Tayauda Aqmola oblysynyng Burabay baurayynda alqaly jiyn bolyp ótti. Oghan Senat Parlamentining bir top deputattary, «Ónir» deputattyq tobynyng mýsheleri, ministrlikter men vedomstvolardyng ókilderi qatysty. Astana irgemizde bolghandyqtan ba, búryn-sondy múnday iri ókilder shoghyry oblysymyzgha taban tiremep edi.

Tayauda Aqmola oblysynyng Burabay baurayynda alqaly jiyn bolyp ótti. Oghan Senat Parlamentining bir top deputattary, «Ónir» deputattyq tobynyng mýsheleri, ministrlikter men vedomstvolardyng ókilderi qatysty. Astana irgemizde bolghandyqtan ba, búryn-sondy múnday iri ókilder shoghyry oblysymyzgha taban tiremep edi.

«Baqsaq baqa eken», degendey jarty As­ta­nanyng qoparylyp keluining sebebi Elbasynyng Qazaqstan júrtshylyghyna songhy Joldauy­nyng dýmpui eken. Belsendilikterinde bereke joq, bylay da jogharydan әmir kýtip, jal­paq­taumen kýn keship jatqan sheneunikterding Preziydent tapsyrmasyn oryndaymyz dep janúshy­ra jiylghan búl bas qosuy Burabay - Shuchie kurortty aimaghynyng sandaghan jylghy qorda­lan­ghan mәselesin talqylaugha arnaldy. Tap osynau respublikalyq manyzy zor mәse­l­e tóni­re­gindegi múnday toqaylasyp tarasular әlde­n­­e­she ret bolghan. Danghaza, daqpyrty zor bol­ghany­men odan shyqqan naqtyly qory­tyndysy joq basqosulardan jauyr bolghan bizder de osy jolghy jiynnan ne shyghar eken degen ký­p­ti kónil әueyinen asa almaghany­myz­dy ja­syr­ma­dyq. Oghan sebep jiynnyng qos tizgin, bir shylbyryn óz qolyna alghan Industriya jәne jana tehnologiya ministrining birinshi orynbasary Alibert Raudyng osy ónirge janadan kelip, janadan ghana tanysyp otyrghan adamday sóileui bizdi tandandyrmay qalmady. Óitkeni ol, 2009 jyly Aqmola ob­lysynyng әkimi bol­ghandyghyn onyng ózi úmytsa da, jergilikti júrt­­shylyq úmyta qoymasa kerek. Sol jyl­darda-aq Burabay - Shuchie kurortty aimaghy­nyng mәselesi әkim nazaryn audararlyqtay men­mún­dalap túrmap pa edi. Viyse-ministrding Astana - Shuchie araly­ghyn­d­a­ghy Preziydentting tikeley qadaghalap, qol­dauymen salynghan avtobandy, Kókshetau qa­la­synyng irgesindegi әuejaydy qayyra rekonstruksiyalaudan ótkizu, aerovokzaldy jabdyq­tau tәrizdi jýzege asy­rylghan júmystardy qayta-qayta shiyrlap aituyn óz qolymen atqarghan qyzmetimen úshtas­tyrghan dýbәra әrekettey әser etti.

Kezinde osy Rau audan ortalyghy Shuchinsk qalasynyng kóshelerin san ret aralap kórgen-aq bolar. Kulagiyn, Esenbaev, Rau, Diyachenko kezinde tas-talqany shyqqan qala kósheleri әli sol qalpynda. Alayda, sol qiy­ra­­ghan kóshe­lerdi qalpyna keltirude әkim­der­ding nege shybyq basyn syndyrma­ghandyghyna tanbyz. Kurortty aimaqtyng ortalyghy Shuchinsk qala­synyng oirany shyqqan kóshe­le­rin kóru meymandar týgili bizge úyat. Burabay kurortty aimaghynyng ekologiyalyq jýiesin saqtauda da eks-әkimning maqtanarlyqtay esh­tene tyndyr­m­aghandyghyn ol bilmese biz bile­miz. Búl, әriy­ne, Raugha ghana qatysty mәsele emes. Búl onyng aldyndaghy da, keyingi de әkimderge tikeley qatysty ekendigin eshkim joqqa shygharmaydy. Kelip-ketip jatqan әkimderding bar bitir­gen­deri Burabay ormandaryn otap, ózderine villa, kottejder salumen shektelgendigin shegeley aitsaq eshkim de jala jauyp otyr dey qoymas. Búghan ministrler men Parlament deputattarynyng ýy salu­daghy ojarly әreket­terin qossanyz qa­te­lespeysiz. Óitkeni osy ónirding adamy bol­ghan­dyqtan Burabaydyng qolat-qoynauyn­da jazghy janbyrdan song bas kótergen sanyrau­qú­laqtay qaptap bara jat­qan jeke menshik­tegi túrghynjaylardyng shekten shyqqanday kóbeye týskenine kuәmiz. Át­ten, ókimet tarapynan mynau ýy kimdiki, búl jerge qalay irge tepti, kim rúqsat berdi, qarajat, qúry­lys materialdary qaydan keldi deytin eshkim bolmay túr ghoy.

Alibert Rau óz sózinde Burabay ai­ma­ghyndaghy tabighy su kózderi - kólderding jyl sanap tartylyp bara jatqandyghyn ainalyp óte almay ashyna aitty. Búghan da shý­kir­shilik. Biraq onyng naqtyly sebebin saralap býkpesiz aityp bere almady. Al onyng týpki sebebin ayaday ghana kurortty aimaq­tyng jyl sayyn zansyz salynghan túrghyn ýiler men demalys, sauyqtyru oryndary­nyng shamadan tys molayyp ketuinen, oghan eshqanday shek­teu­ding qoyylmay otyrghan­dyghynan izdeu kerek.

Sózimiz dәlel-dәieksiz bolmas ýshin býgingi tangha deyin júmys istep túrghan ny­sandargha oy kózin qadap kórelik. Búl ónirde qazir 29 sanatorlyq-kurorttyq mekemeler bar. Olar bir auysymda 2500 oryndyq dep esepteledi; sonday-aq meymanhanasy, oteli­deri, turistik bazalary bar 53 nysan júmys istep túr; balalardyng densaulyghyn qalpyna keltiruding 12 ortalyqtary bir auysymda 3330 balany qabylday alady. Búl biz bile­tin aisberg-múztaudyng bergi beti ghana. Al Shuchinsk qalasy men Burabay qys­taghyndaghy qysy-jazy aqsha sauyp jatqan jekemenshik qújyralar men jataqhanalar sanyn kim tekserip, bilipti.

Burabay - Shuchie kurortty aimaghyn әlem­dik standartqa kóteru ýshin servistik qyzmet ayasyn keneytumen birge, onyng sapa­lyq sipatyna erekshe den qoyatyn mezgil jetken joq pa. Búl arada da útqanymyz shamaly, úty­lysymyz úshan-teniz. Bir qyzyghy, osy mәsele kenestik kezendi qospaghanda 20 jyl boyy aitylyp keledi. Biraq iygilikti shara shang bermey túr. Taghy da ainalyp kelip aitarymyz su mәselesi. Shuchinsk qalasy­nyng túrghyndary jyl sayyn 1 million tekshe metr sudy paydalanady eken. Búl negi­zinen tabighy su kózi - kólden alynyp kelgen su. Al osynau ysyrapqorlyqtyng aldyn alu ýshin Sergeev su qoymasynan Kókshetau qalasy arqyly Burabay kólderin toltyru, jergilikti halyqty auyz sumen qamtu mәse­le­si qolgha alynghan bolatyn. «Eshten kesh jaqsy», degendey, búl mәsele osydan on-on bes jyl búryn qolgha alynghanda tap býgin­gi­dey tipten de ushyqpas edi. Milliardtaghan qarjy júm­saldy degenmen Kókshetau qala­sy­nyng túr­ghyn­dary Sergeev qoymasynyng sapaly suynyng dәmin әli kýnge tata almay otyr. Qaladaghy qúbyrdan keletin sudy auyz su esebinde paydalanu mýmkin emes. Óitkeni, sapasy syn kóter­mey­di. Al Shuchinsk, Burabay túrghyndary tolyq derlik Sergeev suy­nyng qyzyghyn kóre almay otyr. Kóling bol­sa anau tartylyp bara jat­qan. Sonda Sergeevten jetkizdik degen su qayda ketip jatyr, qayran qarjy qay qaltagha týsip ketti? Saual mol, jauap joq. Ekinshi bir ótkir mәsele su kózderining tartyluymen qatar, onyng tym shamadan asyp ketken lastanuy bolyp otyr. Qala men qystaqtyng su qúbyrlary әbden shirip, tozghan. Al onymen keletin su lastan­ba­ghanda qaytpek? Onyng sebepterin de payda­lanylghan sudyng tazartylmauy, osy uaqytqa deyin Burabay qysta­ghynda tek septikterding ghana júmys istep kelgendigin qadap aitsaq jón bolmaq. Óit­keni, qysta septikterden aqqan lay su Sha­baq­ty kóline qotaryluda. Shuchinsk qala­synda әli kýnge kollektordyng joqtyghy­na erekshe nazar audarghymyz keledi.

Burabay Burabay bolghaly osy eki ma­nyz­dy mәselening sheshimin tappaq týgili es­ke­ril­meuin eshqanday sebeppen aqtap alugha bolmaydy. Kurortty aimaqtyng súlulyghyna ki­nә­rat týsirmey yqtiyatty paydalanudyng or­nyna tek ziyan tiygizumen jýrmiz. Kól taban­darynyng qorysqa ainaluyna ózimiz kinәli­miz. Preziydent tapsyrmasy degende aimaqqa oiyn-sauyq nysanyn, kazino, qonaq ýiler salumen shektelmeytindigin nege eskermey­miz. Ol eng aldymen tabighattyng osynshalyq­ty jomarttyqpen syilap salghan súlu mýii­si­ning ekologiyalyq jaghdayyn barynsha qatang eskeru, kózding qarashyghynday qorghap, saqtau kerek emes pe. Kesiler aghashty esepke alu, salynar joldyn, tartylar qúbyrlardyn, jylu, gaz, elektr jelilerining tabighatqa tiy­tim­dey de ziyanyn tiygizbeuin baqylamas pa? Endigi jerde Burabay baurayynan jer satudy shekteu emes, týbegeyli toqtatu qajet. Qolat-qoynaulargha túmsyqtaryn tyghyp al­ghan villa, kottej­der­ding auyz sudy, tehnika­lyq sudy, juyndy sudy qalay paydalanyp, qayda tógip jatqan­dyghyna qatang tekseris qajet. Búghan SES úiymy, tabighatty qorghau prokuraturasy batyl aralassa jón bolmaq. Bizding oiymyzsha Burabay-Shuchie kurortty aimaq ayasyn damytamyz dep dalityp qúry­lys sala bergennen de qolda baryn qúttap, ekojýiege ziyanyn tiygizbey paydalanu jaghyn qarastyrghan abzal. Kurortty-turistik qyz­met­ti barynsha jaq­sar­tu osy aimaqty eko­no­mikalyq jaghynan damytu, sayahatshylar men turisterdi kóptep tartu san salaly mәselelerdi keshendi sheshu­di talap etedi. Alayda, búl jaghynan asa úyat­ty­myz. Ásirese jaz ailarynda jabayy demalushylar tarapynan jasalyp jatatyn taghy­lyq­tardy ta­bighat-anagha totalidyq shabuyl dep de bagha­laugha bolady. Biraq oghan tosqauyl bolar jergilikti basshylyq tóbe kórsetpeydi. IYe­siz qalghan el iygiligin oiyna kelgeninshe iyleu iyektep barady. Búl orny tolmas ókinish!

Bizdinshe búl mәsele de batyl baqy­lau­dy talap etedi. Al demalu mәdeniyeti qalyptas­paghan biz siyaqty elde tabighat qúndy­lyq­tary qúnsyzdana bermek.

Sonymen kelgen júrt Burabay - Shuchie kurortty aimaghyna qatysty taghy bir bas qosu óz júmysyn ayaqtadyq dep tar­qas­ty. Al biz júmys jana tynyspen óris tapsa jaqsy bolar edi degen esekdәmede qaldyq.

Burabay basyn búlt shalghaly qashan.

Tólegen QAJYBAY, jazushy.

Aqmola oblysy

«Egemen Qazaqstan» gazeti