Esterinizde bolsa, byltyrghy jyldyng nauryz aiy japon halqy ýshin esten ketpes qaraly kýn boldy. Toghyz baldyq jer silkinisinen 11 myng adam qaza tauyp, 27 myng adam iz-týssiz joghalghan-dy. Qaraly qayghyny  japon halqy jappay birge  bir jaghadan bas, bir jennen qol shygharyp sabyrlyqpen kótere bildi. Olardyng biyik ruhtaryna sol kezde barsha әlem tang boldy. Jer silkinisinen «Fukusima-1» atom elektr stansiyasynyng basqaru mehanizmi isten shyghyp,  jarylys bolyp, ýlken ekologiyalyq apatqa úlasqan edi. Aymaqqa zalalyn tiydirip jatqan AES-ti toqtatu ýshin memleketke jankeshtiler kerek boldy. AES-ke kirgen adam әri ketse 3 ay ghana ómir sýretinin mamandar eskertti. Alayda, óz eli ýshin ólim qúshugha dayyn japon patriottary myndap, tipti on myndap tabyldy. Ár aimaqtan top-top bolyp kelgen japonnyng erjýrek azamattary eldi qauipti ekologiyalyq apattan qútqaru ýshin óz janyn pida etuge әzir ekendikterin aitty. El ýshin ólim qúshugha ýmitkerlerding sanynyng búlay kóp boluyn eshkim kýtpegen edi. Aqyry óz erkimen bir top jankeshtiler ólimge attandy. Jer jýzin tang qaldyrghan búl kamikadzeler AES-ti toqtatyp, aimaq halqyn apattan qútqaryp, ýlken erlikpen qaza tapty. Samuraylardy songhy sapargha shygharyp salu ýlgisinde japon halqy búl jankeshtilerdi de arghy dýniyege attandyrdy. Ata-babalarynyng dәstýrin jalghastyryp, ózin ólimge alyp barghan búl jankeshtilerge qarap kózine jas almaghan adam qalmady. Japon halqynyng múnday patriotizmi býkil jer jýzine ýlgi bolarlyq ónege edi. Múnday patriot azamattary bar memleketting bolashaghy qashanda kemeldi. Mine, osynday eldi ghana «Úly el» dep ataugha bolady. Sonday shaqtarda oiyna óz elinning azamattary keletini anyq. Eger, bizde osynday apat bolghan jaghdayda, el ýshin, halyq ýshin ózin qúrban etetin jankeshtiler tabyla ma? Óz erkimen ólimge basyn tige alady ma? Búl súraqty qoyghanda kez kelgen qazaq azamaty úyalyp qalatyny anyq. Sebebi, bizde Japoniya siyaqty últtyq tәrbiyeni, qazaqy patriotizmdi úrpaqtyng boyyna sindirip jatqan joqpyz.

Memleketting algha jyljuy ýshin, elding damuy ýshin patriot azamattar kerek-aq. Sebebi, elim degen erler bolsa ghana elding kósegesi kógeredi. Últyn shyn sýietin azamattar ghana eline adal qyzmet ete alady. Elin shyn sýietin azamattar ghana onyng salt-dәstýrin, әdet-ghúrpyn, bolmysyn qúrmettey alady. Degenmen, býginde qazaq halqy óskeleng úrpaghyn qalay tәrbiyelep jatyr? Mine, osy súraq kez kelgen kókiregi oyau qazaqtyng jýregin auyrtatyn mәsele. Talay jyl qyzyl imperiyanyng otarynda bolsaq ta, tamyryn qúrt jalmaghan qúldyq sanagha kóndiksek te, tәuelsizdik alghannan keyingi jiyrma jyl bizding últtyq tәrbiyemizdi tiktep alu ýshin, últtyq sana-cezimimizdi nyghaytyp alu ýshin jeterlik uaqyt edi. Biraq, biylik últtyq tәrbiyege qatysty, últshyldyqqa qatysty shóp basyn syndyrmady. Ol turaly auzyna da alghan joq. Kerisinshe, aidalada jatqan AQSh-qa eliktep, kóp últty sayasatty qoldady. «Ýsh túghyrly til», «Qazaqstandyq últ» siyaqty qazaq últyn joigha baghyttalghan sayasatty jýrgizuge tyrysty. Orys tilinde kópirgen halyqqa memlekettik tilding qajettiligin tudyrudyng ornyna, aghylshynsha oqudy úsyndy. Nәtiyjede, әr nәrsege bir jaltaqtaghan jana, jaghympaz úrpaq qalyptasty. Endeshe, jaltaqtaghan, jaghympaz halyqty óz elining patrioty dep aitugha bola ma? Olar elimizding basyna kýn tusa janyn pida ete ala ma? Áriyne, biylik búl jaghyn oilamaghan bolsa kerek.

Patriot azamattardy tәrbiyeleuding birden-bir joly memlekettik til arqyly últtyng bolmysyn, salt-dәstýrlerin, tәlim-tәrbiyelerin jas balanyng boyyna sindiru. Sol arqyly qazaqtyng bar bolmysyna qúrmetpen qaratu. Al, bizde, Qazaqstanda búl aityp jatqandardyng biri de joq. Eger Japoniyanyng tәrbiyesine nazar audarsanyz, balany on tórt jasqa deyin tek ana tilinde tәrbiyeleydi. Tipti, shetelge oqugha baryp, diplommen oralghan studentterdi óz elining últtyq uniyversiytetterinde qayta oqytady. Sebebi, shetelderde jyldap jýrgen adam óz elining bolmysyn úmytuy mýmkin. Últtyqtan aiyrylghan adam bolsa óz elining patrioty bola almaydy. Japondardyng negizgi maqsaty da sol: úrpaqtaryn últshyl etip tәrbiyeleu. Sol arqyly últtyq tәrbiyeleri jalghasyp otyrady. Al bizde qalay? «Bolashaq» baghdarlamasymen shetelge oqugha ketken student sol jaqta qalyp ketedi. Bolmasa elge mýlde basqa, últtyq bolmystan júrday azamat bolyp oralady. Olardy basymyzgha shygharyp qyzmetting eng jogharghy dәrejesin berip qoyamyz. Al  últyna mensinbey qaraytyn adam eshqashan eli ýshin sapaly qyzmet ete almaydy.

Bizding biylik kóbinese AQSh-qa eliktep jatady.  Biraq, AQSh pen Qazaqstan mýlde basqa-basqa memleketter. AQSh-ta memleketti úiystyrushy últ joq. Olarda barlyq últtardy qosyp kelip bir ghana ataumen ataydy: ol-Amerikandyqtar. Biz AQSh-qa qaraghanda Japoniyany ýlgi tútuymyz kerek. Japonnan bizder ghana emes, býkil әlem ýirenetin ýlgiler mol. Órkeniyet tizgini men tetigin qolyna ústaghan Batys, tipti AQSh-tyng ózi japondyqtardan kóp nәrseni ýirenuge mәjbýr. Ol teginnen tegin emes. Japoniyada qauymdastyqtyng kóz tartar ýlgisi de, ozat tәjiriybesi de, dәiekti jýiesi de ýilesip jatqany mәlim. Kóz aldyna enbekqor, úiymshyl, últshyl, kerek kezinde júdyryqtay júmyla alatyn japondyqtar elesteydi. Tabysqa qol jetkizetin kepildikter kezegimen kónilden shyghady. Japoniyanyng tarihyna jýginetin bolsaq, dýniyejýzilik ekinshi soghystyng barysynda Japoniya últtyq tabysynyng ýshten birinen airyldy. Tez esin jidy, jaltaqtap alandamay, el bolyp jýre ayaghyna túrdy. Sol qiynshylyqqa qaramay, tarihy qysqa kezende әlemning aldynghy tobyna qosyldy. Japoniyanyng ereksheligi, osylaysha tez esin jinap aluy qauymdasyp toptasqan saltta, óz eline degen sýiispenshilikte, últtyq mýddeni biyik qúrmetteushilikte desek, bәri de shyndyq. Resmy mәlimetterge sýiensek, әlemge qol jayyp, ýreyge batyp, әreketsiz qalghan japondyqtardy bayqamaymyz. Ózderining «bir tútas el» ekendikterin әlemge moyyndatuda. Japon qoghamynyng úiymshyldyghyna, qauymdastyqtardyng bir júdyryqtay týiilgenine, japondyqtardyng baysaldy, birlesken, tyndyrymdy әreketterine tek qúrmetpen qaraysyn. Búdan qoghamdyq jәne sayasy basqarudy últtyq ýlgimen ólshegenimiz, patriottyq qúlshynyspen baghalaghanymyz jón degen toqtamgha kelu kerek.

Japondar últtyq ruhy joghary memleket. Ózderining әdebiyetin, mәdeniyetin bәrinen joghary qoyady. Tipti, olardyng biznesmenderi, ekonomisterining ózi bizdegidey emes. Ár uaqytta elining jazushylary men aqyndaryn qúrmettep, olargha kómek berip jatady. Japondardyng últtyq ónerleri, últtyq oiyndary әli kýnge belsendi dәrejede halyqqa qyzmet etedi.  Últtyq oi-órnekteri beynelengen tauarlardy syrtqa shygharu arqyly óz elining mәdeniyetin nasihattauda. Al bizde mәdeniyetimizdi shetel týgili óz elimizde nasihattaugha biylik mәn bermey jatqany nazar audartady. Tipti, mәdeniyetti bylay qoyghannyng ózinde ana tilin bilmeytin jastardy dúrys tәrbiyeley almay jatyrmyz. Kórnekti orys jazushysy K.Paustovskiy: «Ana tilin bilmeu-últqa jasalghan opasyzdyq» dep jazghany bar. Elimizde últ ýshin ólimge basyn tiger jankeshtiler bylay túrsyn, últyna opasyzdyq jasap jýrgen azamattarymyz qanshama!

Qazaq telearnalarynan úrpaqty patriottyqqa, últshyldyqqa tәrbiyeleytin birde-bir baghdarlama taba almaysyn. Teledidardy qossang boldy oiyn-sauyq baghdarlamalardan kózindi asha almaysyn. Al Japondarda tek qana últshyldyqqa, patriottyqqa tәrbiyeleytin baghdarlamar kórsetiledi. Jiyrma jyl ishinde Qazaqstanda qazaq tilin bilmeytinimen qoymay, ózining qazaq bolyp tughanyna, ózining úsqyny aziattyq ekenine namystanatyn, kemsinetin jas bútaqtar payda boldy. Masqara bolghanday, әli kýnge deyin tolyq qazaq tilindegi bir telearnany әzer jasadyq, jiyrma jylda jiyrma telearna ashu kerek edi. Italiyandyq "Renko" kompaniyasynyng preziydenti Rinalido Gaspariny myrzanyn: "Men әlemning 141 elin aralaghan janmyn. Solardyng ishinde óz memleketinde otyryp, óz tilinde ómir sýre almay otyrghan beyshara halyqty kórdim, ol qazaq halqy eken" - degen siyaqty sózderge qúlaghymyzda ýirenip qaldy. Qazaqstangha issaparmen, bolmasa sayahattap kelgen kez kelgen adam bizdegi kemshilikterdi betke aityp ketude. Al oghan nazar audaryp jatqan biylik joq. Tipti, tang qalasyn, múnday sózder kókireginde namysy bar qazaqtyng shamyna nege tiymeydi?!

Tarihymyzgha kóz salsaq el ýshin jan pida etetin jankeshti batyrlar bolghan. Sol jankeshti ata-babalarymyzdyng arqasynda osynshama kólemdi jer bizge múragha qalyp otyr. Biraq, osy jerdi jankeshti dәrejesinde qorghaytyn azamattar bizding elden tabylatynyna kýmәnim bar. Sol ýshin de әzirge alla bizge qiyn  kýnderdi salmay-aq qoysyn!!!

Ayazbekov Dinmúhamed Anarbekúly

QazÚMU 2 kurs studenti

«Abay-aqparat»