Janaózen oqighasy eldegi sayasatty shiryqtyryp qoyghan joq, ekonomikalyq basymdyqtardy qayta qaraugha mәjbýr etti, tipti, sayasy leksikonda «monoqala» termiyni payda boldy. Nәtiyjesinde elbasy ýkimetke monoqalalardy damytu jóninde arnayy baghdarlama týzudi tapsyrdy. Búl jaghday sayasy elitanyng «órt sóndiru» sindromy boyynsha el basqaru dәstýrin jalghastyryp otyrghanyn bildiredi. Búghan deyin Qyzylaghashty sel baspaghanda, el aumaghyndaghy su aidynyn memleket baqylaugha kóshpes edi. Demek, bizde әlikýnge memleketti túraqty taktikalyq  tetiktermen basqaru men memlekettik mәselelerdi aldyn ala aiqyndaugha «basqarylmaly demokratiyagha» negizdelgen memlekettik  qúrylym qalyptasyp bolmapty.

Juyrda monoqalalar mәselesi boyynsha bayan­dama jasaghan Ekonomikalyq damu jәne sauda ministri Baqyt­jan Saghyntaev osy jóninde bagh­darlama әzirlenip jatqandyghyn jetkizdi. Búl baghdarlamanyng basty maqsaty monoqalalardyng túraqty әleumettik-ekonomiy­ka­lyq damu joldaryn anyqtau jәne soghan sәikes tiyisti sharalardy aiqyndau bolyp tabylady.

Janaózen oqighasy eldegi sayasatty shiryqtyryp qoyghan joq, ekonomikalyq basymdyqtardy qayta qaraugha mәjbýr etti, tipti, sayasy leksikonda «monoqala» termiyni payda boldy. Nәtiyjesinde elbasy ýkimetke monoqalalardy damytu jóninde arnayy baghdarlama týzudi tapsyrdy. Búl jaghday sayasy elitanyng «órt sóndiru» sindromy boyynsha el basqaru dәstýrin jalghastyryp otyrghanyn bildiredi. Búghan deyin Qyzylaghashty sel baspaghanda, el aumaghyndaghy su aidynyn memleket baqylaugha kóshpes edi. Demek, bizde әlikýnge memleketti túraqty taktikalyq  tetiktermen basqaru men memlekettik mәselelerdi aldyn ala aiqyndaugha «basqarylmaly demokratiyagha» negizdelgen memlekettik  qúrylym qalyptasyp bolmapty.

Juyrda monoqalalar mәselesi boyynsha bayan­dama jasaghan Ekonomikalyq damu jәne sauda ministri Baqyt­jan Saghyntaev osy jóninde bagh­darlama әzirlenip jatqandyghyn jetkizdi. Búl baghdarlamanyng basty maqsaty monoqalalardyng túraqty әleumettik-ekonomiy­ka­lyq damu joldaryn anyqtau jәne soghan sәikes tiyisti sharalardy aiqyndau bolyp tabylady.

Bayandamada kórsetilgendey, elimizde 1,5 million ha­lyq belgili bir saladaghy jeke kәsiporynnyng arqasynda ómir sýretin shaghyn qalalarda túrady eken. Búl Qazaqstandaghy qala halqynyng 16 payyzyn qúraydy. Bayandamashy әzirlenu ýstin­degi baghdarlamagha 27 qalanyn iriktelgenin tilge tiyek etti. Búl qalalardyng barlyghy­nyng ortaq problemasy - olardyng túrghyndarynyng túrmys-tirshiligi kóbinese bir kәsiporynnyng jagh­dayyna tәueldi ekendigi. Yaghni, monoqalalar ekonomikasy әr­ta­rap­tandyrylmaghan, tirligi aluan sharuashylyq pen óndiriske negizdelmegen.

Bolashaq monoqalalardy damytu bagh­dar­lamasy negizinen osy qala­lar­daghy shaghyn jәne orta biyz­nesti damytugha nazar audartpaq. Búl qalalardaghy kәsip­kerlikti qol­daugha «Biznesting jol kartasy- 2020», «Júmyspen qam­tu-2020» baghdarlamalarynyng bar­lyq te­tik­te­ri paydalanylmaq. Sonymen qa­tar, «Biznesting jol kartasy-2020» baghdarlamasynyng shen­berinde qa­la­lardaghy kәsip­ker­likti damytu­dyng qosymsha sha­ra­laryn әzirleu úsynylmaq.

Mono­qa­la­lar­da­ghy kә­sipkerlik subek­tiler ýshin salyq kólemin tómendetu, nesiyelerding syiaqy stavkalaryn tómendetu, búlardaghy jana óndiris­terdi qúru ýshin ondaghy túrghyndargha 1,5-3 million tenge kóleminde arnauly granttar beru sekildi mәseleler bar. Ministrding aituynsha, qazir­gi kýni elimizde qolgha alyn­ghan indus­triyalyq-innovasiyalyq damu bagh­dar­lamasynyng jәne «Biyz­nes­ting jol kartasy-2020» bagh­dar­lama­sy­nyng ayasynda 20 mono­qala boyynsha 114 joba iske asyryluda eken. Ýkimet basshysynyng aituynsha, ýstimiz­de­gi jyly monoqalalardy qol­dau­gha 20 milliard tenge bólinbek.

Bir qaraghanda, búl memlekettik kýrdeli mәselelerding biri bolyp kóringenimen jәne ony sheshuge kirisken ýkimetti qoldamau  sayasy qylmys sekildi bolghanymen, atalmysh jayt eldegi keshendi jәne birtútas sheshiluge tiyis qomaqty mәselening bir bólshegi ghana. Shyn mәninde monoqalalardy olardyng manyndaghy radiusy keminde 100 shaqyrymda ornalasqan auyldar men kentterding mәselesimen birge qarastyrmau - elding sipaty men memlekettik mәseleni tar auqymda qaraudyng naghyz mysaly bolyp tabylady. Shyn mәninde elding 16 payyzyn qamtyityn monoqalalar túrghyndaryna keminde 9 payyz sol qala manayyndaghy auyldyqtardy qossaq, halyqtyng tórtten birining mәselesin birden sheshuge bolar edi. Biraq búghan elding aumaqtyq-әkimshilik bólinisining memleketting janasha damuyna sәikespeytinin kórsetedi. Yaghni, monoqalalardyng ekonomikasyn әrtaraptandyru ýshin olardyng manayyndaghy aumaqtardy qosyp, olargha audan ortalyqtary retinde bolmasa arnayy damu aimaghy esebinde mәrtebe berip, monoqalalardy sol aumaqty damytu kindigi etken әldeqayda tiyimdi bolar edi.

Shyntuaytynda, búghan deyin qabyldanghan qyruar salalyq baghdarlamalar eshbir tiyimdiligin kórsetken emes, olar bar bolghany salalyq menmensu men ózimshildikpen shekteletin jәne qarjyny nәtiyjesiz shyghyndaudyng bir týri ghana әri korrupsiyanyng «tiyimdi» kózi ekeni belgili. Sebebi, ol qarjyny baqylaytyn qoghamdyq ne halyqtyq tarap joq, shendiler men lauazymdylardan qúralghan ótirik komissiyalar «ýlgili» hattama toltyrghannan basqa jemqorlyqtyng qylyn da qyisayta almaydy.

Osydan ýsh jylday búryn qysqarugha týsken sol ýkimettik  jәne memlekettik baghdarlamalar taghy da elding mәselesin jeleu etip, qayta balalay bastady. Sonyng biri -monoqalalardy damytu baghdarlamasy bolyp otyr. Bir qyzyghy, bir memleketting aqshasy bir aumaqta túratyn monoqala túrghyny men sodan 1 shaqyrym qashyqtaghy eki siyry men bes eshkisi bar qystaqtyng túrghynyna eki týrli qaraytyn bolady. Al eger biz aitqanday baghdarlamany kenirek әri mәndirek etkende, әlgi monoqalalardyng ainalasynda qanshama jylyjaylar men bau-baqsha jayqalyp, nesheme qasaphanalar men týrli úsaq auylsharuashylyq,tipti, turistik kәsipkerlikterge jol ashylar edi de, sonyng esebinen azyq pen qyzmet etu týrleri arzandar edi.

Óz memleketining sipatyn tanymaytyn shendiler Amerika men Europadaghy monoqalalardy damytu qújatyn bas salyp kóshiruge asyghuy - olardyng elge jany ashymaytynyn bolmasa elin qalay tiyimdi damytu jolyn bilmeytinin kórsetedi. Bizding búl pikirimiz ýstirt degenning ózinde, әlgi elderdegi qabyldanghan qújattardyng qoghamdyq oitalastyng negizinde qabyldanatynyn eskermeytin esuas sayasy sheshimder eldi de, onyng memlekettik budjetin de tityqtatyp otyr.

«Abay-aqparat»