Qazaq handyghy 1465 jyly qúryldy.

1917 jyly jeltoqsannyng 13-i qúrylghan qazaq-qyrghyz Alash avtonomiyasynyng ýkimeti jariyalaghan Alashorda avtonomiyasy da «Qazaq» atauyn negizge aldy. Alash – әlimsaqtan qazaqtyng bir aty.

1920 jyldyng 16 mausymynda RKFSR qúramynda qúrylghan, Orynbordy astana etken avtonomiyaly respublika da Qazaq (Avtonomiyaly Sovettik Sosialistik) respublikasy boldy («qyrghyz» atauy 1925 jyly 15 mausymda «qazaq» bolyp ózgertildi).

1936 jyldyng 5 jeltoqsanyna qayta qúrylghan Qazaq Sovettik Sosialistik Respublikasynyng da atauynan «Qazaq» sózi kózge úryp, әigilenip túrdy.

Alayda, 1991 jyly dýniyege tәuelsizdigin jariyalaghan respublika atauy Qazaqstan respublikasy bolyp shygha keldi. Nege?

Saylau nauqanymen Týrkistangha barghan Azat Peruashev Qazaq Respublikasynyng 100 jyldyghy men qazaqtyng kórnekti memleket qayratkeri Súltanbek Qojanov turaly sóilepti. Sóilepti de:

«Biyl Qazaq avtonomiyalyq respublikasyna 100 jyl toldy.

Reseydegi sayasatkerler sandyraqtap jatqanda, biyl Qazaq RespublikasynA 100 jyl toldy, memleketke tarihy «Qazaq Respublikasy» atauyn qaytadan qaytaru kerek! IYә, memleket atyn «Qazaq Respublikasy» dep, qylyshynan qan tamghan Kenes imperiyasy kezinde de atalghanday atauyn qaytarsa, Reseyding tarihtan maqúrym «tarihshy» ghalymdaryna, Dumanyng oisyz deputattaryna, jalpy teris pighyldylargha jaqsy jauap bolar edi», - depti.

Jalpy memleketting atauyndaghy «stan» degen jalghaudy alyp tastap, «Qazaq Respublikasy» dep atau turaly birinshi ret aitylyp otyrghan joq. Osyghan deyin mýiizi qaraghayday-qaraghayday qalamgerler de, osy «Aq jol» partiyasynyng deputattary da, tipti eks-preziydent Núrsúltan Nazarbaev ta sóz bastaghan.

Solardyng birli-jarymy:

2009 jyl. Gharifolla Esim:

«Qazaqstan Respublikasy» degen - bizding resmy atauymyz. Demek, qazirgi kezde osy ataudy qoldanu - azamattyq boryshymyz».

2014 jyl. Núrsúltan Nazarbaev:

«Orta Aziyadaghy memleketterding atynda bar «stan» bizde de bar. Alayda osy «standy» qoyyp «Qazaq eli» atansaq bolady. Mysaly sheteldikter eki millionnan asar aspas halyq jaylap jatqan Mongholiya memleketining atauyna qyzyghushylyq bildirude. Sondyqtan bizde «standy» qoyyp Qazaq eli atanugha qaqylymyz. Biraq búl turaly halyqpen aqyldasyp, oilasyp alu kerek».

2014 jyl. «Aq jol»:

«Keshegi kenes imperiyasy kezinde de, el atynda «stan» jalghauy bolghan joq. «Qazaq Sovettik Sosialistik Respublikasy» dep ataldy. 1991 jyly «Sovettik Sosialistik» atauy tarihtan óshkende «Qazaq Respublikasy» bolyp qaluy kerek edi... Ketken qatelikti jóndeu endi bizding enshimizde».

2015 jyl. Toqtar Áubәkirov:

«Men búl iydeyany qoldaymyn. Sebebi, qazaq bolsyn, orys bolsyn, nemis bolsyn - Qazaq elinde túryp jatyr. Sondyqtan, Qazaqstan emes, Qazaq eli boluy kerek».

2015 jyl. Aydos Sarym:

«Biz kimbiz? Qazaqpyz ba, qazaqstandyqpyz ba? Biz «qazaq últyn» qúruymyz jәne «qazaq últtyq memleketin qalyptastyruymyz» qajet. Tarihi, tipti zandyq túrghydan (Memlekettik egemendik turaly Deklarasiya jәne memlekettik Tәuelsizdik turaly zan) búl – dúrys».

2016 jyl. Rasul Júmaly:

«Qazaq» atauy dúrysy. Qazaq Respublikasy – The Republic of Qazaq! «Stan» degen ataudyng ózi key kezderi ýlken shatasulargha alyp keledi. «Qazaq» bir bólek, «Qazaqstan» bir bólek. Orys tildiler «Qazaqstan» deydi, qazaq tildiler «qazaq» deydi. Aqyry búl qoghamnyng ekige jaryluyna sebepker bolady. Qazaq memleketi bolghan son, qazaqtyng bayyrghy jeri bolghan song «Qazaq Respublikasy» boluy kerek-aq».

2019 jyl. «Aq jol»:

«Qarany – qara, aqty – aq, qazaqty – qazaq dep atauymyz kerek! Tipti totalitarlyq sovet ókimeti moyyndaghan Qazaq atyn Respublikamyzgha qaytaru – tek tarihy әdiletti qúrmetteu ghana emes, sonymen qatar, barsha kópúltty otandastarymyzdyng birligi men yntymaghyn odan әri nyghaytugha serpin beretinine senimdimiz».

2020 jyl. «Aq jol»:

«Biyl Alash avtonomiyasynan bastau alatyn jәne qazirgi Qazaqstannyng negizin qalaghan Qazaq Respublikasyna 100 jyl toldy. Aldymen qatelesip Qyrghyz avtonomiyalyq respublikasy dep atalyp, bes jyldan keyin Súltanbek Qojanúly, Sәken Seyfulliyn, Jalau Mynbayúly jәne basqa da túlghalardyng arqasynda respublikamyzgha últymyzdyng tól atauy qaytaryldy. Biz tarihy birligimizdi bildiretin Qazaq Respublikasy memlekettik atauyn qaytarudy jón dep sanaymyz».

Qazaqstan atauyn ózgertu turaly el sayasatkerlerining osyghan deyingi degenderin eske týsirdik. Qazaq memleketining atauy aumaly-tókpeli zamanda, Sovet biyligining sayasaty saldarynan qazaq sany azayyp ketken túsynda «Qazaqstan» bolyp ózgertildi. Ol keshegi tariyh. Biyl Tәuelsizdigimizge 30 jyl!

Ras, el atauyn ózgertu turaly mәseleni kesh kóterdik. Keshe kótergende júrt: «Áp, bәrekeldi» dedi de, ertesi úmytyp ketti. Býgin taghy kóterildi. Taghy da sol júrt: «Endi búl populizm» dep otyr. Meyli, qay partiya, qay sayasatker aitsa da, qazaqtaghy «stan» degennen arylyp, «Qazaq Respublikasy» - «The Republic of Qazaq» boluymyz kerek! Bir anyghy - qogham tarapynan súranys pen talap-tilek bolsa, bizding parlamentting bir zandy eki ret oqyp qabyldaytyn әdeti joq. Bir oqidy. Basty iyzeydi...

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz