Elbasynyng «Bolashaqtyng irgesin bir­­ge qalaymyz» atty Joldauynda «Ál­­eumettik janghyrtu - jana әleu­met­tik sayasat» tarauynda Ýkimet pen әkim­der­ding birlesip atqaratyn júmys­tary­nyng qataryna júmyspen qamtu­dyng ja­na strategiyasy men túrghyn ýi-kom­mu­nal­dyq sharuashylyqty jan­ghyrtu mә­se­le­leri tapsyrylghany belgili. Onyng tiya­naghyn keltirumen qatar, ýnem men úq­yptylyq mәseleleri de kýn tәrtibine ótkir qoyyldy. Sonyng dәleli quat kózi men su, jylu, taghy basqa kommunaldyq qyzmet týrlerin ýnemdi әri ysyrapsyz paydalanu ba­ghy­tyndaghy alghashqy nә­tiyjeler jemisin bere bastaghandyghy.

Energetikalyq qauipsizdik býginde eng ózekti mәsele desek, jelilerdegi en­er­giya shyghyndaryn azaytu ýshin elektr jәne jylu jýielerin janalau edәuir shy­­ghyndy qúraytyny anyq­tal­ghan.

Elektr quatyn ýnemdeu baghytynda «TATEK» AQ bes jylda biraz jetistikterge jetipti. Oblys aumaghynda aksionerlik qoghamnyng 2 290 elektr stan­siyasy bar. Býgingi tanda elektr sym­daryn janghyrtu basty mindet sanalsa, oblysta jalpy 12 myng 900 shaqyrym elektr symdarynyng 25 payyzy ghana janartylghan.

Elbasynyng «Bolashaqtyng irgesin bir­­ge qalaymyz» atty Joldauynda «Ál­­eumettik janghyrtu - jana әleu­met­tik sayasat» tarauynda Ýkimet pen әkim­der­ding birlesip atqaratyn júmys­tary­nyng qataryna júmyspen qamtu­dyng ja­na strategiyasy men túrghyn ýi-kom­mu­nal­dyq sharuashylyqty jan­ghyrtu mә­se­le­leri tapsyrylghany belgili. Onyng tiya­naghyn keltirumen qatar, ýnem men úq­yptylyq mәseleleri de kýn tәrtibine ótkir qoyyldy. Sonyng dәleli quat kózi men su, jylu, taghy basqa kommunaldyq qyzmet týrlerin ýnemdi әri ysyrapsyz paydalanu ba­ghy­tyndaghy alghashqy nә­tiyjeler jemisin bere bastaghandyghy.

Energetikalyq qauipsizdik býginde eng ózekti mәsele desek, jelilerdegi en­er­giya shyghyndaryn azaytu ýshin elektr jәne jylu jýielerin janalau edәuir shy­­ghyndy qúraytyny anyq­tal­ghan.

Elektr quatyn ýnemdeu baghytynda «TATEK» AQ bes jylda biraz jetistikterge jetipti. Oblys aumaghynda aksionerlik qoghamnyng 2 290 elektr stan­siyasy bar. Býgingi tanda elektr sym­daryn janghyrtu basty mindet sanalsa, oblysta jalpy 12 myng 900 shaqyrym elektr symdarynyng 25 payyzy ghana janartylghan.

Tabighy monopoliyalardy retteu ba­ghytynda jeke subektilerge jýkteler mindet erekshe. Ásirese, tarif sayasa­tyn túraqty iske asyru ýshin investisiya tartu asa manyzdy. Tarif saya­sa­tyndaghy jana әdisterding ekonomika­lyq tiyimdiligin týsingen tútynushylar ýsh, eki dengeyli saralanghan tarifterge auysuda. Mәselen, oblystaghy kóp qabatty túrghyn ýiler sany 3 100 juyq. Sonday-aq, әleumettik nysandar men memlekettik mekemelerdegi jyly­tu men elektr jýiesin janghyrtu, qayta qúrugha qomaqty qarjy qajettigi ai­qyn­dalyp, júmys jýieli jalghasuda.

Túrghyn ýi-kommunaldyq sharua­shy­lyghyn janghyrtu men quat kózin, sudy ýnemdeuge qatysty tarif sayasa­tyna or­ay Qazaqstan Respublikasy Tabighy mo­no­poliyalardy retteu ag­ent­tigining tór­­­aghasy Núrlan Aldabergenov qatys­qan jiyn Taldyqorghandaghy Til saray­ynda ótti. Oghan Almaty qalasy men oblys au­maghyn elektr energiya­sy­men qam­tamasyz etuge mindetti mekeme bas­shylary, әkim­dik, qoghamdyq birlestik jәne pәter kooperativteri, tabighy monopoliya subek­tilerining ókilderi jinaldy.

Jiynda qarjyny investisiya jә­ne jana engizilgen tarifter esebinen óndiru jayy ortagha salyndy. Tabighy monopoliyalardy retteu agenttigining tóraghasy ónir basshylyghy aldyna tyng mindetter qoyyp, ónirde elektr qua­tyn, jylu men sudy ýnemdeu ýshin sa­ralanghan tarifterdi engizu barysynda jelilerdegi energiya shyghyny jyl sanap azayghanyn naqtylady.

Búghan deyin shahardaghy elektr jelilerin janghyrtu, janalau jәne quat kózin ýnemdeuge qatysty júmystar­men tanysqan agenttik tóraghasy túr­ghyn ýi-kommunaldyq sharuashylyghyn­daghy atqarylghan júmystargha ong bagha­syn berdi.

Oblys әkimining birinshi orynba­sa­ry Amandyq Batalov jinalghandardy kýn elektr quatyna qatysty jәne túr­ghyn ýi-kommunaldyq sharuashylyqty janghyrtudaghy qolgha alynghan júmys­tarmen jan-jaqty tanystyrdy. Ra­syn­da da el ekonomikasy nyghayghan qa­zirgi kezde atalghan saladaghy qorda­lan­ghan mәselelerding sheshimin tabuyna, toz­ghan su, jylu, elektr jelilerin qay­ta jasaugha mýmkindiginshe qarjy bó­lingenine naqty dәiekter keltirdi.

Biyl eski kóp qabatty ýilerdi kýr­deli jóndeu qolgha alynsa, túr­ghyn­dardyng kommunaldyq qyzmetterdi tú­tynuyn retteu maqsatymen jana eseptegish qúraldary ornatyluda. Nәtiyje­sinde ónirde saladaghy ysyrapqa jol bermeu maqsatyndaghy Almaty obly­syn­da jana eseptegishterdi ornatu ar­qyly ystyq su 86,3, suyq su 82% payyzdy qúrapty. Osylaysha ýnem men naqty esep arqyly ysyrapqa jol berilmegenin aitugha bolady. Bylaysha aitqanda elimiz boyynsha ótken jyly normativtik ysyraptardy boldyrmau nәtiyjesinde 3,2 mlrd. tenge, normativten tys ysyraptardy tómendetuden 1,5 mlrd. tenge ýnemdelgen.

Jalpy eki jaqqa da tiyimdi bas­ta­manyng alghashqy qadamy nәtiyjeli deuge bolady. Agenttik tóraghasy eki jәne ýsh saralanghan tariftik tiyimdiligi jay­ly aitty. Ótken jyly osy jan­ghyrtugha baylanysty ónirde quat kózin tútynu tiyimdiligi 137,2 mln. tenge bolsa, ótken toghyz aida búl kórsetkish 246,9 mln. tengeni qúraghan.

Oblys júrtshylyghy normativtik-tehnikalyq ysyraptardy tómendetu­den 19,8 mln. tenge, onyng ishinde quat kózi 7,1 mln. tenge, su 6,2 mln. tenge, jy­lu 6,5 mln. tenge kóleminde ýnem­dep, tarifter boyynsha tútynu tiyimdiligi artqany dәleldengen.

Tarif sayasatynyng tiyimdiligi ónir­ding әr aimaghynan da bayqalady. Mә­selen, jana әdisti qoldanu arqyly Qap­shaghay qalasynda sudyng ýnemi 158,3 myng tekshe metr nemese bir tú­ty­nushygha shaqqandaghy onyng mólsheri 307 litrdi qúraghan.

Agenttik tóraghasy jiyngha qatysu­shy­largha jana tarifterdi qoldanudyng paydaly jaqtaryn әr tútynushygha jet­kizu qajettigin de tapsyrdy.

- Elbasynyng Joldauyndaghy tap­syr­malardy oryndau baghytyndaghy júmystar jýieli jalghasuda. Mәselen, ótken jyldyng ózinde ghana shamamen 248 mln. kVt/sagh elektr energiyasy ýnem­delgen. Búl mólsher halyqtyng barlyghy tútynatyn elektr energiyasy kólemining 2,3 payyzyn nemese 62 myng tonna kómirdi qúraydy. Jәne túty­nu­shylar qaltasynan 3,2 mlrd. tengening ýnemdelgenin kórsetedi. Jyl sayyn osynday ýnemge qol jetkizetin bolsaq, endi, birer jylda búl baghyttaghy jú­mys naqty nәtiyje beredi, dedi.

Jiynda Almaty qalasy men Jetisu ónirine quat kózin jetkizushi «Al­maty - EnergoSbyt» jauapkershiligi shekteuli seriktestigining bas diyrektory Mihail Gamburger saralanghan jana tarifterge kóshuding paydasyn tútynu­shylardyng kóre bastaghanyn jәne elektr quatyn tútynudyng osy әdisine kóshkender sany kýrt artqanyn jetkizdi. Mәselen, 2009 jyly atalghan kompaniya qyzmet kórsetken tútynushy­lar­dyng 12 mynnan astamy eki tariftik eseptegish arqyly tólep kelse, biylghy toghyz aida olardyng qatary 21 mynnan asqan. Osy orayda «Almaty - Energo­Sbyt» jauapkershiligi shekteuli seriktestigi «Samúryq - Energonyn» qosal­qy kәsiporny retinde tarif saya­satyn túraqty iske asyrudy kózdep, halyq arasyndaghy týsindiru júmys­ta­ryn jan-jaqty atqaryp otyrghanyn kóremiz.

Ónirde 2020 jylgha deyingi belgilengen júmystargha ghana 125 mlrd. tenge qajettigi eseptelgen. Búl sudy qospaghandaghy qarjy. Al sudy qosa eseptegende 240 mlrd. tenge qajet. Qo­maqty qarjyny memleket qorjy­ny­nan ghana alu mýmkin emes. Demek, qa­zirgi kezde qarjylandyrudyng ýsh kózi: memlekettik budjet jәne janghyrtu júmystaryna jeke kәsipkerler men kәsiporyndardy tartu mindeti alda túr. Sonday-aq, jeke investorlargha jagh­day tughyzu arqyly ortaq iske jú­myldyru qajettigi algha qoyylghan.

Keneste basqa da mýddeli túlghalar oilary men úsynystaryn ortagha sal­dy. «TATEK» AQ viyse-preziydenti Vla­­dimir Pedan, «Alatau JaryqKom­pa­niya­sy» AQ preziydenti Múhit Ým­be­tov, «Jetisusuqúbyry» QMKK diyrek­to­ry Valeriy Kiym, Taldyqorghan qa­la­syndaghy PIK qauymdastyghynyng tór­ayymy Ludmila Krasikova túrghyn ýi-kommunaldyq sharuashylyghyn retke keltiru, qúny aspandaghan kommu­nal­dyq qyzmetterdi ýnemdeu arqyly ba­gha­ny túraqtandyru tóniregindegi úsy­nys­taryn aityp, pikir bólisti.

QR Tabighy monopoliyalardy retteu agenttigining tóraghasy Núrlan Aldabergenov, oblys әkimining birinshi oryn­ba­sa­ry Amandyq Batalov jiyndy qory­tyn­dy­lap, tútynushylardyng jana ta­riyf­terdi qoldanu arqyly ekonomiy­ka­lyq tiyimdilikke qol jetkizu joldaryn naq­tylap, ja­uapkershilikti kýsheytudi mindettedi.

Kýmisjan BAYJAN.

Almaty oblysy.