Tayauda ghana jaryq kórip, býkil alash júrtyn Tәuelsizdikting 30 jyldyq arayly mereytoyyn layyqty qarsy alugha ýndeytin Preziydent Qasym-Jomart Toqaevtyng «Tәuelsizdik bәrinen qymbat» atty maqalasynda sóz etilgen 30 konsepsiya ShQO kópúltty audandarynyng túrghyndaryn da bey-jay qaldyrghan joq.

Kezinde dýiim qazaqqa әigili aitysker aqyn Qalihan Qaliasqarúly Altynbaev aghamyz ózining kezekti aitysy kezinde:

Boroduliha men Shuliba bar,
Nemis, kәris, orys bar,
Nebir týrli jemis bar,
Biraq qazaq tilinde kemis bar, - deytin jyr joldaryndaghy sóz bolghan Boroduliha audanyndaghy qazaq elining birtútastyghy, myzghymas halyqtar dostyghy men qazaq tili mәselesi qazirgi audan әkimi Keneghúl Qashkenúlynyng arqasynda ong sheshimin tauyp jatqanyna kóz jetkizdik.

Búl audanda kenestik dәuirden múragha qalghan jer-su ataularyn qazaqtandyru baghytynda songhy jyldarda birtalay júmystar atqaryldy. Atap aitsaq, Arbuzovka – Qaraghayly, Romanovka – Jaqsylyq, Peschanka – Qúnarly t.b. ózderining ejelgi ataularyn iyelendi. Osy orayda, Preziydentimizdin: «Árbir halyq ózining arghy-bergi tarihyn ózi jazugha tiyis. Bóten iydeologiyanyng jetegimen jýruge bolmaydy. Últtyq mýdde túrghysynan jazylghan shejire úrpaqtyng sanasyn oyatyp, últtyng jadyn janghyrtugha mýmkindik beredi» degeninde kóp mәn-maghyna jatyr.

IYә, qazaq tilinde sóileytin ózge últ ókilderi jergilikti últ sany 35,77%-dy qúraytyn ónirde jetip artylady. Olardyng arasynda basshy qyzmet atqaryp, deputat bolyp saylanyp, el ýmitin aqtap jýrgender de joq emes. Biz Boroduliha audanynyng mәdeniyet jәne tilderdi damytu bólimining basshysy Indira Yurievna Beliskaya, VII shaqyrylghan Boroduliha audandyq mәslihatynyng №10 Dmitriyevka saylau okrugi deputaty bolghan Viktoriya Anatolievna Mokrousova jәne Boroduliha audandyq memlekettik jәne basqa tilderdi oqytu ortalyghynyng diyrektory Meyramgýl Balabayqyzy Ataevany Qazaqstan Respublikasynyng Preziydentining «Tәuelsizdik bәrinen qymbat» atty maqalasynda sóz etilgen 30 konsepsiyagha qatysty sózge tarttyq. Endi atalghan maqalagha qatysty olardyng әrqaysysynyng jeke pikirlerine kezek bereyik. 

Audandyq mәdeniyet jәne tilderdi damytu bólimining basshysy Indira Yurievna Beliskaya: «Biyl elimizding óz Tәuelsizdigin alghannyng 30 jyldyghy, ony barsha qazaqstandyqtandyqtarmen birge bizding audanda layyqty qarsy alady degen oidamyz. Preziydentimiz Qasym-Jomart Toqaev QR Tәuelsizdigining 30-jyldyghyna arnalghan maqalasynda elimizding basty qúndylyqtaryna basa nazar audardy. Egemendigimizding mәngilik ýsh qúndylyghyn sipattady. Solardyng biri, memlekettik tilimiz. Qazaqstandyqtar tәuelsizdik jyldarynda memlekettik tilimizdi tolyghymen mengergen joq, osy túrghyda Qasym-Jomart Kemelúlynyn, ol әr azamattyng ózining jeke niyeti men yntasyna baylanysty degen sózderimen tolyq kelisemin. Býgingi tanda qazaq tilin oqyp-ýirenu ýshin elimizde barlyq jaghday jasalghan, atap aitqanda bizding Boroduliha audanynda da memlekettik jәne basqa tilderdi oqytu ortalyghy júmysyn jalghastyryp keledi. Eng bastysy, osy syndarly jyldar aralaghynda memleketimizding buyny bekip, el ishinde últaralyq dýrdarazdyq oryn alghan joq. Tәuelsizdik jyldary qol jetkizgen jetistikterimizdi kózimizding qarashyghynday saqtau әrbir qazaqstandyqtyng paryzy. Sózimdi osy maqaladaghy myna bir «Adam balasy dýniyege patriot bolyp kelmeydi. Ol bilim men tәrbie alyp, әleumettik ortamen aralasyp, azamattyq bolmysyn qalyptastyru kezinde patriotqa ainalady. Ózining jeke maqsat-mýddeleri qogham iygiligimen ýndesip, elining damuyna eleuli ýles qosyp jatqanyn jan-jýregimen sezingen adam naghyz baqytqa keneledi», degen úlaghatty sózben ayaqtaghym keledi dedi Indira Yurievna. 

Boroduliha auylynyng Abay atyndaghy mektebinde qazaq tili men әdebiyeti múghalimi Viktoriya Anatolievna Mokrousova: «Osy maqaladaghy: «Býginde memlekettik tildi biletin qazaqtyng da, ózge etnos ókilderining de ýlesi edәuir artty. Qazaq tilin, shyn mәninde, býkil halqymyzdy biriktirushi faktorgha ainaldyrudyng barlyq qúqyqtyq tәsilderi jәne kepildikteri qalyptasty» degen joldar biz siyaqty qazaq tilining qadirine jetkenderge qarata aitylghanday. Ózim ústaz bolghandyqtan ózge últ basym aimaqtarda qazaq tilindegi tanymdyq sayttar, yutub arnalar, audandyq telearnalar ashudy qolgha alatyn kez keldi degen oidamyn. Eger osy júmystar qolgha alynatyn bolsa, bizding ónirde ony jýzege asyratyn mamandarda joq emes. 

Preziydentimiz: «Til iygeru ýshin balalar әdebiyetining atqaratyn róli zor. Sondyqtan, qazaq qalamgerlerining ýzdik shygharmalaryna qosa, balalargha arnalghan shetel jazushylarynyng da tandauly tuyndylaryn audaryp, kóptep basyp shygharudy jәne taratudy qolgha alghan jón. Oghan súranys joghary», deydi.

Bizding ónirden qazaq әdebiyetinde fentezy janryn ómirge әkelgen qalamger Taupyq Rymjanov shyqty. Jalpy, ShQO Tayyr Jomartbaev, Saparghaly Begaliyn, Marat Qabanbay jәne Tolymbek Ábdirayym syndy qazaq balalar әdebiyetining klassikteri shyqqandyghy әdebiyet tarihynan belgili. Endi atalghan qalamgerlerding tuyndylaryn ózge tilge, onyng ishinde orys tiline audaryn kez tughan synayly. 

Men ózimdi tәuelsizdik qúrdasy sanaymyn. Preziydentimiz myna pikiri bizge qaratyla aitylyp otyr: «Býginde Tәuelsizdik qúrdastary oiy tolysqan otyz jasqa toldy. Egemen elde dýniyege kelip, ósip-jetilgen olardyng sanasy sergek, kózqarastary da, ómir salttary da ózgeshe. Tipti, Tәuelsizdikti eshbir dәleldi qajet etpeytin aksioma dep biledi. Búl – egemendik úghymy jastardyng sanasyna berik ornyqqanyn kórsetetin qalypty qúbylys. Biraq Tәuelsizdik qúndylyghy jadyna birjola shegelenip, mәngi saqtaluy ýshin óskeleng úrpaq onyng qadirin bilui kerek».

Boroduliha audandyq memlekettik jәne basqa tilderdi oqytu ortalyghynyng diyrektory Meyramgýl Balabayqyzy Ataeva: Preziydentimiz óz maqalasynda: «Qazaqstan – birtútas memleket. Elimiz ontýstik, soltýstik, batys, shyghys dep bólinbeydi. Búl – tek baghytty bildiretin shartty ataular» deydi. Shyghys Qazaqstan oblysyn «Túran» dep ataudy kezinde ózim redaktory bolghan «Audan tynysy» gazetinde aimaghymyzgha belgili aqsaqal, jergilikti qalamger, alashtanushy Seyitmúhamet Tәbәrikúly kótergen edi. Osynday qazaq jerin ontýstik, soltýstik, batys, shyghys dep bólmey, tarihy ataularmen ataytyn bolsaq, el irgesi myzghymastay bekemdele týser edi.

Bizdi quantqany osy maqaladaghy: «Býginde әlemdik kinoindustriyada tarih taqyrybyndaghy ssenariylerge súranys joghary. Amerikanyng da, Europanyng da aituly oqighalary turaly filimder óte kóp. Qazir Netflih, HBO jәne basqa da alpauyt kinokompaniyalar Aziyagha bet búruda. Osy orayda bizding de shejiremizde auqymdy filimderge arqau bolatyn manyzdy belester men oqighalar barshylyq», degen taghylymdy pikir. Búdan shygharyp aitarymyz, biz siyaqty orys tildi audandardaghy mekemelerge jeke aqsha bólinse, ne bolmasa arnayy grant qarastyrylsa, әlemge әigili kinoalpauyttary sanalatyn Netflix, HBO, Amazon, Showtime, FX, Hulu jәne BBC-lerding telehikayattary men derekti filimderin әm balalar mulitfilimderin qazaqsha sóileter edik» dep oy tolghaydy. 

Tәuelsizdikting 30 jyldyghyna qadam basqan Qazaqstan ýshin búl on eki ay tolymdy isterge toly boluy tiyis. Osyny aiqyn angharghan memleket basshysy últynyng aldyna atqarylugha tiyis aiqyn mindetti naqty belgilep berip otyr. Onyng qalay jýzege asa bastaghanyn ShQO Boroduliha audandaghy qaryshty isterden baghjaylay aldyq.

Ábil-Serik Áliakbar

Abai.kz