«ءازىلىڭ جاراسسا، اتاڭمەن وينا» دەسەدى، قازاق بالاسى. راسىندا، ادام سەزىمى مەن جۇرەگىنىڭ تۇبىنە تەرەڭ بويلاي وتىرىپ، كوڭىلدىڭ نازىك تە سىرلى كۇيىن اسقان شەبەرلىكپەن شەرتەتىن،  تابيعات انانىڭ بىزگە بەرگەن تاماشا ءبىر سىيى - ساتيرا مەن يۋمور. وركەنيەتتى الەمدە الدىنا جان سالماي دامىپ كەلە جاتقان اقش سەكىلدى ەلدەردىڭ جۇمىس بەرۋشىلەرى كومانداعا ەنۋگە ۇسىنىس جاساعان ادامنىڭ ءازىل-قالجىڭعا قانشالىقتى جاقىندىعىنا اسا نازار اۋدارىپ، ەگەر ويلارىنان شىقسا، ول شىنىمەن دە ازىلقوي ءارى قالجىڭ تۇسىنەتىن جان بولسا، مىندەتتى تۇردە ارتىقشىلىق بەرەتىنى كەزدەيسوقتىق بولماسا كەرەك.
ءازىل-سىقاق دەگەنىمىزدىڭ ءوزى اينالىپ كەلگەندە، دارىندىلىق پەن كوركەمدىك ويلاۋدىڭ، وتكىر دە ۇتىمدى ءسوزدىڭ، تەڭىزدەي تەرەڭ اقىل-پاراساتتىڭ، جىبەكتەي اسەم سەزىمنىڭ جيىنتىعى.  بۇل تۇرعىدان كەلسەك، ونىڭ ادام بالاسىنا دارىعان اسا باعالى قۇندىلىق ەكەندىگىنە كوز جەتكىزەسىڭ. ءازىل جوق جەردە ءازازىل مەن اشۋ-ىزانىڭ ورنايتىنى بەلگىلى. سوندىقتان دا شىعار، ۇلى جازۋشى ف.م.دوستوەۆسكيدىڭ  «ساتيرا - تەرەڭ سەزىمنەن تۋاتىن وتكىر وي» دەسە، عۇلاما فيلوسوف  ي.كانتتىڭ «ساتيرا دەگەنىمىز جايما-شۋاق كوڭىل-كۇيگە دارىن-قابىلەتتىڭ ءوز جونىمەن ورالۋى» - دەپ، انىقتاما بەرگەنى.

«ءازىلىڭ جاراسسا، اتاڭمەن وينا» دەسەدى، قازاق بالاسى. راسىندا، ادام سەزىمى مەن جۇرەگىنىڭ تۇبىنە تەرەڭ بويلاي وتىرىپ، كوڭىلدىڭ نازىك تە سىرلى كۇيىن اسقان شەبەرلىكپەن شەرتەتىن،  تابيعات انانىڭ بىزگە بەرگەن تاماشا ءبىر سىيى - ساتيرا مەن يۋمور. وركەنيەتتى الەمدە الدىنا جان سالماي دامىپ كەلە جاتقان اقش سەكىلدى ەلدەردىڭ جۇمىس بەرۋشىلەرى كومانداعا ەنۋگە ۇسىنىس جاساعان ادامنىڭ ءازىل-قالجىڭعا قانشالىقتى جاقىندىعىنا اسا نازار اۋدارىپ، ەگەر ويلارىنان شىقسا، ول شىنىمەن دە ازىلقوي ءارى قالجىڭ تۇسىنەتىن جان بولسا، مىندەتتى تۇردە ارتىقشىلىق بەرەتىنى كەزدەيسوقتىق بولماسا كەرەك.
ءازىل-سىقاق دەگەنىمىزدىڭ ءوزى اينالىپ كەلگەندە، دارىندىلىق پەن كوركەمدىك ويلاۋدىڭ، وتكىر دە ۇتىمدى ءسوزدىڭ، تەڭىزدەي تەرەڭ اقىل-پاراساتتىڭ، جىبەكتەي اسەم سەزىمنىڭ جيىنتىعى.  بۇل تۇرعىدان كەلسەك، ونىڭ ادام بالاسىنا دارىعان اسا باعالى قۇندىلىق ەكەندىگىنە كوز جەتكىزەسىڭ. ءازىل جوق جەردە ءازازىل مەن اشۋ-ىزانىڭ ورنايتىنى بەلگىلى. سوندىقتان دا شىعار، ۇلى جازۋشى ف.م.دوستوەۆسكيدىڭ  «ساتيرا - تەرەڭ سەزىمنەن تۋاتىن وتكىر وي» دەسە، عۇلاما فيلوسوف  ي.كانتتىڭ «ساتيرا دەگەنىمىز جايما-شۋاق كوڭىل-كۇيگە دارىن-قابىلەتتىڭ ءوز جونىمەن ورالۋى» - دەپ، انىقتاما بەرگەنى.
ءار ادامدا ءتىل ۇيىرەر ءدامدىنى، سارايدى اشار جۇپار ءيىستى سەزىنۋى سانقيلى بولاتىنى سەكىلدى ءازىل-قالجىڭدى ءتۇسىنۋى دە تۋما جاراتىلىسىنا، سەزىم-تۇيسىگىنە قاتىستى بولاتىنى بار. تالانتتىڭ ءوزىن ەڭبەكپەن نارلەندىرىپ اشاتىنى سەكىلدى ءازىل سەزىنۋ قابىلەتىمىزدى دە جەتىلدىرىپ، جوعارىلاتىپ وتىرماساق، تالعامسىزدىققا ۇرىندىرماق. قازىرگى تاڭدا قازاق قوعامى ءازىل-سىقاققا شولىركەپ وتىر. وسى سۇرانىستى سەزگەندىكتەن شىعار، ەلدە ءازىل-سىقاق تەاترلارى مەن كۆن اتتى شوۋ كورىنىستەر قاپتاپ كەتتى. ارينە، ونىڭ كوبەيگەنى جاقسى-اق، ساتيراعا دەگەن تالعامدى تومەندەتىپ، تالاپتى بوساڭسىتىپ جىبەرمەس پە ەكەن دەگەن كۇماندى ويعا ءجيى جەتەلەيتىنى بولماسا.
نەگىزى، ساتيراعا دەگەن تالعام مەن تالاپ كۇشەيگەن سايىن وي-ءورىسىمىز كەڭەيىپ، ونەرگە دەگەن تانىمىمىز تەرەڭدەي تۇسپەك. جالپى، ويى جۇيرىك، ساناسى سەرگەك، اقىلى تەرەڭ جاندار عانا شەبەر ازىلدەي الاتىن كورىنەدى. ومىردە ازىلدەسپەك تۇرماق ونى ۇقپايتىن قاباعى قاتۋ ادامدار كەزدەسەدى. قازاق وندايلاردى «اۋزىندا ءازىلى جوقتىڭ بەلىندە شوقپارى جۇرەدى» دەپ اسا ساقتىقپەن قاراعانى كەزدەيسوقتىق ەمەس. زەرتتەۋشىلەردىڭ مالىمدەۋىنشە، ءازىل-قالجىڭدى سەزىنۋ قابىلەتى ارتقان سايىن ساتيرانى ءتۇسىنىپ قابىلداۋ مەن ونى ايتىپ، جازىپ جەتكىزۋ مۇمكىندىك جەتىلدىرىلە تۇسەدى ەكەن.
ساتيرالىق تۋىندى شىنايى ومىردەن نەگىز العان ىرگەسى بەرىك، مازمۇنى ءتيىمدى تاسىلمەن ايشىقتالعان نانىمدى، ءبىر دەممەن وقىپ شىققاندا نەمەسە تىڭداعاندا تەز ۇعىلاتىن جەڭىل ءارى كوڭىلگە قونىمدى بولعانى ابزال. بۇل جەردە قىسقا دا نۇسقا بولۋى دا تالانتتىڭ ولشەمىنە اينالماق. تاۋىپ اتىلعان ءازىل عانا سونى جەتكىزۋشىنىڭ دارىن-قابىلەتىن ايعاقتايتىنى، ونى ەستىگەن نەمەسە وقىعان ادامنىڭ كوڭىلىن جايلاندىرىپ، جادىراتىنى بەلگىلى. سونىسىمەن دە ول جۇرەكتى يلاندىرار ەم ىسپەتتى. ءازىل-قالجىڭنىڭ دا وزىندىك ۋاقىتى مەن كەڭىستىگى، كوزدەيتىن نىساناسى بولماق. مەرزىمىن ءدال تاۋىپ، ورنىن ءدوپ باسقاندا عانا ول شىنايى ءازىل-سىقاق. ەگەر ولاي بولماسا، الدەنەنى ءبۇلدىرىپ، باسقا پالە بولىپ جابىسۋى مۇمكىن.
قالاي دەسەك تە، ءازىل-سىقاق ادام ءومىرىنىڭ اجىراماس بولىگىنە اينالعانى اقيقات.  ءار سانالى ازامات اينالاسىن ءازىل-قالجىڭسىز ەلەستەتە المايتىن شىعار. پسيحولوگتاردىڭ مالىمدەۋىنە، ادامنىڭ قۋانىپ كۇلگەنىنەن گورى ءازىل-سىقاقتان تۋعان كۇلكى دەنساۋلىققا اناعۇرلى پايدالى كورىنەدى. سول سياقتى رەسمي تۇرپاتتا ايتىلعان ون سويلەمنەن ازىلدەپ ايتقان ءبىر سويلەمنىڭ الدەقايدا سالماقتى ءارى ادامعا تەرەڭ وي سالاتىنى انىقتالعان. ءازىل-سىقاقتىڭ قۇدىرەتىن ايتا بەرسەك، كوپ-اق. رەنجىسكەن اعايىندى تاتۋلاستىراتىن دا، بۋلىققان اشۋ-ىزانى تارقاتاتىن دا، اراسى اشىلعان دوستاردى جاقىنداتاتىن دا قاسيەتتەرى بارشىلىق.
الايدا، كۇلدىرۋدىڭ دە سانقيلى جولدارى بار. ادامنىڭ ەكى قولتىعىنىڭ اراسىنا قولدى تىعىپ جىبەرىپ قىتىقتاپ كۇلدىرۋ ءۇشىن اسقان دانىشپاندىق پەن اسىرە تالانتتىلىقتىڭ قاجەتى جوق. ال، ادامنىڭ ىشكى الەمىنە تەرەڭ بويلاپ، كوڭىلدى تەربەپ-تەبىرەنتە وتىرىپ كۇلدىرۋدىڭ ءجونى باسقا. «جىگىتتەر، ويىن ارزان كۇلكى قىمبات» دەپ ۇلى اباي ايتپاقشى، ول ءۇشىن اقىل، سەزىم جانە دارىن-قابىلەتتىڭ ايىرىقشا شەشىمى قاجەت ەتىلەدى.
ميستەر بين، بەنني حيلل، يۋري نيكۋلين، چارلي چاپلين  سەكىلدى الەمگە ايگىلى بولعان، ءبىتىم-بولمىسى، ءجۇرىس-تۇرىسىنىڭ ءوزى كۇلكى تۋدىراتىن  جاندار، ايتقان سوزىمەن، جاساعان ءىس-ارەكەتىمەن حالقىن كۇلكىگە قارىق قىلاتىن، سان جۇزدەگەن جىلدار وتسە دە كۇنى بۇگىنگە دەيىن اڭىز بولىپ ەل اۋزىنان تۇسپەيتىن قوجاناسىر، الدار كوسەلەر تەك ءازىل ءۇشىن جارالعان ادامدار بولسا كەرەك. كەيبىر ءداستۇرلى دىندەردىڭ قاعيداسى بويىنشا دا «كۇلكىلى نارسەگە كۇلۋ كۇنا ەمەس» كورىنەدى.
دەگەنمەن، ءازىل-سىقاقتىڭ ميسسياسى  تەك قانا كۇلدىرۋمەن شەكتەلمەيتىنى بەلگىلى. ونىڭ قوعامدا اتقاراتىن وزگە دە قىزمەتتەرى جەتەرلىك. قوعام ومىرىندەگى بىلىق-شىلىقتى، جەمقورلىق-پاراقورلىقتى، ماسىلدىقتى، ناداندىقتى جانە وزگە دە مورالدىق جاعىمسىز ارەكەتتەردى اشكەرەلەپ، ونى كۇلكىمەن ەمدەۋدەگى ساتيرانىڭ ءرولى وراسان. سول ارقىلى ساتيرا ءبىزدى ۇياتتى ىستەردەن، جات قىلىقتاردان قۇتقارادى. ءار ءىستى ورنىمەن، ءجون-جوسىعىمەن دۇرىس جاساۋىمىزعا بەيىمدەيدى. ساتيرانىڭ كوزى وتكىر، ءتىلى ۋداي اششى بولعانىمەن تيگىزەتىن پايداسى ۇشان-تەڭىز. سونىسىمەن ادام بالاسىنىڭ جادىندا ۇزاق ساقتالادى جانە تاربيەلىك ءمانى وتە زور.
ساتيرا ارقىلى كورىنىس تاپقان ءار ۇياتتى ىستەردەن ساباق الىپ، جاماندىقتىڭ قۇرساۋىنا تۇسپەۋدىڭ پسيحولوگيالىق قورعانىن جاساپ بەرەتىندىگىمەن ءازىل-سىقاقتىڭ ماڭىزى اسا جوعارى ءارى يىگىلىگى كوپ. بىرەۋدىڭ ءمىنىن بەتىنە تۋرا ايتساڭ سول ساتتە جانجالداسىپ، ورە تۇرەگەلەدى. ال، استارلى ازىلمەن، ساتيرالىق تۋىندىنىڭ كەيىپكەرى ارقىلى جەتكىزسەڭ، كۇلە وتىرىپ، ويلانادى، قاتەسىن ءبىلىپ تۇزەۋگە كوشەدى. سونىسىمەن ول پەندەلەر ءۇشىن ءناپسىنى تيۋعا، جاماندىقتان بويلارىن اۋلاق ۇستاۋعا بەيىمدەيتىن شىنايى ءارى ادال دوس. «ساتيرا دەگەنىمىز -  ءومىردىڭ اساۋ تولقىنىندا سەنى سۋ تۇبىنە كەتۋىڭنەن ساقتايتىن، جانىڭ مۇرنىڭنىڭ ۇشىنا كەلگەندە قارمايتىن تال ىسپەتتى» دەپ ءبىر ويشىلدىڭ تاۋىپ ايتقانى بار.
شىندىققا ەڭ جاقىن تۇراتىن دا وسى ءازىل-سىقاق. مەيلى، ول قاتتى ايتىلسا دا كوڭىلگە تەرەڭ وي سالاتىندىعىمەن، ءمىنىڭدى تۇزەپ، مىنەزىڭدى جونگە سالاتىندىعىمەن ءاردايىم ءتاتتى. ومىردەن الشاق، شىندىقتان قاشىق ءازىل-سىقاق نەشە جەردەن كۇلكىلى بولسا دا كوڭىلگە قونبايدى.
كۇلكىگە قالۋدان قورقۋدىڭ ءوزى ادامدى شىندىققا قاراي جەتەلەيتىن كورىنەدى. ارامدىق ويلاپ، ونى ىشتە ساقتاۋدىڭ سوڭى ءىرىپ-شىرۋگە اكەلمەك. سوندىقتان، ساتيرانى وقۋ ارقىلى اركىم كوڭىلىن سەرگىتىپ، ارىن تازالايدى. دەگەنمەن، ول ۇنەمى تىڭ ويدى قاۋزاپ، جاڭالىقتى ىزدەمەسە، بۇرىنعىسىن قايتالاپ، ءبىر عانا شەڭبەردىڭ اياسىنان شىعا الماسا كۇلدىرۋ قابىلەتىنەن ايىرىلىپ، جۇرتتى جالىقتىرا تۇسەدى.  بۇل تۋرالى اتاقتى جازۋشى ەرنەست حەمينگۋەي «ەگەر ساتيريكتىڭ ءازىل-سىقاعى قايتالانا باستاسا، جۇرتتى مەزى ەتىپ جالقاۋلىققا قاراي جەتەلەيدى» دەگەن.
سوندىقتان، قولىنا قالام العان بارلىق ساتيريك وقىرماننىڭ ەسىندە قالىپ، جادىندا ساقتالاتىنداي اتاقتى تۇرىك سىقاقشىسى ءازيز نەسيننىڭ اڭگىمەلەرى سەكىلدى نانىمدى كەيىپكەرلەردى سومداي بىلسە عوي. كەزىندە دۇنيەجۇزىلىك «التىن كىرپى» سىيلىعىن جەڭىپ العان اتاقتى ساتيريكتىڭ اڭگىمەلەرىندە جۇرتتى كۇلدىرۋ ءۇشىن ءسوز قۋشىلىقتىڭ ءىزى دە جوق. قاراپايىم عانا سىپايى بايانداپ وتىرادى. بىزدەگى بازبىرەۋلەرشە ءسوزدىڭ ۇيقاسىن قۋىپ، ارامتەرگە تۇسپەسە دە اڭگىمەلەرىنىڭ وقيعاسى بىرىنەن ءبىرى ءوتىپ، شىرقاۋ شەگىنە جەتەدى. وسىدان 20-30 جىل بۇرىن وقىعان اڭگىمەسىن دە كەز-كەلگەن ويلى وقىرمان جاتقا ايتىپ بەرە الادى. ءتىپتى، ونىڭ كەيىپكەرلەرىن وتكەن عاسىردىڭ 70-80 جىلدارداعى تۇركيادان ىزدەۋدىڭ قاجەتى جوق. ءسىز ونى ءدال بۇگىن دە ءوز قاسىڭىزدان كۇندە كورە الاسىز. ساتيرانىڭ ومىرشەڭدىگى دە وسىندا بولسا كەرەك.
ءبىر عۇلامانىڭ ايتقانى بار ەكەن:     «ءازىلدى تۇسىنبەگەندەردى     ولگەندەر تىزىمىنە قوسا سالىڭدار!»-دەپ. تىرىدەي ءولۋدى كىم قالايدى دەيسىڭ. قازاق بابالارىمىزدىڭ مىنانداي ءبىر عاجاپ ءسوزى بار: «ءيا، اللا تاعالا، مۇلكىمدى الساڭ دا، كۇلكىمدى الما»! راسىندا، تاۋىپ ايتىلعان ناعىز ءمىردىڭ وعىنداي-اق ءسوز. ەگەر وسى جولى وتكەن سايلاۋدا داۋىسىن ۇرلاتقاندار بولسا، ولارعا دا باسۋ ايتامىز. سايىپ كەلگەندە، ەشكىم سىزدەردىڭ كۇلكىلەرىڭىزدى، تالعامى بيىك ساتيرالىق تۋىندىلارىڭىزدى ۇرلاي المايدى. جاڭادان جاساقتالعان ءماجىلىس پەن ەسكىلى-جاڭالى دەپۋتاتتارىمىز قالامى جۇيرىك سىقاقشىلارعا تىڭ وي مەن وتكىر سىقاق سىيلاسىن.  
"اباي-اقپارات"