تاياۋدا عانا جارىق كورىپ، بۇكىل الاش جۇرتىن تاۋەلسىزدىكتىڭ 30 جىلدىق ارايلى مەرەيتويىن لايىقتى قارسى الۋعا ۇندەيتىن پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ «تاۋەلسىزدىك بارىنەن قىمبات» اتتى ماقالاسىندا ءسوز ەتىلگەن 30 كونتسەپتسيا شقو كوپۇلتتى اۋداندارىنىڭ تۇرعىندارىن دا بەي-جاي قالدىرعان جوق.

كەزىندە ءدۇيىم قازاققا ايگىلى ايتىسكەر اقىن قاليحان قالياسقارۇلى التىنباەۆ اعامىز ءوزىنىڭ كەزەكتى ايتىسى كەزىندە:

بورودۋليحا مەن شۋلبا بار،
نەمىس، كارىس، ورىس بار،
نەبىر ءتۇرلى جەمىس بار،
بىراق قازاق تىلىندە كەمىس بار، - دەيتىن جىر جولدارىنداعى ءسوز بولعان بورودۋليحا اۋدانىنداعى قازاق ەلىنىڭ بىرتۇتاستىعى، مىزعىماس حالىقتار دوستىعى مەن قازاق ءتىلى ماسەلەسى قازىرگى اۋدان اكىمى كەنەعۇل قاشكەنۇلىنىڭ ارقاسىندا وڭ شەشىمىن تاۋىپ جاتقانىنا كوز جەتكىزدىك.

بۇل اۋداندا كەڭەستىك داۋىردەن مۇراعا قالعان جەر-سۋ اتاۋلارىن قازاقتاندىرۋ باعىتىندا سوڭعى جىلداردا ءبىرتالاي جۇمىستار اتقارىلدى. اتاپ ايتساق، اربۋزوۆكا – قاراعايلى، رومانوۆكا – جاقسىلىق، پەسچانكا – قۇنارلى ت.ب. وزدەرىنىڭ ەجەلگى اتاۋلارىن يەلەندى. وسى ورايدا، پرەزيدەنتىمىزدىڭ: «ءاربىر حالىق ءوزىنىڭ ارعى-بەرگى تاريحىن ءوزى جازۋعا ءتيىس. بوتەن يدەولوگيانىڭ جەتەگىمەن جۇرۋگە بولمايدى. ۇلتتىق مۇددە تۇرعىسىنان جازىلعان شەجىرە ۇرپاقتىڭ ساناسىن وياتىپ، ۇلتتىڭ جادىن جاڭعىرتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى» دەگەنىندە كوپ ءمان-ماعىنا جاتىر.

ءيا، قازاق تىلىندە سويلەيتىن وزگە ۇلت وكىلدەرى جەرگىلىكتى ۇلت سانى 35,77%-دى قۇرايتىن وڭىردە جەتىپ ارتىلادى. ولاردىڭ اراسىندا باسشى قىزمەت اتقارىپ، دەپۋتات بولىپ سايلانىپ، ەل ءۇمىتىن اقتاپ جۇرگەندەر دە جوق ەمەس. ءبىز بورودۋليحا اۋدانىنىڭ مادەنيەت جانە تىلدەردى دامىتۋ ءبولىمىنىڭ باسشىسى ينديرا يۋرەۆنا بەلسكايا، ءVىI شاقىرىلعان بورودۋليحا اۋداندىق ءماسليحاتىنىڭ №10 دميتريەۆكا سايلاۋ وكرۋگى دەپۋتاتى بولعان ۆيكتوريا اناتولەۆنا موكروۋسوۆا جانە بورودۋليحا اۋداندىق مەملەكەتتىك جانە باسقا تىلدەردى وقىتۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى مەيرامگۇل بالابايقىزى اتاەۆانى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتىنىڭ «تاۋەلسىزدىك بارىنەن قىمبات» اتتى ماقالاسىندا ءسوز ەتىلگەن 30 كونتسەپتسياعا قاتىستى سوزگە تارتتىق. ەندى اتالعان ماقالاعا قاتىستى ولاردىڭ ارقايسىسىنىڭ جەكە پىكىرلەرىنە كەزەك بەرەيىك. 

اۋداندىق مادەنيەت جانە تىلدەردى دامىتۋ ءبولىمىنىڭ باسشىسى ينديرا يۋرەۆنا بەلسكايا: «بيىل ەلىمىزدىڭ ءوز تاۋەلسىزدىگىن العاننىڭ 30 جىلدىعى، ونى بارشا قازاقستاندىقتاندىقتارمەن بىرگە ءبىزدىڭ اۋداندا لايىقتى قارسى الادى دەگەن ويدامىز. پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقاەۆ قر تاۋەلسىزدىگىنىڭ 30-جىلدىعىنا ارنالعان ماقالاسىندا ەلىمىزدىڭ باستى قۇندىلىقتارىنا باسا نازار اۋداردى. ەگەمەندىگىمىزدىڭ ماڭگىلىك ءۇش قۇندىلىعىن سيپاتتادى. سولاردىڭ ءبىرى، مەملەكەتتىك ءتىلىمىز. قازاقستاندىقتار تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا مەملەكەتتىك ءتىلىمىزدى تولىعىمەن مەڭگەرگەن جوق، وسى تۇرعىدا قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنىڭ، ول ءار ازاماتتىڭ ءوزىنىڭ جەكە نيەتى مەن ىنتاسىنا بايلانىستى دەگەن سوزدەرىمەن تولىق كەلىسەمىن. بۇگىنگى تاڭدا قازاق ءتىلىن وقىپ-ۇيرەنۋ ءۇشىن ەلىمىزدە بارلىق جاعداي جاسالعان، اتاپ ايتقاندا ءبىزدىڭ بورودۋليحا اۋدانىندا دا مەملەكەتتىك جانە باسقا تىلدەردى وقىتۋ ورتالىعى جۇمىسىن جالعاستىرىپ كەلەدى. ەڭ باستىسى، وسى سىندارلى جىلدار ارالاعىندا مەملەكەتىمىزدىڭ بۋىنى بەكىپ، ەل ىشىندە ۇلتارالىق دۇردارازدىق ورىن العان جوق. تاۋەلسىزدىك جىلدارى قول جەتكىزگەن جەتىستىكتەرىمىزدى كوزىمىزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاۋ ءاربىر قازاقستاندىقتىڭ پارىزى. ءسوزىمدى وسى ماقالاداعى مىنا ءبىر «ادام بالاسى دۇنيەگە پاتريوت بولىپ كەلمەيدى. ول ءبىلىم مەن تاربيە الىپ، الەۋمەتتىك ورتامەن ارالاسىپ، ازاماتتىق بولمىسىن قالىپتاستىرۋ كەزىندە پاتريوتقا اينالادى. ءوزىنىڭ جەكە ماقسات-مۇددەلەرى قوعام يگىلىگىمەن ۇندەسىپ، ەلىنىڭ دامۋىنا ەلەۋلى ۇلەس قوسىپ جاتقانىن جان-جۇرەگىمەن سەزىنگەن ادام ناعىز باقىتقا كەنەلەدى»، دەگەن ۇلاعاتتى سوزبەن اياقتاعىم كەلەدى دەدى ينديرا يۋرەۆنا. 

بورودۋليحا اۋىلىنىڭ اباي اتىنداعى مەكتەبىندە قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى مۇعالىمى ۆيكتوريا اناتولەۆنا موكروۋسوۆا: «وسى ماقالاداعى: «بۇگىندە مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلەتىن قازاقتىڭ دا، وزگە ەتنوس وكىلدەرىنىڭ دە ۇلەسى ەداۋىر ارتتى. قازاق ءتىلىن، شىن مانىندە، بۇكىل حالقىمىزدى بىرىكتىرۋشى فاكتورعا اينالدىرۋدىڭ بارلىق قۇقىقتىق تاسىلدەرى جانە كەپىلدىكتەرى قالىپتاستى» دەگەن جولدار ءبىز سياقتى قازاق ءتىلىنىڭ قادىرىنە جەتكەندەرگە قاراتا ايتىلعانداي. ءوزىم ۇستاز بولعاندىقتان وزگە ۇلت باسىم ايماقتاردا قازاق تىلىندەگى تانىمدىق سايتتار، يۋتۋب ارنالار، اۋداندىق تەلەارنالار اشۋدى قولعا الاتىن كەز كەلدى دەگەن ويدامىن. ەگەر وسى جۇمىستار قولعا الىناتىن بولسا، ءبىزدىڭ وڭىردە ونى جۇزەگە اسىراتىن مامانداردا جوق ەمەس. 

پرەزيدەنتىمىز: «ءتىل يگەرۋ ءۇشىن بالالار ادەبيەتىنىڭ اتقاراتىن ءرولى زور. سوندىقتان، قازاق قالامگەرلەرىنىڭ ۇزدىك شىعارمالارىنا قوسا، بالالارعا ارنالعان شەتەل جازۋشىلارىنىڭ دا تاڭداۋلى تۋىندىلارىن اۋدارىپ، كوپتەپ باسىپ شىعارۋدى جانە تاراتۋدى قولعا العان ءجون. وعان سۇرانىس جوعارى»، دەيدى.

ءبىزدىڭ وڭىردەن قازاق ادەبيەتىندە فەنتەزي جانرىن ومىرگە اكەلگەن قالامگەر تاۋپىق رىمجانوۆ شىقتى. جالپى، شقو تايىر جومارتباەۆ، ساپارعالي بەگالين، مارات قابانباي جانە تولىمبەك ءابدiرايىم سىندى قازاق بالالار ادەبيەتىنىڭ كلاسسيكتەرى شىققاندىعى ادەبيەت تاريحىنان بەلگىلى. ەندى اتالعان قالامگەرلەردىڭ تۋىندىلارىن وزگە تىلگە، ونىڭ ىشىندە ورىس تىلىنە اۋدارىن كەز تۋعان سىڭايلى. 

مەن ءوزىمدى تاۋەلسىزدىك قۇرداسى سانايمىن. پرەزيدەنتىمىز مىنا پىكىرى بىزگە قاراتىلا ايتىلىپ وتىر: «بۇگىندە تاۋەلسىزدىك قۇرداستارى ويى تولىسقان وتىز جاسقا تولدى. ەگەمەن ەلدە دۇنيەگە كەلىپ، ءوسىپ-جەتىلگەن ولاردىڭ ساناسى سەرگەك، كوزقاراستارى دا، ءومىر سالتتارى دا وزگەشە. ءتىپتى، تاۋەلسىزدىكتى ەشبىر دالەلدى قاجەت ەتپەيتىن اكسيوما دەپ بىلەدى. بۇل – ەگەمەندىك ۇعىمى جاستاردىڭ ساناسىنا بەرىك ورنىققانىن كورسەتەتىن قالىپتى قۇبىلىس. بىراق تاۋەلسىزدىك قۇندىلىعى جادىنا ءبىرجولا شەگەلەنىپ، ماڭگى ساقتالۋى ءۇشىن وسكەلەڭ ۇرپاق ونىڭ قادىرىن ءبىلۋى كەرەك».

بورودۋليحا اۋداندىق مەملەكەتتىك جانە باسقا تىلدەردى وقىتۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى مەيرامگۇل بالابايقىزى اتاەۆا: پرەزيدەنتىمىز ءوز ماقالاسىندا: «قازاقستان – ءبىرتۇتاس مەملەكەت. ەلىمىز وڭتۇستىك، سولتۇستىك، باتىس، شىعىس دەپ بولىنبەيدى. بۇل – تەك باعىتتى بىلدىرەتىن شارتتى اتاۋلار» دەيدى. شىعىس قازاقستان وبلىسىن «تۇران» دەپ اتاۋدى كەزىندە ءوزىم رەداكتورى بولعان «اۋدان تىنىسى» گازەتىندە ايماعىمىزعا بەلگىلى اقساقال، جەرگىلىكتى قالامگەر، الاشتانۋشى سەيىتمۇحامەت تابارىكۇلى كوتەرگەن ەدى. وسىنداي قازاق جەرىن وڭتۇستىك، سولتۇستىك، باتىس، شىعىس دەپ بولمەي، تاريحي اتاۋلارمەن اتايتىن بولساق، ەل ىرگەسى مىزعىماستاي بەكەمدەلە تۇسەر ەدى.

ءبىزدى قۋانتقانى وسى ماقالاداعى: «بۇگىندە الەمدىك كينويندۋستريادا تاريح تاقىرىبىنداعى ستسەناريلەرگە سۇرانىس جوعارى. امەريكانىڭ دا، ەۋروپانىڭ دا ايتۋلى وقيعالارى تۋرالى فيلمدەر وتە كوپ. قازىر Netfliح، HBO جانە باسقا دا الپاۋىت كينوكومپانيالار ازياعا بەت بۇرۋدا. وسى ورايدا ءبىزدىڭ دە شەجىرەمىزدە اۋقىمدى فيلمدەرگە ارقاۋ بولاتىن ماڭىزدى بەلەستەر مەن وقيعالار بارشىلىق»، دەگەن تاعىلىمدى پىكىر. بۇدان شىعارىپ ايتارىمىز، ءبىز سياقتى ورىس ءتىلدى اۋداندارداعى مەكەمەلەرگە جەكە اقشا بولىنسە، نە بولماسا ارنايى گرانت قاراستىرىلسا، الەمگە ايگىلى كينوالپاۋىتتارى سانالاتىن Netflix, HBO, Amazon, Showtime, FX, Hulu جانە BBC-لەردىڭ تەلەحيكاياتتارى مەن دەرەكتى فيلمدەرىن ءام بالالار مۋلتفيلمدەرىن قازاقشا سويلەتەر ەدىك» دەپ وي تولعايدى. 

تاۋەلسىزدىكتىڭ 30 جىلدىعىنا قادام باسقان قازاقستان ءۇشىن بۇل ون ەكى اي تولىمدى ىستەرگە تولى بولۋى ءتيىس. وسىنى ايقىن اڭعارعان مەملەكەت باسشىسى ۇلتىنىڭ الدىنا اتقارىلۋعا ءتيىس ايقىن مىندەتتى ناقتى بەلگىلەپ بەرىپ وتىر. ونىڭ قالاي جۇزەگە اسا باستاعانىن شقو بورودۋليحا اۋدانداعى قارىشتى ىستەردەن باعجايلاي الدىق.

ءابىل-سەرىك الياكبار

Abai.kz