«Áziling jarassa, atanmen oina» desedi, qazaq balasy. Rasynda, adam sezimi men jýregining týbine tereng boylay otyryp, kónilding nәzik te syrly kýiin asqan sheberlikpen shertetin,  tabighat ananyng bizge bergen tamasha bir syiy - satira men yumor. Órkeniyetti әlemde aldyna jan salmay damyp kele jatqan AQSh sekildi elderding júmys berushileri komandagha enuge úsynys jasaghan adamnyng әzil-qaljyngha qanshalyqty jaqyndyghyna asa nazar audaryp, eger oilarynan shyqsa, ol shynymen de әzilqoy әri qaljyng týsinetin jan bolsa, mindetti týrde artyqshylyq beretini kezdeysoqtyq bolmasa kerek.
Ázil-syqaq degenimizding ózi ainalyp kelgende, daryndylyq pen kórkemdik oilaudyn, ótkir de útymdy sózdin, tenizdey tereng aqyl-parasattyn, jibektey әsem sezimning jiyntyghy.  Búl túrghydan kelsek, onyng adam balasyna daryghan asa baghaly qúndylyq ekendigine kóz jetkizesin. Ázil joq jerde әzәzil men ashu-yzanyng ornaytyny belgili. Sondyqtan da shyghar, úly jazushy F.M.Dostoevskiydin  «satira - tereng sezimnen tuatyn ótkir oi» dese, ghúlama filosof  IY.Kanttyng «satira degenimiz jayma-shuaq kónil-kýige daryn-qabiletting óz jónimen oraluy» - dep, anyqtama bergeni.

«Áziling jarassa, atanmen oina» desedi, qazaq balasy. Rasynda, adam sezimi men jýregining týbine tereng boylay otyryp, kónilding nәzik te syrly kýiin asqan sheberlikpen shertetin,  tabighat ananyng bizge bergen tamasha bir syiy - satira men yumor. Órkeniyetti әlemde aldyna jan salmay damyp kele jatqan AQSh sekildi elderding júmys berushileri komandagha enuge úsynys jasaghan adamnyng әzil-qaljyngha qanshalyqty jaqyndyghyna asa nazar audaryp, eger oilarynan shyqsa, ol shynymen de әzilqoy әri qaljyng týsinetin jan bolsa, mindetti týrde artyqshylyq beretini kezdeysoqtyq bolmasa kerek.
Ázil-syqaq degenimizding ózi ainalyp kelgende, daryndylyq pen kórkemdik oilaudyn, ótkir de útymdy sózdin, tenizdey tereng aqyl-parasattyn, jibektey әsem sezimning jiyntyghy.  Búl túrghydan kelsek, onyng adam balasyna daryghan asa baghaly qúndylyq ekendigine kóz jetkizesin. Ázil joq jerde әzәzil men ashu-yzanyng ornaytyny belgili. Sondyqtan da shyghar, úly jazushy F.M.Dostoevskiydin  «satira - tereng sezimnen tuatyn ótkir oi» dese, ghúlama filosof  IY.Kanttyng «satira degenimiz jayma-shuaq kónil-kýige daryn-qabiletting óz jónimen oraluy» - dep, anyqtama bergeni.
Ár adamda til ýiirer dәmdini, saraydy ashar júpar iyisti sezinui sanqily bolatyny sekildi әzil-qaljyndy týsinui de tuma jaratylysyna, sezim-týisigine qatysty bolatyny bar. Talanttyng ózin enbekpen nәrlendirip ashatyny sekildi әzil sezinu qabiletimizdi de jetildirip, jogharylatyp otyrmasaq, talghamsyzdyqqa úryndyrmaq. Qazirgi tanda qazaq qoghamy әzil-syqaqqa shólirkep otyr. Osy súranysty sezgendikten shyghar, elde әzil-syqaq teatrlary men KVN atty shou kórinister qaptap ketti. Áriyne, onyng kóbeygeni jaqsy-aq, satiragha degen talghamdy tómendetip, talapty bosansytyp jibermes pe eken degen kýmәndi oigha jii jeteleytini bolmasa.
Negizi, satiragha degen talgham men talap kýsheygen sayyn oi-órisimiz keneyip, ónerge degen tanymymyz terendey týspek. Jalpy, oiy jýirik, sanasy sergek, aqyly tereng jandar ghana sheber әzildey alatyn kórinedi. Ómirde әzildespek túrmaq ony úqpaytyn qabaghy qatu adamdar kezdesedi. Qazaq ondaylardy «auzynda әzili joqtyng belinde shoqpary jýredi» dep asa saqtyqpen qaraghany kezdeysoqtyq emes. Zertteushilerding mәlimdeuinshe, әzil-qaljyndy sezinu qabileti artqan sayyn satirany týsinip qabyldau men ony aityp, jazyp jetkizu mýmkindik jetildirile týsedi eken.
Satiralyq tuyndy shynayy ómirden negiz alghan irgesi berik, mazmúny tiyimdi tәsilmen aishyqtalghan nanymdy, bir demmen oqyp shyqqanda nemese tyndaghanda tez úghylatyn jenil әri kónilge qonymdy bolghany abzal. Búl jerde qysqa da núsqa boluy da talanttyng ólshemine ainalmaq. Tauyp atylghan әzil ghana sony jetkizushining daryn-qabiletin aighaqtaytyny, ony estigen nemese oqyghan adamnyng kónilin jaylandyryp, jadyratyny belgili. Sonysymen de ol jýrekti ilandyrar em ispetti. Ázil-qaljynnyng da ózindik uaqyty men kenistigi, kózdeytin nysanasy bolmaq. Merzimin dәl tauyp, ornyn dóp basqanda ghana ol shynayy әzil-syqaq. Eger olay bolmasa, әldeneni býldirip, basqa pәle bolyp jabysuy mýmkin.
Qalay desek te, әzil-syqaq adam ómirining ajyramas bóligine ainalghany aqiqat.  Ár sanaly azamat ainalasyn әzil-qaljynsyz elestete almaytyn shyghar. Psihologtardyng mәlimdeuine, adamnyng quanyp kýlgeninen góri әzil-syqaqtan tughan kýlki densaulyqqa anaghúrly paydaly kórinedi. Sol siyaqty resmy túrpatta aitylghan on sóilemnen әzildep aitqan bir sóilemning әldeqayda salmaqty әri adamgha tereng oy salatyny anyqtalghan. Ázil-syqaqtyng qúdiretin aita bersek, kóp-aq. Renjisken aghayyndy tatulastyratyn da, bulyqqan ashu-yzany tarqatatyn da, arasy ashylghan dostardy jaqyndatatyn da qasiyetteri barshylyq.
Alayda, kýldiruding de sanqily joldary bar. Adamnyng eki qoltyghynyng arasyna qoldy tyghyp jiberip qytyqtap kýldiru ýshin asqan danyshpandyq pen әsire talanttylyqtyng qajeti joq. Al, adamnyng ishki әlemine tereng boylap, kónildi terbep-tebirente otyryp kýldiruding jóni basqa. «Jigitter, oiyn arzan kýlki qymbat» dep úly Abay aitpaqshy, ol ýshin aqyl, sezim jәne daryn-qabiletting aiyryqsha sheshimi qajet etiledi.
Mister Biyn, Benny Hill, Yuriy Nikuliyn, Charly Chapliyn  sekildi әlemge әigili bolghan, bitim-bolmysy, jýris-túrysynyng ózi kýlki tudyratyn  jandar, aitqan sózimen, jasaghan is-әreketimen halqyn kýlkige qaryq qylatyn, san jýzdegen jyldar ótse de kýni býginge deyin anyz bolyp el auzynan týspeytin Qojanasyr, Aldar Kóseler tek әzil ýshin jaralghan adamdar bolsa kerek. Keybir dәstýrli dinderding qaghidasy boyynsha da «kýlkili nәrsege kýlu kýnә emes» kórinedi.
Degenmen, әzil-syqaqtyng missiyasy  tek qana kýldirumen shektelmeytini belgili. Onyng qoghamda atqaratyn ózge de qyzmetteri jeterlik. Qogham ómirindegi bylyq-shylyqty, jemqorlyq-paraqorlyqty, masyldyqty, nadandyqty jәne ózge de moraldyq jaghymsyz әreketterdi әshkerelep, ony kýlkimen emdeudegi satiranyng róli orasan. Sol arqyly satira bizdi úyatty isterden, jat qylyqtardan qútqarady. Ár isti ornymen, jón-josyghymen dúrys jasauymyzgha beyimdeydi. Satiranyng kózi ótkir, tili uday ashy bolghanymen tiygizetin paydasy úshan-teniz. Sonysymen adam balasynyng jadynda úzaq saqtalady jәne tәrbiyelik mәni óte zor.
Satira arqyly kórinis tapqan әr úyatty isterden sabaq alyp, jamandyqtyng qúrsauyna týspeuding psihologiyalyq qorghanyn jasap beretindigimen әzil-syqaqtyng manyzy asa joghary әri iyigiligi kóp. Bireuding minin betine tura aitsang sol sәtte janjaldasyp, óre týregeledi. Al, astarly әzilmen, satiralyq tuyndynyng keyipkeri arqyly jetkizsen, kýle otyryp, oilanady, qatesin bilip týzeuge kóshedi. Sonysymen ol pendeler ýshin nәpsini tiigha, jamandyqtan boylaryn aulaq ústaugha beyimdeytin shynayy әri adal dos. «Satira degenimiz -  ómirding asau tolqynynda seni su týbine ketuinnen saqtaytyn, janyng múrnynnyng úshyna kelgende qarmaytyn tal ispetti» dep bir oishyldyng tauyp aitqany bar.
Shyndyqqa eng jaqyn túratyn da osy әzil-syqaq. Meyli, ol qatty aitylsa da kónilge tereng oy salatyndyghymen, minindi týzep, minezindi jónge salatyndyghymen әrdayym tәtti. Ómirden alshaq, shyndyqtan qashyq әzil-syqaq neshe jerden kýlkili bolsa da kónilge qonbaydy.
Kýlkige qaludan qorqudyng ózi adamdy shyndyqqa qaray jeteleytin kórinedi. Aramdyq oilap, ony ishte saqtaudyng sony irip-shiruge әkelmek. Sondyqtan, satirany oqu arqyly әrkim kónilin sergitip, aryn tazalaydy. Degenmen, ol ýnemi tyng oidy qauzap, janalyqty izdemese, búrynghysyn qaytalap, bir ghana shenberding ayasynan shygha almasa kýldiru qabiletinen aiyrylyp, júrtty jalyqtyra týsedi.  Búl turaly ataqty jazushy Ernest Heminguey «Eger satirikting әzil-syqaghy qaytalana bastasa, júrtty mezi etip jalqaulyqqa qaray jeteleydi» degen.
Sondyqtan, qolyna qalam alghan barlyq satirik oqyrmannyng esinde qalyp, jadynda saqtalatynday ataqty týrik syqaqshysy Áziz Nesinning әngimeleri sekildi nanymdy keyipkerlerdi somday bilse ghoy. Kezinde dýniyejýzilik «Altyn kirpi» syilyghyn jenip alghan ataqty satirikting әngimelerinde júrtty kýldiru ýshin sóz quushylyqtyng izi de joq. Qarapayym ghana sypayy bayandap otyrady. Bizdegi bәzbireulershe sózding úiqasyn quyp, aramterge týspese de әngimelerining oqighasy birinen biri ótip, shyrqau shegine jetedi. Osydan 20-30 jyl búryn oqyghan әngimesin de kez-kelgen oily oqyrman jatqa aityp bere alady. Tipti, onyng keyipkerlerin ótken ghasyrdyng 70-80 jyldardaghy Týrkiyadan izdeuding qajeti joq. Siz ony dәl býgin de óz qasynyzdan kýnde kóre alasyz. Satiranyng ómirshendigi de osynda bolsa kerek.
Bir ghúlamanyng aitqany bar eken:     «әzildi týsinbegenderdi     ólgender tizimine qosa salyndar!»-dep. Tiridey óludi kim qalaydy deysin. Qazaq babalarymyzdyng mynanday bir ghajap sózi bar: «IYә, Alla taghala, mýlkimdi alsang da, kýlkimdi alma»! Rasynda, tauyp aitylghan naghyz mirding oghynday-aq sóz. Eger osy joly ótken saylauda dauysyn úrlatqandar bolsa, olargha da basu aitamyz. Sayyp kelgende, eshkim sizderding kýlkilerinizdi, talghamy biyik satiralyq tuyndylarynyzdy úrlay almaydy. Janadan jasaqtalghan Mәjilis pen eskili-janaly deputattarymyz qalamy jýirik syqaqshylargha tyng oy men ótkir syqaq syilasyn.  
"Abay-aqparat"