyin bolyp ótken din liyderlerining sezinde islam, hristiandyq, iudaizm, buddizm, sintoizm, daosizm jәne qalghan dәstýrli din basshylary men kórneki ókilderi qatysty. Olar qogham men halyqtardyng ruhany jaqyndasuy boyynsha qyzyqty da mazmúndy әngime órbitip, birlesken deklarasiyalar qabyldandy jәne qarapayym azamattar, elder men halyqtargha arnalghan ruhany liyderler bayandamalary tyndaldy.

Jiyn shenberinde týrli din men konfessiyalar ókilderi arasynda baylanys nyghaya týsti. Diny qauymdastyqtar arasynda senim men ózara qúrmet artuyna septigin tiygizdi. Osylaysha Qazaqstan әlem qauymdastyqtaryn meyirimdi bastamalargha iytermeledi, әlemning týrli búryshtarynda adamdar jýreginde qúrmet pen qoldaugha ie boldy.

Dinaralyq kelissózdi damytugha qosylghan ýles bizding elding últtar qoghamdastyghynda bedelin arttyrdy, jahandyq qúrylymdarda Qazaqstan ózining meyirimdi bastamalarymen jәne ekonomikasy qarqyndy damyghan, ózara týsinistik pen ózara qúrmet negizinde júmylghan qogham retinde tanyla bastady.

«Din jәne mulitikulituralizm» taqyrybynyng negizinde dinder, konfessiya, nәsil, mәdeniyet pen geografiya ókilderinen túratyn qazirgi zaman qoghamynyng damu mәseleleri talqylandy.

Osy kýnderi sezd júmysyna TMD memleketterinen, Tayau Shyghys, Aziya, Afrika, Europa elderi men Amerikadan әlemdik jәne dәstýrli din liyderleri men ókilderi joghary bagha berude.

Múnday jiyn planetamyzda ózara qúrmet, ózara týsinistik pen kelisim qamtamasyz etude shynayy ýles qosady jәne halyqaralyq arenada diny forumgha degen qyzyghushylyq, sonday-aq onyng kýn tәrtibi men dayyndalu barysy kezekti әlem jәne dәstýrli din liyderlerining sezi ózining asa manyzdylyghymen este qalady.

Abai.kz