Elena Panina deytin adam – RF Memlekettik Dumasynyng deputaty eken. Vladimir Putin basshylyq etetin «Edinaya Rossiya» partiyasynyng ókili. Dumagha baqanday bes mәrte deputat bolyp saylanghan. Jasy 72-de!

Mine, sol Elana әjey Panina (ekinshi kýieuining teginde) juyrda «Sputnik radiosyna» (reseylik sayt) súhbat berip, Reseyding elishilik hәm syrtqy sayasaty, Resey-Ukraina qaqtyghysy men NATO әskeri jayly pikirlesipti.

«Bizding el kez kelgen shabuylgha tastýiin dayyn. Biraq biz aqparattyq soghysta sapa emes, san jaghynan útylyp jatyrmyz», - degen Elana әjey sóz arasynda «Qazaqstan ýshin talas jýrip jatqanyn» aitypty.

«Meninshe, qazir AQSh-tyng kýn tәrtibinde әriyne – Belorussiya. Olar Ukrainadaghyday týrli-týsti revolusiya jasau arqyly biylikke quyrshaq, ózderine tolyqtay baghynyshty ýkimetti әkelmek. Qazir sonyng kóptegen belgilerin kórip otyrmyz. Sosyn, әriyne Qazaqstan. Qazir Qazaqstan ýshin talas jýrip jatyr», - depti orys deputaty.

Árisi men berisin aitpaghanda, Stalinning ózi «Molotoshvili» dep ataghan Sovet liyderlerining biri Vyacheslav Molotovtyng nemeresi Vyacheslav Nikonov pen seperatist Evgeniy Federovtardyn (olar da Putin partiyasynyng deputattary) «Qazaq jeri – Reseyding ýlken syiy», «Qazaqtar Sovetten alghan territoriyany qaytarsyn», - degen sózderin qazaq úmytqan joq.

Ersilengen ekeuding beysauat hәm beysayasy sózderi elaralyq dau tudyrdy. Reseyding Qazaqstandaghy elshiligine nota tapsyryldy. Preziydent Toqaevtyng ózi әidiktep maqala jazyp, «Qazaqqa eshkim jer syilaghan joq», - dep sóiledi. Al Syrtqy ister ministri Múhtar Tileuberdi orys sayasatshylarynyng sózderin – «qysyr siyrdyng sandyraghy», - dep mәlimdedi.

Osymen dau ayaqtalsa, kәne... Óndirisi men órkeniyetine emes, qaru-jaraghyna senetin Putinning basqaruyndaghy Reseyding «úlyderjavalyq shovinizm shouy» biyl da jalghasty.

2021 jyldyng 1 aqpany. «Preziydentim – Putiyn, partiyam – «Edinaya Rossiya» degen taghy bir Reseylik deputat, senator Aleksey Pushkov «Vechernyaya Moskva» gazetine bergen súhbatynda Djo Baydenning preziydenttigi túsynda AQSh postkenestik respublikalar ýshin kýresin kýsheytedi dep pikir bildirgen.

«Postkenestik kenistiktegi bәsekelestik kýsheyip keledi. Eger búl Tramp ýshin onsha qyzyghushylyq tudyrmasa, onda Bayden әkimshiligi postkenestik respublikalardy Reseyden bólip tastaugha baghyttalghan Amerikanyng kýsh-jigerine bәs tigip jatqan kórinedi», - dedi ol.

Ol sonday-aq, AQSh endi Belorussiyagha, Ózbekstangha, Armeniyagha jәne Qazaqstangha nazar audarady degendi aitqan.

«Olar AQSh-tyng nazarynda bolady. Tipti, Kiyevpen әskery yntymaqtastyq kýsheyui, AQSh-tan qaru-jaraq pen tehnika aluy jәne Ukraina aumaghynda AQSh-tyng әskery bazasy ornalastyryluy mýmkin.

Baydenning kezinde AQSh Reseymen bәsekelestikti postkenestik kenistikte jýrgizui AQSh-pen qarym-qatynasty nasharlatudyng jana faktoryna ainaluy mýmkin. Sondyqtan, biz de soghan qaray júmys jasauymyz kerek», - depti.

2021 jyldyng 18 nauryzy. Resey preziydenti Vladimir Putiyn Lujniky kesheninde Qyrymdy tartyp alghanynyng 7 jyldyq mereytoyyna oray el aldynda sóz sóiledi. Sóz arasynda Putin «syigha tartylghan jer» atty ótirik tarihy faktisin taghy qaytalady. 

«Ótken ghasyrdyng 20-jyldary bolishevikter Kenes odaghyn qúru kezinde týsiniksiz sebeptermen kóptegen territoriyalardy endi qúrylghan kvaziymemlekettik qúrylymdargha bere saldy. Al keyin ózderi qúldyrap, óz partiyalaryn ishinen qúlatyp, Kenes Odaghyn taratyp tynghan sәtte, Resey auqymdy territoriyalary men geosayasy kenistikterinen aiyrylyp qaldy», - dedi ol.

2021 jyldyng 31 nauryzy. Reseyding «Kommersant» deytin gazeti «Maydangha kil tarihshylar attanyp barady» (V boy idut odny istorikiy) atty maqala jariyalady.

Onda Putinning kómekshisi, Reseyding búrynghy Mәdeniyet ministri Vladimir Medinskiy: «Tarih fakulitetining studentteri әrtýrli radiostansiyalardan búrys aqparat almauy kerek. Óitkeni, búlay jalghasa berse, aqyr-sonynda Reseylikterding ózderi Kurilidi, Kaliningrad pen Kareliyany, Vyborgti keri qaytaryp bereyik dep túratyn bolady. Batys qúndylyqtaryn dәripteuding sony osyghan alyp keledi. Áytpese, qalaysha Úly Reseyding keybir territoriyalary Ukraina, Belarusi pen Qazaqstangha ótip ketti?», - dep sóiledi.

2021 jyldyng 9 sәuiri. Dumanyng daukes hәm dәldýrish deputaty (jasy 74-te.) «300 jyl búryn kim edinder?.. Jongharlar boldy, qazaqtar bolghan joq», - dep kókidi.

Pavlodardaghy 23 kóshege qazaqsha atau berilgenine kógerip-sazaryp kókbettengen Jirinovskiy:

«Qazaqstandaghy Pavlodar qalasynda 30 kóshening atyn auystyrmaq. Oryssha ataulardy qazaqshagha ózgertpek eken. Sender ózderinning qazaq qalalaryn salyp alyndar da, sonda qazaqsha kóshelerdi atay berinder, ózgenikine tiymender. Petr túsynda ol jerde Koryakov forposty bolghan, túz shygharushylardy qorghaytyn. Ol jerde eshqanday memleket bolghan joq, qu dala, key jerde kóshpendiler jýrdi. 300 jyl búryn qayda boldyndar Qazaqstan? Sender bolghan joqsyndar. Jonghar taypalary boldy, biraq Jonghar memleketi bolghan joq. Qazir barlyghynyng atauyn ózgertip jatyr, auystyryp jatyr. Barlyghy úmytylyp, qazaqtargha qalady dep oilaydy. Eshkim eshteneni úmytpaydy. Orys әlemi men kenistigi shekarasyn qalpyna keltiredi. Tәrtip ornatady»,  - dep mәlimdeme jasady.

Alayda, búl aitylghandardyng eshqaysysyna (biylghy) qazaq biyligi reaksiya bildirgen joq. Birli-jarym deputat (Baqytbek Smaghúl, Qazybek Isa, Berik Ábdighaliyúly) «orys sayasatkerlerining búl aitqandary – qazaqtyng ishki sharuasyna aralasu», - degeni bolmasa, Aqorda da, Ýkimeti te ýnsiz, әrizge.

«Aytargha sәti tumaghan shyghar» deuge jәne kelmeydi. Osy aitylghan әngimelerden song Qazaqstan men Reseyding lauazymdy túlghalary birneshe mәrte jolyqty. Qazaqstanda da, Reseyde de. Solardyng birsypyrasy mine...

1-2 sәuirde Qazaqstannyng Syrtqy ister ministri Múhtar Tileuberdi Mәskeude ótken TMD Syrtqy ister ministrlerining jiynyna qatysyp qaytty. Ministrlik tarapynan orys sayasatkerlerining sózderine qatysty eshqanday mәlimdeme jasalghan joq.

7-8 sәuirde Arabiya, Qytay, Ýndistan men Pәkistandy sharlap, seriktes izdep sendelgen Reseyding Syrtqy ister ministri Sergey Lavrov Qazaqstangha keldi. Ministr Múhtar Tileuberdimen de, preziydent Toqaevpen de jolyqty. Jabyq esik artynda ne aitylghany belgisiz, al ashyq protokolda orys sayasatkerlerining dau shaqyrghan mәlimdemeleri turaly «lәm-miym» degen sóz aitylmady.

Esesine Lavrov Núr-Súltan tórinde túryp AQSh-ty qatang aiyptady. Onyng jýrgizip jatqan sayasatyn bos әureshilikke balap, Vashingtonnyng kez kelgen әreketine jauap qatatynyn jetkizdi. «Biz ózimizge ghana senuge tiyispiz, óitkeni AQSh-ta, onyng odaqtastary da senimdi seriktes emes», - dedi.

9 sәuirde, Qazaqstannyng Ýkimet basshysy Asqar Mamin Bayqonyrda boldy. On kýn búryn ghana «Sovet jeri qazaqqa qalay ótip ketti», - dep mәlimdegen Putinning «plagiatchiyk» kómekshisi Medinskiymen birge Bayqonyrdan úshqan zymyrandy tamashalady. Búl joly da Mamin tarapynan mәlimdeme boldy degendi estigen joqpyz.

Týiin. «Qazaqstan men Resey tatu kórshi, senimdi seriktes» degendi Aqorda biyligi jii aitady. Maqúl-aq, bolsyn. Al Resey sayasatkerleri tarapynan Qazaqstannyng aumaqtyq tútastyghyna kýmәn keltiru faktilerining jiyilep bara jatqanyna Toqaev biyligi alanday ma? Endeshe, Mamin Ýkimeti, Tileuberdi ministrligi nege ýnsiz? Jirinovskiy, Medinskiyler leg-tegimen lepirip jatqanda, tym qúryghanda diplomatiya tilimen ym-ishara bildirip: «Deputattaryng dep jatyr. Odaqtasyp otyrmyz, syi-әdeppen sóileseyik», - deuge bolar edi ghoy. «Odaqtaspyz», - deymiz. Odaqtasymyzdyng oiy belgili. Ol oiyn Kremli biyligi songhy jyldary jasyrmay, ashyq aityp jýr. Biz de «Putinning ansaghan «júmaghy» – KSRO ekenin» birneshe mәrte jazdyq.

2019 jyly. Putiyn: «Men Sovet odaghynyng joqtyghyna ókinemin. Búl olardyng qúqyghy. Biraq eger bizding memleketaralyq qatynastarymyzdyng býgingi erekshelikterine baylanysty keybir memleket basshylary kelmese, olar ýshin búl ýlken qatelik bolady dep oilaymyn. Sebebi búl olardyng óz Otandarynyng tәuelsizdigi ýshin soghysyp, ómirlerin qighan adamdargha layyqty qúrmet kórsetpeytindigin bildiredi», dep aitty.

2020 jyl. Vladimir Putiyn: «Ortaq tilimiz – orys tili. Biz birikken kezde ghana bәsekege qabilettilik bolady. Búrynghy KSRO elderi ýshin de solay», - dep sóiledi.

Orysta Sovet odaghyn qayta qúru turaly kimder aitpady deniz... Jirinovskiy, Zuganov, Limonov, Bogdasarov, Kalashnikov, Soloviev, Skabeeva, Kiyselev... Búl tizimning týbine býgin jetpeysiz. Putinnen bastap, Dumanyng deputattary, Medvediev pen Mishustinning ministrleri men olargha tәueldi jaldamaly jazarmandar... Ayta bersen, tipti kóp. Bolashaqty soghyspen baghalaytyn adamnyng әuelgi ambisiyasy - ekonomikalyq odaqty syltauratyp, eski odaqty tiriltu! Qosh, múny qazaqtaghy azamattyq qogham men ondaghy esti jýrt eki bastan bilip otyr ghoy.

Qazaqstan Reseymen ózara dostyq jәne tatu kórshi kelisimine qol qoyghan el. Alayda shynayy dostyn, tatu kórshining sipaty múnday bolmas. Endeshe eski shekpennen shyqqan bizding biyliktegi biraz dәuding arqalaghany jem emes, shen bolsa, sayasat tilinde memlekettik mýddeni qorghaugha qareket qyluy kerek-ti.

Resey biyligining tóniregindegi týrli lauazymdy túlghalardyng auzymen aragha ay salyp aitylyp jatqan arandatu sózderge qazaq biyligining ýnsizdigi – olardyng aitqandaryn «maqúldaghan» belgi emes pe? Áytpese, Aqorda ainalasyndaghy aq jeydelilerding soltýstiktegi soyy bólek sayasatkerlerding sózderin estimegen keyip tanytuy qazaq qoghamyn osynday oigha jeteyleytini jәne ras. «Estiytin memlekette» ómir sýrip jatyrmyz ghoy. Estip qalar...

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz