Ótemis MAHANOV, «Dәulet» sharua qojalyghynyng diyrektory:

Qazaqtyng qymyzy men qymyranyna, qazy-qartasy men jal-jayasyna jeter dәm bar ma, shirkin?! Ótken jeksenbi kýni «Sarjaylau» qymyz ortalyghynyng diyrektory, últtyq óner janashyry Ahmetbek Núrsila bastap, óner zertteushisi, әnshi Erlan Tóleutay, jas tarihshy, jurnalist Ardaq Berkimbaylar qostap, Almaty oblysyna qarasty Aqshy auylyna sapar shekken edik. Aqshiyde «Dәulet» sharua qojalyghyn qúryp, 150 týie, 150 jylqy asyrap, shaghyn kәsippen ainalysyp otyrghan Ótemis qariyanyng tórinde, últtyq taghamdar qoyylghan aq dastarqan ýstinde әngimening de, әnning de dәmdisi aityldy. Sonyra kókiregi shejirege toly qariya Ótemis Mahanovpen týie maly men qymyran turasynda az-kem súhbattasqan bolatynbyz.

Ótemis MAHANOV, «Dәulet» sharua qojalyghynyng diyrektory:

Qazaqtyng qymyzy men qymyranyna, qazy-qartasy men jal-jayasyna jeter dәm bar ma, shirkin?! Ótken jeksenbi kýni «Sarjaylau» qymyz ortalyghynyng diyrektory, últtyq óner janashyry Ahmetbek Núrsila bastap, óner zertteushisi, әnshi Erlan Tóleutay, jas tarihshy, jurnalist Ardaq Berkimbaylar qostap, Almaty oblysyna qarasty Aqshy auylyna sapar shekken edik. Aqshiyde «Dәulet» sharua qojalyghyn qúryp, 150 týie, 150 jylqy asyrap, shaghyn kәsippen ainalysyp otyrghan Ótemis qariyanyng tórinde, últtyq taghamdar qoyylghan aq dastarqan ýstinde әngimening de, әnning de dәmdisi aityldy. Sonyra kókiregi shejirege toly qariya Ótemis Mahanovpen týie maly men qymyran turasynda az-kem súhbattasqan bolatynbyz.

- Búryn týie malyn baghyp kór­megen­ge úqsaysyz. Týie asyrauynyzgha ne sebep boldy?

- Rasynda, men erterekte týiemen ai­na­lys­paghan edim. Jylqy malyn kópten ósir­genim ras. Qyr-syryn da jaqsy bile­min. Týie baghudy qolgha aluyma Aqshiyde túra­tyn Abay esimdi azamat týrtki boldy. Abay­dyng ýiine baryp, qymyran iship túra­tyn edim. Ol bir sózinde «bir týieden ay sayyn 60 myng tenge tabamyn» dep qaldy. Qazir bir jigitting jalaqysy 60 myng tenge bola ma, bolmay ma? Almatygha baryp jú­mys istegen adamnyng jatyn orny, iship-jemi, kiyim-keshegimen-aq ailyghynyng tam­ty­ghy da qalmaydy. Osy sharuadan auylda oty­ryp-aq, tabysqa belsheden batugha bola­tynyn týisinip, týie izdey bastadym. 2007 jyldan beri osynau ispen shúghyldanyp ke­lemin. 150 bas týiem bar. Byltyr 30 týie sau­­ghan edim, biyl sauylatyn bastyng sany 40 týiege jetip qaldy. Býginde qol astymda 10 shaq­ty adam júmys isteydi. Olardyng túraq­ty jalaqy­synan bólek, jatyn ornyn, iship-jemin tolyq­tay moynyma alyp otyrmyn.

- Shúbat qúramynda adam aghza­sy­na óte paydaly dәrumender kóp dep jatady...

- Jylqy, siyr malynday emes, týie­ning jeytin shóbi basqa. Sondyqtan onyng sýti de erekshe bolyp keledi. Týie jiyde, jynghyldyng gýlderin, qarataldyng basyn, tiken, jantaq shópterin azyq etedi. Shúbatty ishken adamnyng qarny da ashpaydy. Ol - әri susyn, әri tamaq. Qymyrannyng manyz­dy­lyghy, maylylyghy joghary. Ish qúrylys­tary auyratyn adamdargha búl - myng da bir em. Ásirese asqazan jarasyna shipaly. Osy dertpen auyrghan talay adamnyng shú­bat­tan jazylyp ketkenin óz kózimmen kór­genim bar. Sosyn taghy adamnyng immuniy­te­tin kóteredi. Óz basym kýnine bir liy­tr­dey qymyran iship alamyn. Sosyn toq bolyp jýremin. Týieni baghu da jenil. Ta­bighatynan shydamdy januar. Ayaghy da úzyn. Óriske tez baryp, tez toyynady. 15-20 shaqyrym jerge jayylyp baryp qaytu týiege búiym emes. Suyqqa da, shólge de tózimdi. Paydasy da mol. Týiening jýnin de ót­kizemiz. 1 kelisin myng tengeden sata­myz.

- Týieler de óz ishinde týr-týrge bólinedi emes pe?! Olardyng ózara aiyrmashylyqtaryn aityp berseniz.

- Aruananyng sýti mol bolsa, aiyr tý­ye­ning sýti azdau bolady. Biraq aiyr týie­ning sýti qúnarlyraq. Aruana negizinen 7-8 litr, al keybireuleri tipti 10 litrge deyin sýt beredi. Bir týie kýnine 2 myng tenge tabys әkeledi eken. Týie ústaymyn deytin júrt bolsa, quanamyn. Qolymnan kelgen aqyl-kenesimdi ayamaymyn. Keyin olar týie baghuda bir janalyq ashatyn shyghar. Sol ja­nalyqtyng paydasyn men de kóremin ghoy. Bizge qyzghanyshtyng qajeti joq. Jastar mal baghudyng jana tәsilin tapsa, ony men de iygerip, ortaq iygilikke júmsarmyz dep oi­­lay­myn.

- Ayyr týie kezinde kóbine kóshi-qongha paydalanylghan kórinedi...

- Ayyr týie - taza qazaqtyng maly. Kóshi-qon kezinde ýiir-ýiir jylqysy bar baylardyng ózi ýiinde týie ústaytyndargha kýni qaraghan kórinedi. Jalghyz týieni kóship alugha paydalanu ýshin jalgha alu qúny retinde bir jylqy berip, qajetine jara­tady eken. Auyr jýk tasymalyna ynghayly týie sol uaqytta býgingi jýk kólikterine tenestirilgen tәrizdi. Bizding baghyp jatqan týielerimizding týp-tórkini - Týrkimenstan. Kenes ýkimeti túsynda «Merkur» degen firma osy týielerding túqymyn Almaty manyna aldyrypty. Keyin әjeptәuir kóbeygenge úqsaydy. Artyqshylyghy: óte sýtti. Týie sýtining negizgi atauy - qymyran, qys­tygýni shúbatylyp túratyn kezin ghana shú­bat deydi emes pe?! Osy qymyrannyng qa­dirine jetpey jýrgen jayymyz bar. Nasihaty tómen.

- Mal baghudyng da mashaqaty shash etekten. Tórt týlik, onyng ishinde týie malynyng dúrys kýtimdi, baghyp-qaghudy qajet eteri beseneden belgili. Búl jú­mys­tyng ózindik qúpiyalary da bar shy­ghar?..

- Paydasyn kórip otyrghannan ke­yin mashaqatynan nesine qashayyq?! Bir­aq adam óz shamasyn bilui kerek. Myn­nan astam týie baghamyn dep, mal­dyng obalyna qalyp jatqandardy da bi­lemiz. Esepti kýtimi joq, kýn sanap qy­rylyp jatqan týiege qarap, ishim ashiy­dy. Malgha jem-shóbin tauyp berip, ba­ghyp-qaqpasan, jaghdayyn jasamasan, dúrys ónim beredi dep aita almaymyn. Bes jyldyng ishinde týie baghudyng jay-japsaryn iygerip qaldym. Qazir bilge­nimdi ózgelerge ýiretip jýrmin.

- Jylqy baqqannan týie ósir­gen tiyimdirek dep qaldynyz bir sózinizde. Osy pikirinizdi tarqata týs­seniz...

- Ózim talay jylqy joghaltqan adam­­myn. Byltyrdyng ózinde 21 qyl­qúiryghym­dy aidap ketti. 1991 jyly 49 bas jyl­qym­dy úrlatyp alghan kezim bolghan. Qazir 150-dey jylqy ústay­m­yn. Qystay sonyng artynan jýremin. Týie týn­de jayylymgha shyqpaydy. Jylqy kýn­diz-týni jayylady. Ony týnde qoragha qa­map qoysan, qúlynyn tastap qoyady. Týie bir siyrdan artyq shóp je­meydi. Óte to­yym­dy januar. Denesi ýl­ken bolghanymen, jyl­qydan eki ese az qo­rek­tenedi. Tez toyy­na­dy da, ýirengen qo­ra­syna qaytyp kele­di.

- Úldarynyz әke jolyn jalghas­ty­ryp jatyr ma?

- Ýlken úlym Qayratqa Úzynaghash jaq­tan qymyzhana ashyp bergenmin. Sonda ózi sauylatyn 15 bie ústaydy. Kelesi úlym Talghat ta mening qolymda jylqy sharuashy­lyghyn kәsip etken. Bazargha barghan qymyz búzylady. Oghan әbden kózimiz jetti. Sol se­bepti qymyzdy bazargha jetkizbey ót­kizuge tyrysamyz. Óitkeni tayaqtyng bir úshy bizge tiyedi. Ótkizetin adamdarymyzgha ýnemi esh ­nәrse qospauyn ótinemiz.

Arman ÁUBÁKIR

«Alash ainasy» gazeti