تاياۋدا اقمولا وبلىسىنىڭ بۋراباي باۋرايىندا القالى جيىن بولىپ ءوتتى. وعان سەنات پارلامەنتىنىڭ ءبىر توپ دەپۋتاتتارى، «ءوڭىر» دەپۋتاتتىق توبىنىڭ مۇشەلەرى، مينيسترلىكتەر مەن ۆەدومستۆولاردىڭ وكىلدەرى قاتىستى. استانا ىرگەمىزدە بولعاندىقتان با، بۇرىن-سوڭدى مۇنداي ءىرى وكىلدەر شوعىرى وبلىسىمىزعا تابان تىرەمەپ ەدى.

تاياۋدا اقمولا وبلىسىنىڭ بۋراباي باۋرايىندا القالى جيىن بولىپ ءوتتى. وعان سەنات پارلامەنتىنىڭ ءبىر توپ دەپۋتاتتارى، «ءوڭىر» دەپۋتاتتىق توبىنىڭ مۇشەلەرى، مينيسترلىكتەر مەن ۆەدومستۆولاردىڭ وكىلدەرى قاتىستى. استانا ىرگەمىزدە بولعاندىقتان با، بۇرىن-سوڭدى مۇنداي ءىرى وكىلدەر شوعىرى وبلىسىمىزعا تابان تىرەمەپ ەدى.

«باقساق باقا ەكەن»، دەگەندەي جارتى اس­تا­نانىڭ قوپارىلىپ كەلۋىنىڭ سەبەبى ەلباسىنىڭ قازاقستان جۇرتشىلىعىنا سوڭعى جولداۋى­نىڭ ءدۇمپۋى ەكەن. بەلسەندىلىكتەرىندە بەرەكە جوق، بىلاي دا جوعارىدان ءامىر كۇتىپ، جال­پاق­تاۋمەن كۇن كەشىپ جاتقان شەنەۋنىكتەردىڭ پرەزيدەنت تاپسىرماسىن ورىندايمىز دەپ جانۇشى­را جيىلعان بۇل باس قوسۋى بۋراباي - ششۋچە كۋرورتتى ايماعىنىڭ سانداعان جىلعى قوردا­لان­عان ماسەلەسىن تالقىلاۋعا ارنالدى. تاپ وسىناۋ رەسپۋبليكالىق ماڭىزى زور ماسە­ل­ە ءتوڭى­رە­گىندەگى مۇنداي توقايلاسىپ تاراسۋلار الدە­ن­­ە­شە رەت بولعان. داڭعازا، داقپىرتى زور بول­عانى­مەن ودان شىققان ناقتىلى قورى­تىندىسى جوق باسقوسۋلاردان جاۋىر بولعان بىزدەر دە وسى جولعى جيىننان نە شىعار ەكەن دەگەن كۇ­پ­تى كوڭىل اۋەيىنەن اسا الماعانى­مىز­دى جا­سىر­ما­دىق. وعان سەبەپ جيىننىڭ قوس تىزگىن، ءبىر شىلبىرىن ءوز قولىنا العان يندۋستريا جانە جاڭا تەحنولوگيا ءمينيسترىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى البەرت راۋدىڭ وسى وڭىرگە جاڭادان كەلىپ، جاڭادان عانا تانىسىپ وتىرعان ادامداي سويلەۋى ءبىزدى تاڭداندىرماي قالمادى. ويتكەنى ول، 2009 جىلى اقمولا وب­لىسىنىڭ اكىمى بول­عاندىعىن ونىڭ ءوزى ۇمىتسا دا، جەرگىلىكتى جۇرت­­شىلىق ۇمىتا قويماسا كەرەك. سول جىل­داردا-اق بۋراباي - ششۋچە كۋرورتتى ايماعى­نىڭ ماسەلەسى اكىم نازارىن اۋدارارلىقتاي مەن­مۇن­دالاپ تۇرماپ پا ەدى. ۆيتسە-ءمينيستردىڭ استانا - ششۋچە ارالى­عىن­د­ا­عى پرەزيدەنتتىڭ تىكەلەي قاداعالاپ، قول­داۋىمەن سالىنعان اۆتوباندى، كوكشەتاۋ قا­لا­سىنىڭ ىرگەسىندەگى اۋەجايدى قايىرا رەكونسترۋكتسيالاۋدان وتكىزۋ، اەروۆوكزالدى جابدىق­تاۋ ءتارىزدى جۇزەگە اسى­رىلعان جۇمىستاردى قايتا-قايتا شيىرلاپ ايتۋىن ءوز قولىمەن اتقارعان قىزمەتىمەن ۇشتاس­تىرعان ءدۇبارا ارەكەتتەي اسەر ەتتى.

كەزىندە وسى راۋ اۋدان ورتالىعى ششۋچينسك قالاسىنىڭ كوشەلەرىن سان رەت ارالاپ كورگەن-اق بولار. كۋلاگين، ەسەنباەۆ، راۋ، دياچەنكو كەزىندە تاس-تالقانى شىققان قالا كوشەلەرى ءالى سول قالپىندا. الايدا، سول قي­را­­عان كوشە­لەردى قالپىنا كەلتىرۋدە اكىم­دەر­دىڭ نەگە شىبىق باسىن سىندىرما­عاندىعىنا تاڭبىز. كۋرورتتى ايماقتىڭ ورتالىعى ششۋچينسك قالا­سىنىڭ ويرانى شىققان كوشە­لە­رىن كورۋ مەيماندار تۇگىلى بىزگە ۇيات. بۋراباي كۋرورتتى ايماعىنىڭ ەكولوگيالىق جۇيەسىن ساقتاۋدا دا ەكس-اكىمنىڭ ماقتانارلىقتاي ەش­تەڭە تىندىر­م­اعاندىعىن ول بىلمەسە ءبىز بىلە­مىز. بۇل، ءاري­نە، راۋعا عانا قاتىستى ماسەلە ەمەس. بۇل ونىڭ الدىنداعى دا، كەيىنگى دە اكىمدەرگە تىكەلەي قاتىستى ەكەندىگىن ەشكىم جوققا شىعارمايدى. كەلىپ-كەتىپ جاتقان اكىمدەردىڭ بار ءبىتىر­گەن­دەرى بۋراباي ورماندارىن وتاپ، وزدەرىنە ۆيللا، كوتتەجدەر سالۋمەن شەكتەلگەندىگىن شەگەلەي ايتساق ەشكىم دە جالا جاۋىپ وتىر دەي قويماس. بۇعان مينيسترلەر مەن پارلامەنت دەپۋتاتتارىنىڭ ءۇي سالۋ­داعى وجارلى ارەكەت­تەرىن قوسساڭىز قا­تە­لەسپەيسىز. ويتكەنى وسى ءوڭىردىڭ ادامى بول­عان­دىقتان بۋرابايدىڭ قولات-قويناۋىن­دا جازعى جاڭبىردان سوڭ باس كوتەرگەن ساڭىراۋ­قۇ­لاقتاي قاپتاپ بارا جات­قان جەكە مەنشىك­تەگى تۇرعىنجايلاردىڭ شەكتەن شىققانداي كوبەيە تۇسكەنىنە كۋامىز. ءات­تەڭ، وكىمەت تاراپىنان مىناۋ ءۇي كىمدىكى، بۇل جەرگە قالاي ىرگە تەپتى، كىم رۇقسات بەردى، قاراجات، قۇرى­لىس ماتەريالدارى قايدان كەلدى دەيتىن ەشكىم بولماي تۇر عوي.

البەرت راۋ ءوز سوزىندە بۋراباي اي­ما­عىنداعى تابيعي سۋ كوزدەرى - كولدەردىڭ جىل ساناپ تارتىلىپ بارا جاتقاندىعىن اينالىپ وتە الماي اشىنا ايتتى. بۇعان دا ءشۇ­كىر­شىلىك. بىراق ونىڭ ناقتىلى سەبەبىن سارالاپ بۇكپەسىز ايتىپ بەرە المادى. ال ونىڭ تۇپكى سەبەبىن اياداي عانا كۋرورتتى ايماق­تىڭ جىل سايىن زاڭسىز سالىنعان تۇرعىن ۇيلەر مەن دەمالىس، ساۋىقتىرۋ ورىندارى­نىڭ شامادان تىس مولايىپ كەتۋىنەن، وعان ەشقانداي شەك­تەۋ­دىڭ قويىلماي وتىرعان­دىعىنان ىزدەۋ كەرەك.

ءسوزىمىز دالەل-دايەكسىز بولماس ءۇشىن بۇگىنگى تاڭعا دەيىن جۇمىس ىستەپ تۇرعان نى­ساندارعا وي كوزىن قاداپ كورەلىك. بۇل وڭىردە قازىر 29 ساناتورلىق-كۋرورتتىق مەكەمەلەر بار. ولار ءبىر اۋىسىمدا 2500 ورىندىق دەپ ەسەپتەلەدى; سونداي-اق مەيمانحاناسى، وتەل­دەرى، تۋريستىك بازالارى بار 53 نىسان جۇمىس ىستەپ تۇر; بالالاردىڭ دەنساۋلىعىن قالپىنا كەلتىرۋدىڭ 12 ورتالىقتارى ءبىر اۋىسىمدا 3330 بالانى قابىلداي الادى. بۇل ءبىز بىلە­تىن ايسبەرگ-مۇزتاۋدىڭ بەرگى بەتى عانا. ال ششۋچينسك قالاسى مەن بۋراباي قىس­تاعىنداعى قىسى-جازى اقشا ساۋىپ جاتقان جەكەمەنشىك قۇجىرالار مەن جاتاقحانالار سانىن كىم تەكسەرىپ، ءبىلىپتى.

بۋراباي - ششۋچە كۋرورتتى ايماعىن الەم­دىك ستاندارتقا كوتەرۋ ءۇشىن سەرۆيستىك قىزمەت اياسىن كەڭەيتۋمەن بىرگە، ونىڭ ساپا­لىق سيپاتىنا ەرەكشە دەن قوياتىن مەزگىل جەتكەن جوق پا. بۇل ارادا دا ۇتقانىمىز شامالى، ۇتى­لىسىمىز ۇشان-تەڭىز. ءبىر قىزىعى، وسى ماسەلە كەڭەستىك كەزەڭدى قوسپاعاندا 20 جىل بويى ايتىلىپ كەلەدى. بىراق يگىلىكتى شارا شاڭ بەرمەي تۇر. تاعى دا اينالىپ كەلىپ ايتارىمىز سۋ ماسەلەسى. ششۋچينسك قالاسى­نىڭ تۇرعىندارى جىل سايىن 1 ميلليون تەكشە مەتر سۋدى پايدالانادى ەكەن. بۇل نەگى­زىنەن تابيعي سۋ كوزى - كولدەن الىنىپ كەلگەن سۋ. ال وسىناۋ ىسىراپقورلىقتىڭ الدىن الۋ ءۇشىن سەرگەەۆ سۋ قويماسىنان كوكشەتاۋ قالاسى ارقىلى بۋراباي كولدەرىن تولتىرۋ، جەرگىلىكتى حالىقتى اۋىز سۋمەن قامتۋ ماسە­لە­سى قولعا الىنعان بولاتىن. «ەشتەن كەش جاقسى»، دەگەندەي، بۇل ماسەلە وسىدان ون-ون بەس جىل بۇرىن قولعا الىنعاندا تاپ بۇگىن­گى­دەي تىپتەن دە ۋشىقپاس ەدى. ميللياردتاعان قارجى جۇم­سالدى دەگەنمەن كوكشەتاۋ قالا­سى­نىڭ تۇر­عىن­دارى سەرگەەۆ قويماسىنىڭ ساپالى سۋىنىڭ ءدامىن ءالى كۇنگە تاتا الماي وتىر. قالاداعى قۇبىردان كەلەتىن سۋدى اۋىز سۋ ەسەبىندە پايدالانۋ مۇمكىن ەمەس. ويتكەنى، ساپاسى سىن كوتەر­مەي­دى. ال ششۋچينسك، بۋراباي تۇرعىندارى تولىق دەرلىك سەرگەەۆ سۋى­نىڭ قىزىعىن كورە الماي وتىر. كولىڭ بول­سا اناۋ تارتىلىپ بارا جات­قان. سوندا سەرگەەۆتەن جەتكىزدىك دەگەن سۋ قايدا كەتىپ جاتىر، قايران قارجى قاي قالتاعا ءتۇسىپ كەتتى؟ ساۋال مول، جاۋاپ جوق. ەكىنشى ءبىر وتكىر ماسەلە سۋ كوزدەرىنىڭ تارتىلۋىمەن قاتار، ونىڭ تىم شامادان اسىپ كەتكەن لاستانۋى بولىپ وتىر. قالا مەن قىستاقتىڭ سۋ قۇبىرلارى ابدەن ءشىرىپ، توزعان. ال ونىمەن كەلەتىن سۋ لاستان­با­عاندا قايتپەك؟ ونىڭ سەبەپتەرىن دە پايدا­لانىلعان سۋدىڭ تازارتىلماۋى، وسى ۋاقىتقا دەيىن بۋراباي قىستا­عىندا تەك سەپتيكتەردىڭ عانا جۇمىس ىستەپ كەلگەندىگىن قاداپ ايتساق ءجون بولماق. ءويت­كەنى، قىستا سەپتيكتەردەن اققان لاي سۋ شا­باق­تى كولىنە قوتارىلۋدا. ششۋچينسك قالا­سىندا ءالى كۇنگە كوللەكتوردىڭ جوقتىعى­نا ەرەكشە نازار اۋدارعىمىز كەلەدى.

بۋراباي بۋراباي بولعالى وسى ەكى ما­ڭىز­دى ماسەلەنىڭ شەشىمىن تاپپاق تۇگىلى ەس­كە­رىل­مەۋىن ەشقانداي سەبەپپەن اقتاپ الۋعا بولمايدى. كۋرورتتى ايماقتىڭ سۇلۋلىعىنا كى­نا­رات تۇسىرمەي ىقتياتتى پايدالانۋدىڭ ور­نىنا تەك زيان تيگىزۋمەن ءجۇرمىز. كول تابان­دارىنىڭ قورىسقا اينالۋىنا ءوزىمىز كىنالى­مىز. پرەزيدەنت تاپسىرماسى دەگەندە ايماققا ويىن-ساۋىق نىسانىن، كازينو، قوناق ۇيلەر سالۋمەن شەكتەلمەيتىندىگىن نەگە ەسكەرمەي­مىز. ول ەڭ الدىمەن تابيعاتتىڭ وسىنشالىق­تى جومارتتىقپەن سىيلاپ سالعان سۇلۋ ءمۇيى­سى­نىڭ ەكولوگيالىق جاعدايىن بارىنشا قاتاڭ ەسكەرۋ، كوزدىڭ قاراشىعىنداي قورعاپ، ساقتاۋ كەرەك ەمەس پە. كەسىلەر اعاشتى ەسەپكە الۋ، سالىنار جولدىڭ، تارتىلار قۇبىرلاردىڭ، جىلۋ، گاز، ەلەكتر جەلىلەرىنىڭ تابيعاتقا تي­تىم­دەي دە زيانىن تيگىزبەۋىن باقىلاماس پا؟ ەندىگى جەردە بۋراباي باۋرايىنان جەر ساتۋدى شەكتەۋ ەمەس، تۇبەگەيلى توقتاتۋ قاجەت. قولات-قويناۋلارعا تۇمسىقتارىن تىعىپ ال­عان ۆيللا، كوتتەج­دەر­دىڭ اۋىز سۋدى، تەحنيكا­لىق سۋدى، جۋىندى سۋدى قالاي پايدالانىپ، قايدا توگىپ جاتقان­دىعىنا قاتاڭ تەكسەرىس قاجەت. بۇعان سەس ۇيىمى، تابيعاتتى قورعاۋ پروكۋراتۋراسى باتىل ارالاسسا ءجون بولماق. ءبىزدىڭ ويىمىزشا بۋراباي-ششۋچە كۋرورتتى ايماق اياسىن دامىتامىز دەپ داليتىپ قۇرى­لىس سالا بەرگەننەن دە قولدا بارىن قۇتتاپ، ەكوجۇيەگە زيانىن تيگىزبەي پايدالانۋ جاعىن قاراستىرعان ابزال. كۋرورتتى-تۋريستىك قىز­مەت­تى بارىنشا جاق­سار­تۋ وسى ايماقتى ەكو­نو­ميكالىق جاعىنان دامىتۋ، ساياحاتشىلار مەن تۋريستەردى كوپتەپ تارتۋ سان سالالى ماسەلەلەردى كەشەندى شەشۋ­دى تالاپ ەتەدى. الايدا، بۇل جاعىنان اسا ۇيات­تى­مىز. اسىرەسە جاز ايلارىندا جابايى دەمالۋشىلار تاراپىنان جاسالىپ جاتاتىن تاعى­لىق­تاردى تا­بيعات-اناعا توتالدىق شابۋىل دەپ دە باعا­لاۋعا بولادى. بىراق وعان توسقاۋىل بولار جەرگىلىكتى باسشىلىق توبە كورسەتپەيدى. يە­سىز قالعان ەل يگىلىگىن ويىنا كەلگەنىنشە يلەۋ يەكتەپ بارادى. بۇل ورنى تولماس وكىنىش!

بىزدىڭشە بۇل ماسەلە دە باتىل باقى­لاۋ­دى تالاپ ەتەدى. ال دەمالۋ مادەنيەتى قالىپتاس­پاعان ءبىز سياقتى ەلدە تابيعات قۇندى­لىق­تارى قۇنسىزدانا بەرمەك.

سونىمەن كەلگەن جۇرت بۋراباي - ششۋچە كۋرورتتى ايماعىنا قاتىستى تاعى ءبىر باس قوسۋ ءوز جۇمىسىن اياقتادىق دەپ تار­قاس­تى. ال ءبىز جۇمىس جاڭا تىنىسپەن ءورىس تاپسا جاقسى بولار ەدى دەگەن ەسەكدامەدە قالدىق.

بۋراباي باسىن بۇلت شالعالى قاشان.

تولەگەن قاجىباي، جازۋشى.

اقمولا وبلىسى

«ەگەمەن قازاقستان» گازەتى