Erkin JUASBEK, Q.Quanyshbaev atyndaghy Memlekettik akademiyalyq qazaq muzykalyq-drama teatrynyng diyrektory әri kórkemdik jetekshisi:

- Erkin Tileuqúlúly, býkil әlem halqy kóz tigip otyrghan elordamyzdaghy óziniz basqaryp otyrghan Qalleky teatry 20 jyldyq torqaly toyyn egemendi elimizding mereyli tәuelsizdik toyymen birge atap ótkenin bilemiz. Osy 20 jyl ishindegi atqarghan enbekteriniz baghalanyp, teatr újymyna akademiyalyq mәrtebe berildi. Búl - býkil újymnyng enbegining jemisi ekendigi sózsiz. Áriyne, búl dәreje onaylyqpen kelmegeni shyndyq. Osy orayda ótken kýnderge kóz jýgirtip, Qalleky teatrynyng tarihyna toqtalyp ótseniz?!

Erkin JUASBEK, Q.Quanyshbaev atyndaghy Memlekettik akademiyalyq qazaq muzykalyq-drama teatrynyng diyrektory әri kórkemdik jetekshisi:

- Erkin Tileuqúlúly, býkil әlem halqy kóz tigip otyrghan elordamyzdaghy óziniz basqaryp otyrghan Qalleky teatry 20 jyldyq torqaly toyyn egemendi elimizding mereyli tәuelsizdik toyymen birge atap ótkenin bilemiz. Osy 20 jyl ishindegi atqarghan enbekteriniz baghalanyp, teatr újymyna akademiyalyq mәrtebe berildi. Búl - býkil újymnyng enbegining jemisi ekendigi sózsiz. Áriyne, búl dәreje onaylyqpen kelmegeni shyndyq. Osy orayda ótken kýnderge kóz jýgirtip, Qalleky teatrynyng tarihyna toqtalyp ótseniz?!

- Jalpy, jetistiktin, mәrtebe men ataqtyng bir kýnde kelmeytini turaly aitqan pikirinizge tolyqtay qosylamyn. Biraq, Qazaqstandaghy basqa teatrlargha qaraghanda Astana teatrynyng damu ereksheligindegi yrghaqtyng jyldamdau boluynyng ózindik sebebi bar. Eng aldymen múny men bas qalamyz Elordanyng damuymen baylanystyra aitqym keledi. Óziniz biletindey, Astana eng alghash Astana bolghan kezde búghan da kýdikpen qaraghan jandar az bolghan joq. Degenmen, bizding Elbasymyzdyng sarabdal sayasatynyn, birneshe mәrte qayta oralghan ekonomikalyq daghdarystyng qiyndyghana qaramastan elimizding qalypty damuynyng arqasynda Astananyng araylana, ajarlana týskeni barshanyzgha mәlim. Shyn mәninde, «júmyla kótergen jýk jenil» deytin bolsaq, búl býkil elimizding jýregi retinde Qazaqstannyng songhy kezendegi damu kelbeti men yrghaghyn týgeldey aishyqtap túrghany anyq. Al, endi osynday qalada túrghan teatrdyng da basqalargha qaraghanda jyldam ósip-órkendeui, mening oiymsha, zandylyq siyaqty. Sebebi, songhy jyldardaghy Astana halqynyng tek qana sanynyng emes, sapa jaghynan ósui, halyqtyng talabynyng kýshengi, halyqtyng mәdeniyetke, ónerge, ruhany múramyzgha degen bet-әlpetining týzeluine baylanysty teatrgha qoyylghan talap ta kýsheye týsti. Sondyqtan, osy teatrdyng 20 jyldyng ishindegi ósu tarihyna kóz sala otyrsanyz, sonau Aqmola kezinde qúrylghan Jaqyp Omarovtyng enbegi búl teatrdy qalyptastyru, osy ónirge tanystyru bolatyn bolsa, odan keyingi Qadyr Jetpisbaev sol júmysty jalghastyrghandyghy, al endi Elbasynyng tikeley úsynysymen teatrgha Ázirbayjan Mәmbetov aghamyzdyng shaqyryluy - búl teatrdyng ekinshi órkendeu kezeni dep aitugha bolady. Aqiqatynda, Ázekenmen birge teatrdyng sapasy jandanghany anyq. Sebebi, Ázekeng ózimen birge teatrgha myqty akterlerdi tarta bildi, teatrdyng jastaryn osynda qalugha, olardyng shygharmashylyq júmys jasaugha basyn biriktire bildi. Sol sekildi, teatrdyng sahnasynyng tarlyghyna, kórermen zalynyng azdyghyna qaramay-aq ýlken-ýlken qoyylymdardy alyp keldi. Búl teatrdy Áuezov teatrynyng mektebinen ótti deuge әbden bolady. Nege deseniz, Áuezov teatrynda Ázirbayjan aghanyng sahnalauymen qoyylghan, eng myqty degen birneshe klassikalyq kólemdi tuyndylar osy sahnada qoyyldy. Múnyng eng birinshi qajettiligi - shygharmashylyq qúramdy shyndaudyng joly bolghanyn biz býgin týsinip otyrmyz. Mine, osynday mektepten ótken teatr 20 jyldyng ishinde akademiyalyq mәrtebege layyq boldy dep baghalanghandyghyn zandy dep týsinemiz.

- Shyny kerek, jana ghimarat turaly әngimening qozghalyp kele jatqandyghyna biraz uaqyt boldy. Bir jaghynan, týrki dýniyesi mәdeniyetining astanasy atanyp otyrghan elordamyzda qazaq drama teatrynyng enseli ghimaraty bolmauy - bas qala mәrtebesine syn ekendigi jasyryn emes. Biraq, tar ghimaratty syltau etip, qol qusyryp otyrmaghandarynyzgha - óner sýier qauym kuә. Zәulim ghimaraty bar, esesine qoyylymdary mardymsyz teatrda barshylyq. Degenmen, «jaqyn kýnderi Qalleky teatrynyng ghimarat mәselesi sheshiledi» degen әngimeni qúlaghymyz shalghan-dy. Osynyng aqiqatyn óz auzynyzdan estisek...

- Shynynda da, akademiyalyq mәrtebe teatr újymyna tapsyrylyp jatqan kezde, býgingi biylik basyndaghy aghalarymyzdyng auzynan osynday әngimening shyqqany ras. Búl bizge ýmit úyalatady. Áriyne, biz baybalam salyp, ne bolsa sony aita beruden aulaqpyz. Qazir Astanada ne salynbay jatyr? Qúdaygha shýkir, barlyghy salynyp jatyr. Men mynau qazir salynyp jatqan keremet opera teatrynyng әrbir kirpishi qalanghan sayyn rahat sezimge bólenemin. Teatr ghimaraty tek bizge ghana bolsyn degen baybalammen sheshilmeydi. Shyn mәninde, qalay bolsa solay Astanagha teatr sala salugha da bolmaydy. Búl jerding teatry tehnologiyalyq jaghynan býgingi zamangha say, barlyq jaghynan ólshenip-pishilgen teatr boluy kerek. Mine, osy jaghynan alghanda opera teatrynyng salynuy - osy sayasatty, osy qasiyetti týsingendik dep esepteymin. Shyn mәninde, teatr degen - sauda ortalyghy, kinoteatr da emes. Teatrdyng býgingi zaman talabyna say boluy - eng aldymen әlemdik ýrdiske say kelui tiyis. Mәselen, teatrdyng bir ghana qasiyetin alsaq, dramalyq teatrda dybys kýsheytkishti qoldanugha bolmaydy. Óitkeni, teatr - tiri óner. Eger kórip otyrghan kórermen akterding sózin naq qalpyndaghyday qabyldamay, mikrofondy paydalanghanday jaghday tuyndasa - onda spektakliding tiri óner bolyp kórsetiletin qasiyeti joghalady. Sondyqtan da, osynyng bәrin egjey-tegjeyli oilastyryp, kópten kýtken teatr ghimaraty ýlken dayyndyqpen salynuy kerek. Áriyne, akterlardyng baby, rejisserlardyng shabyty óship qalmay túrghan kezde biz ýshin tezirek bolghanyn qalaymyz. Degenmen, men osy bir sәtte baybalamnan góri, baysaldy qadamnyng qajet ekenin týsinemin.

- Teatrdyng janalyghy - jana qoyylymy ekendigi dausyz. Jaqynda әlemdik dramaturgiyanyng shoqtyghy biyik tuyndysy «Gamletti» sahnaladynyzdar. Basqa teatrlargha qaraghanda, Qalleky teatrynda Shekspirding búl shygharmasy mýldem janashyldyqpen qoyyldy. Ári tabysty ótti...

- «Janashyldyq» dep otyrsyz. Men «janashyldyq» degendi Chehovsha týsinemin. Chehov aitady: «Janashyldyq degen ne? Eger әr nәrse talantty bolsa, ol - janashyldyq». Sondyqtan, «Shekspirding «Gamletinen» men janalyq ashyp, әlemdi tanqaldyramyn, ayaghyn aspannan keltiremin» degen oy mýldem bolmauy kerek. Biz qazirgi tanda akademiyalyq mәrtebege ie bolyp túrghan, bizding kórermenimiz bizge basqasha kózqaraspen qaraytynday jaghday tuyndaghan kezde «Qay shygharmany qoyamyz?» degen súraqtyng aldynda túrghanymyz ras. Degenmen, «Gamlet», jaqyn arada sahnalanatyn «Aqan seri - Aqtoqty», múnyng barlyghy, eng aldymen teatrdyng osy beynelerdi, osy obrazdardy somdaytyn akteri bar ma degen súraqqa jauap beredi. Osy jaghynan alghanda, «Gamletting de» eng birinshi satysy - ong jambasyna kelip túrghan akterlardyng rejissermen týsinistikte bir demmen sahnada jasalatany ýlken-ýlken polotnoly obrazdardy ómirge әkelgendigi. Áriyne, bizde Shekspirding tuyndysynan әlemde bolmaghan qoyylym qoyamyz degen oy bolghan joq. «Sabaqty iyne sәtimen» demekshi, sәti kelip túrghan kezde sahnaladyq.  Gamletti somdaghan Nýrkenning de, Syrymnyng da, patshany oinaghan Erlannyng da tura qazir der kezi. Kórermen teatrgha ne ýshin keledi? «Gamletti» bilmeytin kórermen joq dep te aitugha bolady. Óitkeni, biz sanaly, aqparattyq bay qoghamda ómir sýrip jatyrmyz. Sondyqtan, «Gamlettin» sujetin, mazmúnyn týsindirip jatu artyq. Ár kórermenning jýreginde, sanasynda, tipti, qiyalynda óz Gamleti bar zamandamyz. Sol sebepti, biz óz Gamletimizdi úsynghan kezde, eng aldymen Gamletting ishki jan dýniyesin kórermenning aldyna jayyp salatynday jaghdayda júmys jasau kerek degen maqsat qoydyq. Sizding tabys dep otyrghanynyz - bizding osy maqsatymyzgha jetkenimiz.

- Agha, sóziniz auzynyzda. «Kórermen teatrgha ne ýshin keledi?» dep qaldynyz. Qazir kórermenderding ózi eki-ýsh topqa bólindi. Bir toby rejisserge, bir toby avtorgha, endi bir toby aktergha kelui mýmkin. Osy orayda, mende «Astanada kórermenderding mәdeniyeti qanshalyqty qalyptasyp kele jatyr nemese qalyptasqan» degen zandy súraq tuyndap otyr?!

- Kórermenderding mәdeniyeti turaly әngime aitqan kezde óte abay bolu kerek. Kórermendi kinәlaghan teatr - eng aldymen ózi kinәli! Kórermendi kinәlaghan akter, rejisser - eng aldymen ózi kinәli! Eger, shyn mәninde, jaqsy qoyylym bolatyn bolsa - ol eshqanday kórermendi talghamaydy. Mәselen, bireuler: «Oybay, balalar otyr eken, týsinbey qaldy» dese, endi bireuleri «Ýlken kisiler otyr eken, olar qabylday almady» dep jatady. Mening oiymsha, osynyng barlyghy - jay ghana syltau sekildi. Rejisser men akterlardyng jýregine jol taba bilgen spektakli - ol kórermenge jetedi. Qazirgi qoghamda, kórermender turaly әr týrli pikir bar. «Kórermendi teatrgha dayyndap әkelu kerek» deydi, bireuler. Keshiriniz, onday talap esh jerde joq! Kórermen - basqasyn aitpaghanda eng aldymen tútynushy. Ol sizge әrtýrli jaghdayda kelui mýmkin. Tipti, sebep-saldarsyz bayqamay kelip qalghan kórermen de bolady. Sondyqtan, tek qana talantty jәne shynayy, kóz aldynda tughan óner ghana kórermendi baurap ala alady. Basqasha, onyng joly joq! Osydan jarty ghasyr búryn, Kenestik teatrdyng kezinde teatrlargha birneshe mindet qoyylatyn: tәrbiyeleu, nasihattau, ýgitteu, kózin ashu, aqparattandyru. Býgingi kýni osylardyng bәri kýshin әlsiretti. Qazirgi tanda eshqanday kórermen teatrgha «Al, meni tәrbiyele. Aqparat ber. Meni bir nәrsege ýgitte» dep, kelmeydi. Biz ózimizdi-ózimiz aldauymyzdyng týkke de qajeti joq. Qazirgi kórermen bilimdi, kózi ashyq. Keyde ózimizding qolymyzdan is kelmey qalghan kezde keybir әriptesterimizding bәrin kórermenge jaba salyp, aghat sózder aityp jýrgenine men ózim kuәmin. Mysaly, bizding teatrdyng sahnasyn kishkentay sahna dep jatamyz. Bile bilseniz, búl bir jaghynan «keremet». Áriyne, teatr kórermen zaly men sahna ghana emes. Keyde bireuler, teatrgha onyng ashanasyna otyru ýshin nemese aurasyna kirip-shyghu ýshin ghana keledi. Osy jaghynan alghanda, kemshin tústar barshylyq. Taghy da qaytalap aitamyn, ýlken teatrdyng qajetiligine biz óte zәrumiz. Biraq, tura sahnanyng qasynda otyryp, akterdi 15 metrden emes, dәl janynan kórip, akterding keyipkerining jan dýniyesine engenine kuә bolu - búl kórermenning eng birinshi oljasy. Ýlken sahnalarda jaryqpen, suretpen, boyau-grimdermen biz kórermenning kóz aldyna tek qana әser әkeluimiz mýmkin. Al, jap-jaqyn jerde, qasynda otyrghan kezde obraz jasau, qoyylymda oinau búl әser emes, búl naqty sonyng ishine engizu. Osy jaghynan alghanda, bizding teatr - basqa teatrlargha qaraghanda akterlik sheberlikting óte biyik sheberligin talap etetin teatr. Sol sebepti, kóremenmen bizding baylanysymyz basqalargha qaraghanda óte joghary.

- Osy kórermenderinizge aldaghy kýnderi úsynghaly otyrghan «túsaukeser» qoyylymdarynyz turaly aita otyrsanyz?!

- Teatrda perspektivalyq jospar, aldaghy kýnderge jospar degen bolady. Sonymen birge, teatrda «suiyveriye» degen de bar. Alystaghy nәrselerdi aita beru de qabyldana bermeytin jayt. Bizding óndiriske kirgizilgen birneshe júmysymyz bar. Qazir mausym aiynda ýlken sahnada túsauyn kesemiz dep, dayyndalyp otyrghan Fariza Ongharsynova apamyzdyng qalamynan tughan, әzirge shartty atauy «Kýy qúdireti» dep atalatyn shygharma. Búl әlemde siyrek kezdesetin әiel balasynan tua bitken kýishi Dina Núrpeyisova sheshemizding ómiri men ónerine arnalghan qoyylym. Sizder bilesizder, Fariza apamyzdyng aqyndyghy, qiyal sheberligi, kózqaras kókjiyegi óte biyik jәne teren. Aqyn da, kýishi de - jýreginen óner tughan jandar. Mine, osy jaqyndyqtyng arasynan tughan shygharmagha dayyndyq ýstindemiz. Áriyne, búl muzykalyq, orkestr sýiemeldeytin jәne by qoyylymdary bar ýlken qoyylym bolghaly túr. Bizding sahnamyz osy ýlken qoyylymgha layyqsyzdau bolghandyqtan, alghashqy túsaukeserin «Beybitshilik jәne kelisim sarayynda» 10 mausym kýni sahnalaymyz dep josparlap otyrmyz. Búl da teatrdyng auqymdy dýniyelerdi de, ýlken sahnalarda da oinay alatyndyghynyng kórsetkishi bolady dep bilemin. Spektaklidi rejisser Núrlan Júmaniyazov әzirlep jatyr. Qoyylymgha teatrdyng barlyq kýshi júmyldyrylghan. Sodan keyin, «Astana kýni» merekesine oray, qazaq dramaturgiyasynyng inju-marjany, ýlken sheberlikpen jazylghan, belgili jazushy Ghabit Mýsirepovting «Aqan seri» shygharmasyn ózimizding sahnada qoymaqpyz. Búl da auqymy keng ýlken shygharmalardyng biri. Sebebi, Ghabit Mýsirepovting ózi dramaturgiyagha az barghan kisi. Bar bolghany sahnagha arnalghan 5-6 tuyndysy bar. Ekinshi jaghynan búl tuyndy qazaq sahnasynda kópten beri qoyylmay ketti. Óitkeni, búl shygharmasynda Ghabit Mýsirepov aqyndyq, shygharmashylyq mәselesimen birge mahabbat mәselesin de qozghaydy. Sonymen qatar, búl shygharmada biylikting jәne dinning de mәselesi oryn alghan. Din bolghanda da, dinning atyn jamylyp әreket etushilerding arasyndaghy qarym-qatynastan túratyn shygharma. Sondyqtan, kóp rejisserder múnday «dauly» taqyrypqa barmay, bara almay, bata almay jýr. Biz osy piesany býgingi zamannyng oi-týisigimen kórermenge úsynsaq dep otyrmyz.

- Dramaturgiya demekshi, dramaturgtarmen baylanystarynyz qanday dәrejede?

- «Qazirgi tanda dramaturgiya joq, piesa jazylmay jýr» degen pikirge esh qosylmaymyn. Qúdaygha shýkir, kýnine bir jana shygharma oqimyz. Astana jәne Almatydaghy myqty degen dramaturgterding bәrimen baylanystamyz. Qorjynymyzda birneshe jaqsy dýniyeler de bar. Áriyne, sahnagha qoya salu - repertuar sayasatynyng ólshenbey jasalghan ne bolmasa ólshenip jasalghan sayasatyna baylanysty. Ádemi jazylghan bir piesa dәl sonday taqyrypta, dәl sonday janrda bizding repertuarymyzda boluy mýmkin. Ne bolmasa dәl sonday taqyrypta qoyylyp ketken boluy mýmkin. Osy siyaqty tolyp jatqan әr týrli sebepter bar. Odan keyin, óziniz bilesiz, teatrda jylyna tórt-bes-aq jana shygharma qoyylady. Onyng bireui - әlemdik dramaturgiya, bireui - әdemi jazylghan býgingi kýn taqyrybyndaghy audarma dýnie boluy mýmkin. Bizdi audarma dýnie qoyasyndar dep kinәlaydy.    Nege qoymasqa? Ony nege qazaq kórermeni bilmeui kerek? Mysaly, Shevrening «Izgilik formulasy» atty audarma tuyndysy bizde bir jyl kóleminde qoyyldy. Shyndyghyn aitu kerek, eng bir jaqsy pikir tuyndatqan qoyylym, kórermenmen aradaghy baylanysty taba bilgen әdemi shygharma boldy. Qazaq dramaturgiyasyna baryp túruymyz kerek. Mine, osy jaghynan alghanda býgin jazylghan shygharmanyng bәrin býgin sahnada qonggha mýmkindik joq. Saralap, salmaqtap baryp kórermenge úsynamyz.

- Erkin agha, audarma turaly әngimening úshyn shyghardynyz. Jalpy, elimizding teatrlarynyng barlyghynda derlik audarma piesalar kóptep qoyylady. Óziniz aitpaqshy, búl Qalleky teatrynda da bar jaghday. Elorda teatrynyng audarma piesalarynyng dengeyi qanday?

- Jalpy, әdebiyette audarma mәselesining qanday kókeykesti mәselelerining bar ekeninen habardarmyz. Al, endi teatrgha audarmany әkeluding onyng ýstine qosylatyn mәseleleri taghy bar. Óitkeni, sahna tili, sahna sózi, sóz astary, akterding sóileu mәneri, stiyli - osynyng barlyghy audarmagha ýlken jauapkershilik jýkteytin salalar. Osy jaghynan alghanda, piesa audarudyng ózi - ýlken mәsele. Keybireuler: «Rejisserding ózi audaryp qoya salady» degen siyaqty kinә taghuy mýmkin. Bilesiz be, keyde tikeley audarmadan góri sahnalyq әreketke úlastyrylghan, rejisserding aitayyn degen oiyna jaqyn audarma sahnagha layyq boluy mýmkin. Áriyne, búl mәselening pikirtalas tudyratynyn men týsinemin. Degenmen de, búl eng aldymen spektakliding aitar oiyna, qoyylymnyng iydeyasyna kóp baylanysty nәrse. Sondyqtan, týpnúsqadan qazaqshagha audaru mәselesinde egjey-tegjeyli salmaqtap kelip kirisetinimiz bar.

- Oidan oy tuady demekshi, óziniz de azdy-kópti piesa jazghanynyzdy bilemiz. Sonyng kóbisi Qalleky teatrynda sahnalanyp, kórermenderge úsynyldy. Múnynyzgha: «Teatr basshysy ózi jazyp, ózi qoyady» dep syn aitqandar da boldy. Osyghan qanday uәj aitasyz?!

- Birinshiden, eshqanday uәj aitatyn oiym joq! Ekinshiden, jazghan piesamnyng bәri mening teatrymda qoyylyp jatyr degen onsha shyndyqqa janaspaydy. Mening qansha piesa jazyp, sonyng qanshasy ózime únamay qalghany, qanshasy ózining uaqytyn kýtip jatqany tek maghan ghana ayan. Sondyqtan, mening jazghandarym bizding teatrdyng repertuaryna súranyp túrmasa da sahnalay  beruge mýddeli emespin.

- Al, belgili bir avtorlargha qalamaqy tóleysizder me?

- Mindetti týrde. Biz milliondardy tógip tastamasaq ta, kelisim-shart jasasyp, qalamaqyny tólep túramyz.

- Erkin agha, men jurnalist retinde de, qarapayym kórermen retinde de Qalleky teatryn baqylap kele jatqanyma bir jyldan asa uaqyt boldy. Meninshe, teatrdaghy jas әrtisterding orny erekshe әri bólek sekildi. «Ákemteatr» atanghan Almatydaghy Múhtar Áuezov teatrynyng maytalman artiysi  Bekjan Túrys aghamyz maghan bergen bir súhbatynda: «Elorda teatrynyng jas akterlerine qyzyghamyn. Sahnada ótip jatqan qoyylymda jýrip, tamada bolyp basqaratyn toyyn nemese týsetin kinosyn oilap túratyn bizding teatrdyng «júldyzsymaq» jastary sekildi emes, ónerge shyn berilgen jastar. Sol jastarmen birge keremet bir qoyylymda oinaghym keledi» degeni esimde. Shynynda da, sizder jas әrtisteriniz maqtaugha da, olarmen maqtanugha da túrarlyqtay...

- Bekjan Túrys basqalar turaly kóp pikir aita bermeytin, biraq, aitsa - dәl, oryndy aitatyn halqymyzdyng ziyaly azamattarymyzdyng biri. Men onyng bizding teatr, bizding jastar turaly aityp jýrgen jyly lebizderine qatty quanyshtymyn. Bekjan - men syilaytyn ónerding naghyz maytalmandarynyng biri. Bekjanmen syilasyp, kóp jyl birge qyzmet atqardyq. Men osynday pikirdi ózim aityp, maqtanyp jatsam - onyng sәni de, reti de esh kelmes edi. Múnday azamattardyng bizding jastargha bergen baghasyn - óte qúndy bagha dep esepteymin. Onyng ýstine, shyn baghany osy ónerde, sahnada jýrgen azamattar beredi dep bilemin. Teatrda - teatrdy sýigen adam ghana júmys isteui kerek. Eng aldymen, sahnada ómirining mәni - teatr dep oilaytyn mamandar ghana júmys istese kerek. Qazir sanap otyrsam, Astana qalasyndaghy Qazaq Últtyq Óner uniyversiytetinen teatrgha toghyz balany júmysqa qabyldappyn. Alghan bette eshqaysysyn kópshilik sahnasynda jýrsin, jetpey jatqan jerlerge tyghyn qylayyn degen oiymda esh bolghan joq. Qaysysyn alsam da, әrqaysysyn belgili bir naqty obrazgha, rólge alghan ekenmin. Búl, eng aldymen, bizding tarapymyzdan olargha kórsetilip otyrghan jaqsy mýmkindik, zor senim dep oilaymyn. Sol jas, sol senimdi aqtau ýshin jәne ózine kórsetilgen senimning ýdesinen shyghu ýshin júmys isteuge bar jaghdaydy jasaymyz. Áriyne, bireuine pәter jetpey jatyr, bireuining jalaqysy kýnkórisine jetpey jatyr. Biraq, sahnada júmys isteu baqytynyng ózderine búiyrghanyn olar qatty týsinu kerek. Mysaly, Gýljan Áspetova, Tilektes Meyramov, Bolat Ybyraevtarmen birge qatar jýru, tipti bolmasa qasyndaghy Syrym Qashqabaev, Nýrken Óteuilovpen әriptes bolu - keshe ghana uniyversiytet qabyrghasynan shyqqan jastar ýshin óte ýlken baqyt. Bizding teatrda jasamys akterding ótirik grim salyp alyp jas keyipkerdi oinauy mýmkin emes. Berilgen mýmkindikti paydalanu kerektigin jastargha týsindiruge tyrysudamyn. Aynúr Jetpisbaeva, Tansúlu Múzapparova, Gauhar Jýsipova, Shahmúrat Ordabaev, Janat Ospanov, Jasúlan Erbolat - búlardyng barlyghynyng qorjyndarynda qazir birdi-ekili ýlken rólderi bar jastar. Endi osylargha Bekjan aitqan «júldyz auruy» júqpasa eken dep oilaymyn. Búlar kinogha týspey jýrgen joq, televiydeniyege barmay jýrgen joq. Toy basqarmay jýrgen joq. Tek barlyghyna retpen qaraugha ýirense deymin. Qúnyghu - eng jaman nәrse. Áriyne, toyda spektaklige shyqqannan góri kóbirek aqsha alady. Biraq, adam qanaghatty, enbekting lәzzatyn salmaqtay alatyn bolsa - odan ýlken óner adamy shyghady. Akterlyq ózimen ózi júmys isteuden tuyndaytyn óner. Kýnde ertesimen dausyn baptamasa, denesin shynyqtyrmasa, til tehnikasymen ainalyspasa - akterding toqtap qaluy bir-aq sәtte. Onyng erten-aq rejisserge kerek bolmay qaluy mýmkin. Sәl jalqaulyqtyng shetin kórsetken aktermen bizding rejisserler júmys istemeydi. Núrlan Júmaniyazovtyng talapshyldyghy, Bolat Úzaqovtyng sabyrmen, salmaqpen júmys isteytin qasiyeti, Álimbek Orazbekovtyng búrqyraghan temperamenti - aktermen júmys isteude óte kirpiyaz dýnie ekendigin aitqym keledi.

- Sózinizde elimizdegi eng myqty degen ýsh rejisserding atyn atap óttiniz. Elimizdegi teatrlardyng kóbisinde rejisser mәselesi aqsap jatqany shyndyq. Tipti, keybireulerinde bas rejisser degen atymen joq. Al, sizderde elimizding eng myqtylar sanatyndaghy tabany kýrektey ýsh rejisser enbek etip jatyr...

- Qazaqstandaghy myqty rejisserlar osy ýsheuimen bitip qaldy dep aitugha bolmaydy. Ókinishke oray, teatrsyz jýrgen rejisserlar da kóp. Eng birinshi qaryn ashatyn nәrse - teatrdy basqaratyndardyng kóbisinde rejissersiz teatr bolmaytynyn týsinbeushilik bar. «Eshtene joq, shaqyrasyndar da, qoyghyza salasyndar» deydi. «Olargha pәter, basqa jaghday qayda?» dep salghyrt qaraudyng saldarynan kóptegen ýlken-ýlken teatrlarda birde-bir rejisser joq ne bolmasa jas tolqyn rejisserding keluine esh mýmkindik joq. Ashyghyn aitqanda, birinshi kedergi - jaghdaydyng joqtyghy. Eger әrqaysysyna bir-bir pәter berip, júmysqa shaqyrsynshy, sol jerge baryp olar júmys isteydi. Men sol teatrlargha baryp túryp, jaghdaydyng joqtyghynan bir jyl boyy eki ortada poyyzda kýnin ótkizgen, aqyr ayaghynda bir pәterge qol jetkize almaghan birneshe rejisserlerdi bilemin. Rejisserding jauapkershiligi - teatrdaghy basqa qyzmetkerlerge qaraghanda óte joghary. Bizding teatrdyng jetistigi - osy rejisserlardyng otymen kirip, kýlimen shyghyp jýruining arqasynda.

- Sizderding teatr - muzykalyq-dramalyq sipatta. Kóptegen spektakliderinizdi tikeley orkestr sýiemeldeydi. Múny sizderding artyqshylyqtarynyz da, erekshelikteriniz de dep aituymyzgha әbden bolady. Muzykalyq sipatta, tikeley orkestr sýiemeldeuimen júmys isteu qanshalyqty qiyn?!

- Óte qiyn. Orkestrding ózining oryndau qiynshylyghy bylay túrsyn, spektaklide akterge әreket ete jýrip, orkestrmen júmys jasau, kórermenning jýregine jol tabudyng qiyndyghynda sóz joq. Bizde «Júbaylardyng júmbaghy» degen qoyylym bar. Óziniz bilesiz, bizde orkestr otyratyn arnayy jasalghan shúnqyr joq. Biz orkestrdi de, әrtisterdi sahnagha shygharyp qoyghanbyz. Osy spektaklige qarap otyrsanyz, baylanysty qatty sezesiz. Diriyjerding tayaqshasynyng qimyldaghanynan bastap, әr akterding әreketine orkestrdi ynghaylau, kerisinshe orkestrge akterdi ynghaylau, olardyng orkestrimen sanasuy - óte ýlken mashyqtyq. Qúryltayshymyz - Astana qalasynyng әkimdigi eki jyldan beri ózimizding orkestrimizding ashugha mýmkindik berdi. Býginde 18 adamnan túratyn kishi simfoniyalyq orkestrimiz bar. Kýndelikti әrtisterimizben dayyndalyp otyrady. Basqa jaqtan shaqyrghan orkestrmen kýnde dayyndalu mýmkin emes. «Mashyq» degen sózdi beker aitqan joqpyn. Iri-iri shygharmalardy kәsiby dengeyde orkestrding sýiemeldeuimen oinau ýshin kýndelikti mashyqty talap etedi.

- Qorjyndarynyzda biraz shygharmalar jatqangha úqsaydy?!

- Búl súraghynyzgha bir-aq nәrseni aitayyn. «Teatrdyng basshysy aitqan, qalaghan, kórsetken shygharmasy ghana qoyylady» deydi keybireuler. Shyn mәninde, olay emes. Búl akterdin, rejisserding shygharmashylyghyna kóp baylanysty nәrse. Qay shygharmany almastan búryn, ol kórkemdik kenesting talqysyna týsedi. Sol jerde-aq qay akterding sol shygharmada oinaytyny, rejisserding osy shygharma arqyly ne aitqysy keletindigi saraptaudan ótedi. Men «pәlenbay degen piesa jatyr, sony qazir qoyamyn» dep aitudan aulaqpyn. Búl júrt sense de, senbese de újym bolyp sheshiletin nәrse. Kórkemdik kenesting ýlken talqysynan ótken sahnagha shyghady.

- Osynau jiyrma jyl ishinde teatrdyng qol jetkizgen jetistikteri jeterlik. Al, teatr әrtisterining әleumettik «jetistikteri» qalay sheshilip jatyr?!

- Bәri bir kýnde bola salmaydy jәne ol mýmkin emes. Qala әkimshiligining qoldauy óte ýlken. Basty kezektegi baspana mәselesi de jolgha qoyylghan. Songhy ýsh jyldyng ishinde teatr qyzmetkerlerine 21 pәter berildi. Búl - ýlken kórsetkish jәne ýlken qoldau. Akademiyalyq mәrtebege ie bolghanymyzgha baylanysty, teatr qyzmetkerlerining jalaqysy da birshama ósti. Óner adamy ýshin ataq, marapat mәselesi jaghynan keletin bolsanyz, ol jaghynan da kende emespiz. Byltyr ghana ýsh akterimiz - «Qazaqstannyng enbek sinirgen qayratkeri» atandy. Sol siyaqty orden, medali alghan kóptegen akterlarymyz bar. Jalpy aitqanda, qoldaudan esh kende emespiz.

- Agha, songhy súraqty, ózinizge qatysty qongha rúqsat etiniz. Ayauly Ázekendey, Ázirbayjan Mәmbetovtey túlghadan keyin, qara shanyraqty basqaru sizge onay soqpaghan bolar?!

- Búl әriyne qyzyq súraq. Mening jauabym da qanshalyqty dúrys bolatynyn bilmeymin. Ázekeng teatr basqarghan uaqyt, ol kisining júmys jasaghan stiyli - ol basqa meje, basqa biyik. «Men Ázekendey bolamyn, sol kisining stiylimen júmys jasaymyn, sol kisi jetken biyikke jetemin» dep talpynsam, ersi kóriner edim. Ázekeng - zamanynyng tau túlghasy, halqynyng ardaqty úly. Tipti, ol kisining jetken mejelerin alamyn deu de mýmkin emes. Óitkeni, ol mejelerding ózi qazir joq. Sondyqtan, Ázekeng - teatrdyng altyn tarihy. Ol kisi turaly artyq auyz sóz aitudyng qajettiligi joq. Al, men býgingi kýnning adamymyn. Eng bastysy, teatrdyng aldyna qoyghan maqsatyna jetu ýshin teatrda qansha adam júmys istese, barlyghyn júmyldyra biluim kerek.

- Mazmúndy әngimenizge kóp rahmet, agha!

Súhbattasqan

Núrsúltan MYQTYBAY

Astana qalasy

«Abay-aqparat»