قازاق حاندىعى 1465 جىلى قۇرىلدى.

1917 جىلى جەلتوقساننىڭ 13-ءى قۇرىلعان قازاق-قىرعىز الاش اۆتونومياسىنىڭ ۇكىمەتى جاريالاعان الاشوردا اۆتونومياسى دا «قازاق» اتاۋىن نەگىزگە الدى. الاش – الىمساقتان قازاقتىڭ ءبىر اتى.

1920 جىلدىڭ 16 ماۋسىمىندا ركفسر قۇرامىندا قۇرىلعان، ورىنبوردى استانا ەتكەن اۆتونوميالى رەسپۋبليكا دا قازاق (اۆتونوميالى سوۆەتتىك سوتسياليستىك) رەسپۋبليكاسى بولدى («قىرعىز» اتاۋى 1925 جىلى 15 ماۋسىمدا «قازاق» بولىپ وزگەرتىلدى).

1936 جىلدىڭ 5 جەلتوقسانىنا قايتا قۇرىلعان قازاق سوۆەتتىك سوتسياليستىك رەسپۋبليكاسىنىڭ دا اتاۋىنان «قازاق» ءسوزى كوزگە ۇرىپ، ايگىلەنىپ تۇردى.

الايدا، 1991 جىلى دۇنيەگە تاۋەلسىزدىگىن جاريالاعان رەسپۋبليكا اتاۋى قازاقستان رەسپۋبليكاسى بولىپ شىعا كەلدى. نەگە؟

سايلاۋ ناۋقانىمەن تۇركىستانعا بارعان ازات پەرۋاشەۆ قازاق رەسپۋبليكاسىنىڭ 100 جىلدىعى مەن قازاقتىڭ كورنەكتى مەملەكەت قايراتكەرى سۇلتانبەك قوجانوۆ تۋرالى سويلەپتى. سويلەپتى دە:

«بيىل قازاق اۆتونوميالىق رەسپۋبليكاسىنا 100 جىل تولدى.

رەسەيدەگى ساياساتكەرلەر ساندىراقتاپ جاتقاندا، بيىل قازاق رەسپۋبليكاسىنا 100 جىل تولدى، مەملەكەتكە تاريحي «قازاق رەسپۋبليكاسى» اتاۋىن قايتادان قايتارۋ كەرەك! ءيا، مەملەكەت اتىن «قازاق رەسپۋبليكاسى» دەپ، قىلىشىنان قان تامعان كەڭەس يمپەرياسى كەزىندە دە اتالعانداي اتاۋىن قايتارسا، رەسەيدىڭ تاريحتان ماقۇرىم «تاريحشى» عالىمدارىنا، دۋمانىڭ ويسىز دەپۋتاتتارىنا، جالپى تەرىس پيعىلدىلارعا جاقسى جاۋاپ بولار ەدى»، - دەپتى.

جالپى مەملەكەتتىڭ اتاۋىنداعى «ستان» دەگەن جالعاۋدى الىپ تاستاپ، «قازاق رەسپۋبليكاسى» دەپ اتاۋ تۋرالى ءبىرىنشى رەت ايتىلىپ وتىرعان جوق. وسىعان دەيىن ءمۇيىزى قاراعايداي-قاراعايداي قالامگەرلەر دە، وسى «اق جول» پارتياسىنىڭ دەپۋتاتتارى دا، ءتىپتى ەكس-پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ تا ءسوز باستاعان.

سولاردىڭ ءبىرلى-جارىمى:

2009 جىل. عاريفوللا ەسىم:

«قازاقستان رەسپۋبليكاسى» دەگەن - ءبىزدىڭ رەسمي اتاۋىمىز. دەمەك، قازىرگى كەزدە وسى اتاۋدى قولدانۋ - ازاماتتىق بورىشىمىز».

2014 جىل. نۇرسۇلتان نازارباەۆ:

«ورتا ازياداعى مەملەكەتتەردىڭ اتىندا بار «ستان» بىزدە دە بار. الايدا وسى «ستاندى» قويىپ «قازاق ەلى» اتانساق بولادى. مىسالى شەتەلدىكتەر ەكى ميلليوننان اسار اسپاس حالىق جايلاپ جاتقان موڭعوليا مەملەكەتىنىڭ اتاۋىنا قىزىعۋشىلىق بىلدىرۋدە. سوندىقتان بىزدە «ستاندى» قويىپ قازاق ەلى اتانۋعا قاقىلىمىز. بىراق بۇل تۋرالى حالىقپەن اقىلداسىپ، ويلاسىپ الۋ كەرەك».

2014 جىل. «اق جول»:

«كەشەگى كەڭەس يمپەرياسى كەزىندە دە، ەل اتىندا «ستان» جالعاۋى بولعان جوق. «قازاق سوۆەتتىك سوتسياليستىك رەسپۋبليكاسى» دەپ اتالدى. 1991 جىلى «سوۆەتتىك سوتسياليستىك» اتاۋى تاريحتان وشكەندە «قازاق رەسپۋبليكاسى» بولىپ قالۋى كەرەك ەدى... كەتكەن قاتەلىكتى جوندەۋ ەندى ءبىزدىڭ ەنشىمىزدە».

2015 جىل. توقتار اۋباكىروۆ:

«مەن بۇل يدەيانى قولدايمىن. سەبەبى، قازاق بولسىن، ورىس بولسىن، نەمىس بولسىن - قازاق ەلىندە تۇرىپ جاتىر. سوندىقتان، قازاقستان ەمەس، قازاق ەلى بولۋى كەرەك».

2015 جىل. ايدوس سارىم:

«ءبىز كىمبىز؟ قازاقپىز با، قازاقستاندىقپىز با؟ ءبىز «قازاق ۇلتىن» قۇرۋىمىز جانە «قازاق ۇلتتىق مەملەكەتىن قالىپتاستىرۋىمىز» قاجەت. تاريحي، ءتىپتى زاڭدىق تۇرعىدان (مەملەكەتتىك ەگەمەندىك تۋرالى دەكلاراتسيا جانە مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىك تۋرالى زاڭ) بۇل – دۇرىس».

2016 جىل. راسۋل جۇمالى:

«قازاق» اتاۋى دۇرىسى. قازاق رەسپۋبليكاسى – The Republic of Qazaq! «ستان» دەگەن اتاۋدىڭ ءوزى كەي كەزدەرى ۇلكەن شاتاسۋلارعا الىپ كەلەدى. «قازاق» ءبىر بولەك، «قازاقستان» ءبىر بولەك. ورىس تىلدىلەر «قازاقستان» دەيدى، قازاق تىلدىلەر «قازاق» دەيدى. اقىرى بۇل قوعامنىڭ ەكىگە جارىلۋىنا سەبەپكەر بولادى. قازاق مەملەكەتى بولعان سوڭ، قازاقتىڭ بايىرعى جەرى بولعان سوڭ «قازاق رەسپۋبليكاسى» بولۋى كەرەك-اق».

2019 جىل. «اق جول»:

«قارانى – قارا، اقتى – اق، قازاقتى – قازاق دەپ اتاۋىمىز كەرەك! ءتىپتى توتاليتارلىق سوۆەت وكىمەتى مويىنداعان قازاق اتىن رەسپۋبليكامىزعا قايتارۋ – تەك تاريحي ادىلەتتى قۇرمەتتەۋ عانا ەمەس، سونىمەن قاتار، بارشا كوپۇلتتى وتانداستارىمىزدىڭ بىرلىگى مەن ىنتىماعىن ودان ءارى نىعايتۋعا سەرپىن بەرەتىنىنە سەنىمدىمىز».

2020 جىل. «اق جول»:

«بيىل الاش اۆتونومياسىنان باستاۋ الاتىن جانە قازىرگى قازاقستاننىڭ نەگىزىن قالاعان قازاق رەسپۋبليكاسىنا 100 جىل تولدى. الدىمەن قاتەلەسىپ قىرعىز اۆتونوميالىق رەسپۋبليكاسى دەپ اتالىپ، بەس جىلدان كەيىن سۇلتانبەك قوجانۇلى، ساكەن سەيفۋللين، جالاۋ مىڭبايۇلى جانە باسقا دا تۇلعالاردىڭ ارقاسىندا رەسپۋبليكامىزعا ۇلتىمىزدىڭ ءتول اتاۋى قايتارىلدى. ءبىز تاريحي بىرلىگىمىزدى بىلدىرەتىن قازاق رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك اتاۋىن قايتارۋدى ءجون دەپ سانايمىز».

قازاقستان اتاۋىن وزگەرتۋ تۋرالى ەل ساياساتكەرلەرىنىڭ وسىعان دەيىنگى دەگەندەرىن ەسكە تۇسىردىك. قازاق مەملەكەتىنىڭ اتاۋى اۋمالى-توكپەلى زاماندا، سوۆەت بيلىگىنىڭ ساياساتى سالدارىنان قازاق سانى ازايىپ كەتكەن تۇسىندا «قازاقستان» بولىپ وزگەرتىلدى. ول كەشەگى تاريح. بيىل تاۋەلسىزدىگىمىزگە 30 جىل!

راس، ەل اتاۋىن وزگەرتۋ تۋرالى ماسەلەنى كەش كوتەردىك. كەشە كوتەرگەندە جۇرت: «ءاپ، بارەكەلدى» دەدى دە، ەرتەسى ۇمىتىپ كەتتى. بۇگىن تاعى كوتەرىلدى. تاعى دا سول جۇرت: «ەندى بۇل پوپۋليزم» دەپ وتىر. مەيلى، قاي پارتيا، قاي ساياساتكەر ايتسا دا، قازاقتاعى «ستان» دەگەننەن ارىلىپ، «قازاق رەسپۋبليكاسى» - «The Republic of Qazaq» بولۋىمىز كەرەك! ءبىر انىعى - قوعام تاراپىنان سۇرانىس پەن تالاپ-تىلەك بولسا، ءبىزدىڭ پارلامەنتتىڭ ءبىر زاڭدى ەكى رەت وقىپ قابىلدايتىن ادەتى جوق. ءبىر وقيدى. باستى يزەيدى...

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz