1
Kýni keshe qoja-moldanyng saqalyn júlyp, sәldesin tartyp alyp, tyrqyrata quatyn zaman bolghan. Ony da istegen ózimiz. Óz ýiinde namaz oqugha bolmaytyn. Qazir elimizde myndaghan meshit bar. Uaghyz degen tasqyn.
Ústazgha jarymaghan el edik. Ústazdy әuliyeden kem kórmeushi edik. Jana dәuirde ústazdardyng da tamaghy, ishek-qarny, nәpsisi bar ekenin bildik. Olardyng qadirin ketirudi kózdegen nauqan aqyry ózining dittegen maqsatyna jetti. Qazir ústazbyn dep aitu úyat bolmasa da, maqtanysh emes. Birden-aq qanday adam ekening mәlim bolyp qalady.
Jalpy bilim-ghylymdy mansúqtadyq. Bilim emes, diplom qúndy boldy. Bilimdiden kókesi bar bilimsiz ozdy. Injener emes jiyender, dәriger emes dәmetkender, zanger emes ziyanger payda boldy.
Ýlkendi syilaghan halyq edik. Ata-anasyn kәpir sanap bir dastarhanda otyrmaytyn úrpaq ósti. Býginde saqal saptaytyn qariyalar emes, jastar boldy. Qazir syrt kóz ýshin sәl basyldy, amal-ayla auystyrdy.
Rollan Seysenbaev aghamyz jetpisting manayyndaghy bes aqsaqaldy jiyrmadan endi asqan jeti jigitting sabaghany turaly jazypty. Ákemizdey bolsandar qayteyik dep túryp sabapty...

2
Qalay oilaysyz, uaghyzdardyng tasqyny, meshitterding jiyi, múnarasynyng biyik bola týsui jalpy qylmyskerlerdin, jemqorlardyn, korrupsionerlerdin, pedofilderding sanyn nege azaytpay otyr?
Europa shirkeuleri meshitke ainalyp jatyr dep shattanamyz. Múnyng artynda ne túr. Soqyr ústaghanynan airylmaydy deydi. Bәlkim, bizdi taghy da tóte ne, adasqaq jolgha salyp jiberip, syrttan qyzyqtap qarap túrghandar bar? Biz meshitte uaghyz tyndap otyrghanda, olar baratyn jerine jetip almasyna kim kepil? Ne nәrsening de shegi bar. Men dinge, onyng ishinde islam dinine qarsy ýgit aityp otyrghan joqpyn. Múhammed (gh.s.) payghambardyng ózi namaz sanyn shektegenin eske aludamyn. Kýnine bir saghatyn qúlshylyqqa arnaytyn júrt qalghan 23 saghatta bos jatugha tiyis pe, әlde nemen ainalyssa bolady dep oilanudamyn.
Ústazdardy «chmo» qylyp, sanattan shygharyp tastaly qashan? Dәrigerlerimizding týri anau. Álemdik pandemiyany jene almay otyr?
«Milisiya – mening qorghanym» deytin. Qazir polisiyada bedel joq. Jalpy qúqyqqorghau organdarynda bedel joq. Óitkeni olar «paraqor, jemqor, sybaylas, nadan, topas, qorqaq, satqyn, maskýnem» degen aqparat jer-kókti jaulap alghan.
Mine, osynday baghytta oilay bersek, Qazaqstanda, qazaqta kәdege jaraytyn eshkim de, eshteme de qalmas!
Rasynda da, osynyng bәrining artynda jalpy qazaqty, qazaqqa tәn dýniyening bәrin mansúq etu, jaratpau, mensinbeu, tәrk etu jatyr. Onyng muzykasy, әni men kýii, óneri, salt-dәstýri, ýii, túrmysy, ýlkeni-kishisi, jalpy el-júrty, memleketi, polisiyasy, әskeri, dәrigeri, injeneri, bilimi men ghylymy, ótkeni men býgini – týgel jaramsyz deu, ózinen ózin jeritu sayasaty әjeptәuir tabysty jýrip jatyr. Oghan ózimiz de ýles qosudamyz. Ádeyi emes. Keyde auzym bar, aitarym bar dep, keyde, shyndyqty shynyraudan shygharamyz dep. Keyde ashumen, keyde aitaqpen, әiteuir, býgin auyz da, qalam da jaqsylyqtan góri jamandy teruge qalyp aldy. Kózimiz de solay kóretin, qúlaghymyz da solay estiytin boldy.
Sondyqtan da bolar, serjant bolsyn, polkovnik bolsyn jaghasynan alu, jelkeden týiip jiberu, nópir bolyp, týn qaranghylyghyn paydalanyp, tepkige alu aiyp emes, erlik sanalady.

3
Jezqazghan polisiyasynyng bastyghy men qyzmetkerleri Sәtbaevqa týn ortasynda erikkenen, qyzyq kórsek degennen emes, qyzmet boryshymen, ishki jauapkerlik kýshimen bardy. Qylmyskerdi ústasty. Týrli tәrtipsizdikti aldyn alu ýshin bardy. Týn týnegi jamylyp, antalaghan, aqyrghan, shaqyrghan toptyng ortasyna týsip kóriniz. Sәl mýlt ketseniz taptalyp qalasyz. Negizi olay bolugha tiyis emes. Biraq, qazir mýmkin. Jәne bolyp jatyr. Óitkeni qoghamdaghy ruhani-iydelogiyalyq ahualdy soghan dayyndap әkeldik. Sóz týsinbeytin, sabyrgha joq, ýlkenge toqtamaytyn, әsker tezin kórmegen, tәrtipting ne ekenin bilmeytin, әldy jyry men ertegi tyndamaghan, әkesi – telefon, sheshesi – tonazytqysh buyn, birneshe buyn ósti. Votsap pen internetten kórgenine mәz.
Búl shyndyq. Álem sonday. Afrika, Europa, Amerika sonday. Tek Qazaqstan emes. Biz qayta saqtalyp túrmyz. Sol sebepti búl qalay boldy dep uayymdap, talqylaudamyz dep ózimizdi aldarqatugha bolar. Shyndyghynda, әlemdik geosayasattyng qozghaushy kýshteri bizdi de aboriygendik jana rólge ynghaylap jatqan joq pa? Bizding ózimiz soghan esh qarsylaspay, qayta dem berip jatqan joqpyz ba?
Halyqpen birgemiz. Mitingiletpesek te biylikke ishtey oppozisiyadamyz. Jalpy intelliygensiya solay boluy kerek. Biraq, búl synarezu bolu degendi bildirmeydi. Biylikting dúrys isin dúrys deyik. Kópting de qatelesetini bolady. Ony da aita otyrayyq. Halyq kóptigimen halyq emes. Danalyghymen halyq. Sabyrymen halyq. Kópirgen kóbik halyq emes, tobyr.
Eldi oilasaq, tarazynyng basyn teng ústauymyz kerek. Qazandy qaynatamyz dep, ot sala berip, peshti jaryp, ýiimizding kýlin kókke úshyryp almayyq!
4
Ótken kýnderi birneshe polisiya qyzmetkeri soqqygha jyghyldy. Qyzmet kólikteri órteldi, qiratyldy, býlindi. Qazaqstannyng budjeti ondaghan milliongha ortaydy. Múny istegen kim? Qay jau, qay dúshpan? Qay oligarh, qay korrupsioner? Ony istegen otanshyl, últshyl, namysty, qayratty, qaruly, sportshy, jigerli, úiymdasa biletin, tez jinala alatyn, japyryp kete alatyn ózimizding jastar. Aqyn Maghjan senetin jastar! Biraq biz jastardan osyny kýtip pe edik?
Áriyne, týpting týbinde, búghan jetkizgen, kinәli oligarhtar, korrupsionerler, Nazarbaev, Toqaev, Mamiyn, Ýkimet, IIM, BjGhM, deputattar, Kiym, Mashkevich, Shodiyev, Kúlybaev jәne basqalar desem keybir qúlaqqa jaghatynyn bilem.
Biraq, qanday iste bolsyn әrkimning ózining jeke jauapkerligi bar! Múny bilmeytin, ne úmytqan adamdy kim deuge bolady? Zandy bilmeu jauapkerlikten qútqarmaydy.
Kólikterdi órteu, polisiyany soqqygha jyghu eldegi korrupsiya men qylmystylyqty joymaydy. Sayasy reformalardy jaqyndatpaydy.
Jezqazghan polisiyasynyng bastyghyn tanymaymyn. Sol týni tolqyghan top ortasynda da jay sóilep túrdy. Kenetten, arttan bireu aramza soqqy jasady. Qúlagerdi soqqan Batyrash-Qotyrashtyng isin jasady. Solay qorqaulyq jasaugha kórer kózge esh sebep, esh ilik joq edi. Sodan bastaldy. Býgin mәlimdemesin tyndadym. Sabyrly, jay sóileytin ústamdy, qiyn jaghdaydyng ózinde boryshynan bas tartpaytyn, basqanyng tasasyna tyghylmaytyn adam ekeni kórinedi.
Qazaqsha sóilemeydi dep jatyr. Top ortasynda da sózden tartynghany sodan bolar. Búl endi qazaqy ónirge qazaqsha erkin bilmeytin adamdy qyzmetke qoyghan basshylardyng qateligi. Ekinshi jaghynan, qyzynyp alghan júrt sóz tyndaytynday kýide túrghan joq edi. Kóp ishinen shyqqan sabyrgha shaqyrghan ýnder qúmyghyp qalyp jatty...
5
Adamdar birin biri ashyq óltiretin qan maydan soghystyng ózining erejeleri bar. Beybit halyqqa zәbir kórsetuge bolmaydy. Qatygezdikke jol joq. Tútqyndy qinaugha, jau jaqtyng әielderin zorlaugha, talaushylyqpen ainalysugha bolmaydy. Múny búzghandardy әskery tribunal sottaydy.
Al bizde beybit zamanda erejesiz soghys jýrude. Óz ishimizde, ózimizding memleketimizding negizine qarsy. Óz polisiyasyna baghynbaytyn elge syrttan kýsh kirgiziledi. Gumanitarlyq kómek, bitimgerlik kýsh dep atalady. Eki qolyn ysqylap osyny kýtip otyrghan júrt az emes.
Qalay oilaysyz: «Búlardyng bastyqtaryn *igu kerek!» - dep úran tastaghan adam erteng sizdi, basqany ayay ma? Sonyng ózin polisiyagha qyzmetke alsyn. Qanshagha shydar eken? Qansha adamnyng obalyna qalar eken? Ol óz qyzmetkerlerin, qyzmet mýlkin, kólikterin barsha jaghdayda qorghay ala ma? Álde, ózi birinshi bolyp qashyp kete me?
Orys tilindegi aqparat, post, kommentterdi de zerdelep otyramyn. Jalpy qazaqqa degen qúrmet azayyp barady. Oghan kinәli ózimiz. Óitkeni ózimizdi ózimiz syilamaytyn bolyp kettik. Oilaytyn sana mәngirude. Alla deytin auyz boqtyqpen bylghanuda. Jasaytyn qoldar qiratuda. Jetetin ayaqtar tepkileude. Qorghaytyn azamattar qorqaulyq tanytuda. Kósh bastar jastarymyz jaldamaly júmysta. Anda-sanda bir búrq etip, qaqpaqty kóterip bi shygharyp qoyady. Baghyt-baghdary búldyr, jospary shiyki ne joq, taktika men strategiya maqúrym. Áyteuir vayfay men kola bar.

Bolat Syzdyqtyng әleumettik jelidegi jazbasy

Abai.kz