Еркiн ЖУАСБЕК, Қ.Қуанышбаев атындағы Мемлекеттiк академиялық қазақ музыкалық-драма театрының директоры әрі көркемдік жетекшісі:

- Еркін Тілеуқұлұлы, бүкіл әлем халқы көз тігіп отырған елордамыздағы өзіңіз басқарып отырған Қаллеки театры 20 жылдық торқалы тойын егеменді еліміздің мерейлі тәуелсіздік тойымен бірге атап өткенін білеміз. Осы 20 жыл ішіндегі атқарған еңбектеріңіз бағаланып, театр ұжымына академиялық мәртебе берілді. Бұл - бүкіл ұжымның еңбегінің жемісі екендігі сөзсіз. Әрине, бұл дәреже оңайлықпен келмегені шындық. Осы орайда өткен күндерге көз жүгіртіп, Қаллеки театрының тарихына тоқталып өтсеңіз?!

Еркiн ЖУАСБЕК, Қ.Қуанышбаев атындағы Мемлекеттiк академиялық қазақ музыкалық-драма театрының директоры әрі көркемдік жетекшісі:

- Еркін Тілеуқұлұлы, бүкіл әлем халқы көз тігіп отырған елордамыздағы өзіңіз басқарып отырған Қаллеки театры 20 жылдық торқалы тойын егеменді еліміздің мерейлі тәуелсіздік тойымен бірге атап өткенін білеміз. Осы 20 жыл ішіндегі атқарған еңбектеріңіз бағаланып, театр ұжымына академиялық мәртебе берілді. Бұл - бүкіл ұжымның еңбегінің жемісі екендігі сөзсіз. Әрине, бұл дәреже оңайлықпен келмегені шындық. Осы орайда өткен күндерге көз жүгіртіп, Қаллеки театрының тарихына тоқталып өтсеңіз?!

- Жалпы, жетістіктің, мәртебе мен атақтың бір күнде келмейтіні туралы айтқан пікіріңізге толықтай қосыламын. Бірақ, Қазақстандағы басқа театрларға қарағанда Астана театрының даму ерекшелігіндегі ырғақтың жылдамдау болуының өзіндік себебі бар. Ең алдымен мұны мен бас қаламыз Елорданың дамуымен байланыстыра айтқым келеді. Өзіңіз білетіндей, Астана ең алғаш Астана болған кезде бұған да күдікпен қараған жандар аз болған жоқ. Дегенмен, біздің Елбасымыздың сарабдал саясатының, бірнеше мәрте қайта оралған экономикалық дағдарыстың қиындығана қарамастан еліміздің қалыпты дамуының арқасында Астананың арайлана, ажарлана түскені баршаңызға мәлім. Шын мәнінде, «жұмыла көтерген жүк жеңіл» дейтін болсақ, бұл бүкіл еліміздің жүрегі ретінде Қазақстанның соңғы кезеңдегі даму келбеті мен ырғағын түгелдей айшықтап тұрғаны анық. Ал, енді осындай қалада тұрған театрдың да басқаларға қарағанда жылдам өсіп-өркендеуі, менің ойымша, заңдылық сияқты. Себебі, соңғы жылдардағы Астана халқының тек қана санының емес, сапа жағынан өсуі, халықтың талабының күшеюі, халықтың мәдениетке, өнерге, рухани мұрамызға деген бет-әлпетінің түзелуіне байланысты театрға қойылған талап та күшейе түсті. Сондықтан, осы театрдың 20 жылдың ішіндегі өсу тарихына көз сала отырсаңыз, сонау Ақмола кезінде құрылған Жақып Омаровтың еңбегі бұл театрды қалыптастыру, осы өңірге таныстыру болатын болса, одан кейінгі Қадыр Жетпісбаев сол жұмысты жалғастырғандығы, ал енді Елбасының тікелей ұсынысымен театрға Әзірбайжан Мәмбетов ағамыздың шақырылуы - бұл театрдың екінші өркендеу кезеңі деп айтуға болады. Ақиқатында, Әзекеңмен бірге театрдың сапасы жанданғаны анық. Себебі, Әзекең өзімен бірге театрға мықты актерлерді тарта білді, театрдың жастарын осында қалуға, олардың шығармашылық жұмыс жасауға басын біріктіре білді. Сол секілді, театрдың сахнасының тарлығына, көрермен залының аздығына қарамай-ақ үлкен-үлкен қойылымдарды алып келді. Бұл театрды Әуезов театрының мектебінен өтті деуге әбден болады. Неге десеңіз, Әуезов театрында Әзірбайжан ағаның сахналауымен қойылған, ең мықты деген бірнеше классикалық көлемді туындылар осы сахнада қойылды. Мұның ең бірінші қажеттілігі - шығармашылық құрамды шыңдаудың жолы болғанын біз бүгін түсініп отырмыз. Міне, осындай мектептен өткен театр 20 жылдың ішінде академиялық мәртебеге лайық болды деп бағаланғандығын заңды деп түсінеміз.

- Шыны керек, жаңа ғимарат туралы әңгіменің қозғалып келе жатқандығына біраз уақыт болды. Бір жағынан, түркi дүниесi мәдениетiнiң астанасы атанып отырған елордамызда қазақ драма театрының еңселі ғимараты болмауы - бас қала мәртебесіне сын екендігі жасырын емес. Бірақ, тар ғимаратты сылтау етіп, қол қусырып отырмағандарыңызға - өнер сүйер қауым куә. Зәулім ғимараты бар, есесіне қойылымдары мардымсыз театрда баршылық. Дегенмен, «жақын күндері Қаллеки театрының ғимарат мәселесі шешіледі» деген әңгімені құлағымыз шалған-ды. Осының ақиқатын өз аузыңыздан естісек...

- Шынында да, академиялық мәртебе театр ұжымына тапсырылып жатқан кезде, бүгінгі билік басындағы ағаларымыздың аузынан осындай әңгіменің шыққаны рас. Бұл бізге үміт ұялатады. Әрине, біз байбалам салып, не болса соны айта беруден аулақпыз. Қазір Астанада не салынбай жатыр? Құдайға шүкір, барлығы салынып жатыр. Мен мынау қазір салынып жатқан керемет опера театрының әрбір кірпіші қаланған сайын рахат сезімге бөленемін. Театр ғимараты тек бізге ғана болсын деген байбаламмен шешілмейді. Шын мәнінде, қалай болса солай Астанаға театр сала салуға да болмайды. Бұл жердің театры технологиялық жағынан бүгінгі заманға сай, барлық жағынан өлшеніп-пішілген театр болуы керек. Міне, осы жағынан алғанда опера театрының салынуы - осы саясатты, осы қасиетті түсінгендік деп есептеймін. Шын мәнінде, театр деген - сауда орталығы, кинотеатр да емес. Театрдың бүгінгі заман талабына сай болуы - ең алдымен әлемдік үрдіске сай келуі тиіс. Мәселен, театрдың бір ғана қасиетін алсақ, драмалық театрда дыбыс күшейткішті қолдануға болмайды. Өйткені, театр - тірі өнер. Егер көріп отырған көрермен актердің сөзін нақ қалпындағыдай қабылдамай, микрофонды пайдаланғандай жағдай туындаса - онда спектакльдің тірі өнер болып көрсетілетін қасиеті жоғалады. Сондықтан да, осының бәрін егжей-тегжейлі ойластырып, көптен күткен театр ғимараты үлкен дайындықпен салынуы керек. Әрине, актерлардың бабы, режиссерлардың шабыты өшіп қалмай тұрған кезде біз үшін тезірек болғанын қалаймыз. Дегенмен, мен осы бір сәтте байбаламнан гөрі, байсалды қадамның қажет екенін түсінемін.

- Театрдың жаңалығы - жаңа қойылымы екендігі даусыз. Жақында әлемдік драматургияның шоқтығы биік туындысы «Гамлетті» сахналадыңыздар. Басқа театрларға қарағанда, Қаллеки театрында Шекспирдің бұл шығармасы мүлдем жаңашылдықпен қойылды. Әрі табысты өтті...

- «Жаңашылдық» деп отырсыз. Мен «жаңашылдық» дегенді Чеховша түсінемін. Чехов айтады: «Жаңашылдық деген не? Егер әр нәрсе талантты болса, ол - жаңашылдық». Сондықтан, «Шекспирдің «Гамлетінен» мен жаңалық ашып, әлемді таңқалдырамын, аяғын аспаннан келтіремін» деген ой мүлдем болмауы керек. Біз қазіргі таңда академиялық мәртебеге ие болып тұрған, біздің көрерменіміз бізге басқаша көзқараспен қарайтындай жағдай туындаған кезде «Қай шығарманы қоямыз?» деген сұрақтың алдында тұрғанымыз рас. Дегенмен, «Гамлет», жақын арада сахналанатын «Ақан сері - Ақтоқты», мұның барлығы, ең алдымен театрдың осы бейнелерді, осы образдарды сомдайтын актері бар ма деген сұраққа жауап береді. Осы жағынан алғанда, «Гамлеттің де» ең бірінші сатысы - оң жамбасына келіп тұрған актерлардың режиссермен түсіністікте бір деммен сахнада жасалатаны үлкен-үлкен полотнолы образдарды өмірге әкелгендігі. Әрине, бізде Шекспирдің туындысынан әлемде болмаған қойылым қоямыз деген ой болған жоқ. «Сабақты ине сәтімен» демекші, сәті келіп тұрған кезде сахналадық.  Гамлетті сомдаған Нүркеннің де, Сырымның да, патшаны ойнаған Ерланның да тура қазір дер кезі. Көрермен театрға не үшін келеді? «Гамлетті» білмейтін көрермен жоқ деп те айтуға болады. Өйткені, біз саналы, ақпараттық бай қоғамда өмір сүріп жатырмыз. Сондықтан, «Гамлеттің» сюжетін, мазмұнын түсіндіріп жату артық. Әр көрерменнің жүрегінде, санасында, тіпті, қиялында өз Гамлеті бар замандамыз. Сол себепті, біз өз Гамлетімізді ұсынған кезде, ең алдымен Гамлеттің ішкі жан дүниесін көрерменнің алдына жайып салатындай жағдайда жұмыс жасау керек деген мақсат қойдық. Сіздің табыс деп отырғаныңыз - біздің осы мақсатымызға жеткеніміз.

- Аға, сөзіңіз аузыңызда. «Көрермен театрға не үшін келеді?» деп қалдыңыз. Қазір көрермендердің өзі екі-үш топқа бөлінді. Бір тобы режиссерге, бір тобы авторға, енді бір тобы актерға келуі мүмкін. Осы орайда, менде «Астанада көрермендердің мәдениеті қаншалықты қалыптасып келе жатыр немесе қалыптасқан» деген заңды сұрақ туындап отыр?!

- Көрермендердің мәдениеті туралы әңгіме айтқан кезде өте абай болу керек. Көрерменді кінәлаған театр - ең алдымен өзі кінәлі! Көрерменді кінәлаған актер, режиссер - ең алдымен өзі кінәлі! Егер, шын мәнінде, жақсы қойылым болатын болса - ол ешқандай көрерменді талғамайды. Мәселен, біреулер: «Ойбай, балалар отыр екен, түсінбей қалды» десе, енді біреулері «Үлкен кісілер отыр екен, олар қабылдай алмады» деп жатады. Менің ойымша, осының барлығы - жай ғана сылтау секілді. Режиссер мен актерлардың жүрегіне жол таба білген спектакль - ол көрерменге жетеді. Қазіргі қоғамда, көрермендер туралы әр түрлі пікір бар. «Көрерменді театрға дайындап әкелу керек» дейді, біреулер. Кешіріңіз, ондай талап еш жерде жоқ! Көрермен - басқасын айтпағанда ең алдымен тұтынушы. Ол сізге әртүрлі жағдайда келуі мүмкін. Тіпті, себеп-салдарсыз байқамай келіп қалған көрермен де болады. Сондықтан, тек қана талантты және шынайы, көз алдында туған өнер ғана көрерменді баурап ала алады. Басқаша, оның жолы жоқ! Осыдан жарты ғасыр бұрын, Кеңестік театрдың кезінде театрларға бірнеше міндет қойылатын: тәрбиелеу, насихаттау, үгіттеу, көзін ашу, ақпараттандыру. Бүгінгі күні осылардың бәрі күшін әлсіретті. Қазіргі таңда ешқандай көрермен театрға «Ал, мені тәрбиеле. Ақпарат бер. Мені бір нәрсеге үгітте» деп, келмейді. Біз өзімізді-өзіміз алдауымыздың түкке де қажеті жоқ. Қазіргі көрермен білімді, көзі ашық. Кейде өзіміздің қолымыздан іс келмей қалған кезде кейбір әріптестеріміздің бәрін көрерменге жаба салып, ағат сөздер айтып жүргеніне мен өзім куәмін. Мысалы, біздің театрдың сахнасын кішкентай сахна деп жатамыз. Біле білсеңіз, бұл бір жағынан «керемет». Әрине, театр көрермен залы мен сахна ғана емес. Кейде біреулер, театрға оның асханасына отыру үшін немесе аурасына кіріп-шығу үшін ғана келеді. Осы жағынан алғанда, кемшін тұстар баршылық. Тағы да қайталап айтамын, үлкен театрдың қажетілігіне біз өте зәруміз. Бірақ, тура сахнаның қасында отырып, актерді 15 метрден емес, дәл жанынан көріп, актердің кейіпкерінің жан дүниесіне енгеніне куә болу - бұл көрерменнің ең бірінші олжасы. Үлкен сахналарда жарықпен, суретпен, бояу-гримдермен біз көрерменнің көз алдына тек қана әсер әкелуіміз мүмкін. Ал, жап-жақын жерде, қасыңда отырған кезде образ жасау, қойылымда ойнау бұл әсер емес, бұл нақты соның ішіне енгізу. Осы жағынан алғанда, біздің театр - басқа театрларға қарағанда актерлік шеберліктің өте биік шеберлігін талап ететін театр. Сол себепті, көременмен біздің байланысымыз басқаларға қарағанда өте жоғары.

- Осы көрермендеріңізге алдағы күндері ұсынғалы отырған «тұсаукесер» қойылымдарыңыз туралы айта отырсаңыз?!

- Театрда перспективалық жоспар, алдағы күндерге жоспар деген болады. Сонымен бірге, театрда «суиверие» деген де бар. Алыстағы нәрселерді айта беру де қабылдана бермейтін жайт. Біздің өндіріске кіргізілген бірнеше жұмысымыз бар. Қазір маусым айында үлкен сахнада тұсауын кесеміз деп, дайындалып отырған Фариза Оңғарсынова апамыздың қаламынан туған, әзірге шартты атауы «Күй құдіреті» деп аталатын шығарма. Бұл әлемде сирек кездесетін әйел баласынан туа біткен күйші Дина Нұрпейісова шешеміздің өмірі мен өнеріне арналған қойылым. Сіздер білесіздер, Фариза апамыздың ақындығы, қиял шеберлігі, көзқарас көкжиегі өте биік және терең. Ақын да, күйші де - жүрегінен өнер туған жандар. Міне, осы жақындықтың арасынан туған шығармаға дайындық үстіндеміз. Әрине, бұл музыкалық, оркестр сүйемелдейтін және би қойылымдары бар үлкен қойылым болғалы тұр. Біздің сахнамыз осы үлкен қойылымға лайықсыздау болғандықтан, алғашқы тұсаукесерін «Бейбітшілік және келісім сарайында» 10 маусым күні сахналаймыз деп жоспарлап отырмыз. Бұл да театрдың ауқымды дүниелерді де, үлкен сахналарда да ойнай алатындығының көрсеткіші болады деп білемін. Спектакльді режиссер Нұрлан Жұманиязов әзірлеп жатыр. Қойылымға театрдың барлық күші жұмылдырылған. Содан кейін, «Астана күні» мерекесіне орай, қазақ драматургиясының інжу-маржаны, үлкен шеберлікпен жазылған, белгілі жазушы Ғабит Мүсіреповтің «Ақан сері» шығармасын өзіміздің сахнада қоймақпыз. Бұл да ауқымы кең үлкен шығармалардың бірі. Себебі, Ғабит Мүсіреповтің өзі драматургияға аз барған кісі. Бар болғаны сахнаға арналған 5-6 туындысы бар. Екінші жағынан бұл туынды қазақ сахнасында көптен бері қойылмай кетті. Өйткені, бұл шығармасында Ғабит Мүсірепов ақындық, шығармашылық мәселесімен бірге махаббат мәселесін де қозғайды. Сонымен қатар, бұл шығармада биліктің және діннің де мәселесі орын алған. Дін болғанда да, діннің атын жамылып әрекет етушілердің арасындағы қарым-қатынастан тұратын шығарма. Сондықтан, көп режиссердер мұндай «даулы» тақырыпқа бармай, бара алмай, бата алмай жүр. Біз осы пьесаны бүгінгі заманның ой-түйсігімен көрерменге ұсынсақ деп отырмыз.

- Драматургия демекші, драматургтармен байланыстарыңыз қандай дәрежеде?

- «Қазіргі таңда драматургия жоқ, пьеса жазылмай жүр» деген пікірге еш қосылмаймын. Құдайға шүкір, күніне бір жаңа шығарма оқимыз. Астана және Алматыдағы мықты деген драматургтердің бәрімен байланыстамыз. Қоржынымызда бірнеше жақсы дүниелер де бар. Әрине, сахнаға қоя салу - репертуар саясатының өлшенбей жасалған не болмаса өлшеніп жасалған саясатына байланысты. Әдемі жазылған бір пьеса дәл сондай тақырыпта, дәл сондай жанрда біздің репертуарымызда болуы мүмкін. Не болмаса дәл сондай тақырыпта қойылып кеткен болуы мүмкін. Осы сияқты толып жатқан әр түрлі себептер бар. Одан кейін, өзіңіз білесіз, театрда жылына төрт-бес-ақ жаңа шығарма қойылады. Оның біреуі - әлемдік драматургия, біреуі - әдемі жазылған бүгінгі күн тақырыбындағы аударма дүние болуы мүмкін. Бізді аударма дүние қоясыңдар деп кінәлайды.    Неге қоймасқа? Оны неге қазақ көрермені білмеуі керек? Мысалы, Шевренің «Ізгілік формуласы» атты аударма туындысы бізде бір жыл көлемінде қойылды. Шындығын айту керек, ең бір жақсы пікір туындатқан қойылым, көрерменмен арадағы байланысты таба білген әдемі шығарма болды. Қазақ драматургиясына барып тұруымыз керек. Міне, осы жағынан алғанда бүгін жазылған шығарманың бәрін бүгін сахнада қоюға мүмкіндік жоқ. Саралап, салмақтап барып көрерменге ұсынамыз.

- Еркін аға, аударма туралы әңгіменің ұшын шығардыңыз. Жалпы, еліміздің театрларының барлығында дерлік аударма пьесалар көптеп қойылады. Өзіңіз айтпақшы, бұл Қаллеки театрында да бар жағдай. Елорда театрының аударма пьесаларының деңгейі қандай?

- Жалпы, әдебиетте аударма мәселесінің қандай көкейкесті мәселелерінің бар екенінен хабардармыз. Ал, енді театрға аударманы әкелудің оның үстіне қосылатын мәселелері тағы бар. Өйткені, сахна тілі, сахна сөзі, сөз астары, актердің сөйлеу мәнері, стилі - осының барлығы аудармаға үлкен жауапкершілік жүктейтін салалар. Осы жағынан алғанда, пьеса аударудың өзі - үлкен мәселе. Кейбіреулер: «Режиссердің өзі аударып қоя салады» деген сияқты кінә тағуы мүмкін. Білесіз бе, кейде тікелей аудармадан гөрі сахналық әрекетке ұластырылған, режиссердің айтайын деген ойына жақын аударма сахнаға лайық болуы мүмкін. Әрине, бұл мәселенің пікірталас тудыратынын мен түсінемін. Дегенмен де, бұл ең алдымен спектакльдің айтар ойына, қойылымның идеясына көп байланысты нәрсе. Сондықтан, түпнұсқадан қазақшаға аудару мәселесінде егжей-тегжейлі салмақтап келіп кірісетініміз бар.

- Ойдан ой туады демекші, өзіңіз де азды-көпті пьеса жазғаныңызды білеміз. Соның көбісі Қаллеки театрында сахналанып, көрермендерге ұсынылды. Мұныңызға: «Театр басшысы өзі жазып, өзі қояды» деп сын айтқандар да болды. Осыған қандай уәж айтасыз?!

- Біріншіден, ешқандай уәж айтатын ойым жоқ! Екіншіден, жазған пьесамның бәрі менің театрымда қойылып жатыр деген онша шындыққа жанаспайды. Менің қанша пьеса жазып, соның қаншасы өзіме ұнамай қалғаны, қаншасы өзінің уақытын күтіп жатқаны тек маған ғана аян. Сондықтан, менің жазғандарым біздің театрдың репертуарына сұранып тұрмаса да сахналай  беруге мүдделі емеспін.

- Ал, белгілі бір авторларға қаламақы төлейсіздер ме?

- Міндетті түрде. Біз миллиондарды төгіп тастамасақ та, келісім-шарт жасасып, қаламақыны төлеп тұрамыз.

- Еркін аға, мен журналист ретінде де, қарапайым көрермен ретінде де Қаллеки театрын бақылап келе жатқаныма бір жылдан аса уақыт болды. Меніңше, театрдағы жас әртістердің орны ерекше әрі бөлек секілді. «Әкемтеатр» атанған Алматыдағы Мұхтар Әуезов театрының майталман артисі  Бекжан Тұрыс ағамыз маған берген бір сұхбатында: «Елорда театрының жас актерлеріне қызығамын. Сахнада өтіп жатқан қойылымда жүріп, тамада болып басқаратын тойын немесе түсетін киносын ойлап тұратын біздің театрдың «жұлдызсымақ» жастары секілді емес, өнерге шын берілген жастар. Сол жастармен бірге керемет бір қойылымда ойнағым келеді» дегені есімде. Шынында да, сіздер жас әртістеріңіз мақтауға да, олармен мақтануға да тұрарлықтай...

- Бекжан Тұрыс басқалар туралы көп пікір айта бермейтін, бірақ, айтса - дәл, орынды айтатын халқымыздың зиялы азаматтарымыздың бірі. Мен оның біздің театр, біздің жастар туралы айтып жүрген жылы лебіздеріне қатты қуаныштымын. Бекжан - мен сыйлайтын өнердің нағыз майталмандарының бірі. Бекжанмен сыйласып, көп жыл бірге қызмет атқардық. Мен осындай пікірді өзім айтып, мақтанып жатсам - оның сәні де, реті де еш келмес еді. Мұндай азаматтардың біздің жастарға берген бағасын - өте құнды баға деп есептеймін. Оның үстіне, шын бағаны осы өнерде, сахнада жүрген азаматтар береді деп білемін. Театрда - театрды сүйген адам ғана жұмыс істеуі керек. Ең алдымен, сахнада өмірінің мәні - театр деп ойлайтын мамандар ғана жұмыс істесе керек. Қазір санап отырсам, Астана қаласындағы Қазақ Ұлттық Өнер университетінен театрға тоғыз баланы жұмысқа қабылдаппын. Алған бетте ешқайсысын көпшілік сахнасында жүрсін, жетпей жатқан жерлерге тығын қылайын деген ойымда еш болған жоқ. Қайсысын алсам да, әрқайсысын белгілі бір нақты образға, рөлге алған екенмін. Бұл, ең алдымен, біздің тарапымыздан оларға көрсетіліп отырған жақсы мүмкіндік, зор сенім деп ойлаймын. Сол жас, сол сенімді ақтау үшін және өзіне көрсетілген сенімнің үдесінен шығу үшін жұмыс істеуге бар жағдайды жасаймыз. Әрине, біреуіне пәтер жетпей жатыр, біреуінің жалақысы күнкөрісіне жетпей жатыр. Бірақ, сахнада жұмыс істеу бақытының өздеріне бұйырғанын олар қатты түсіну керек. Мысалы, Гүлжан Әспетова, Тілектес Мейрамов, Болат Ыбыраевтармен бірге қатар жүру, тіпті болмаса қасындағы Сырым Қашқабаев, Нүркен Өтеуіловпен әріптес болу - кеше ғана университет қабырғасынан шыққан жастар үшін өте үлкен бақыт. Біздің театрда жасамыс актердің өтірік грим салып алып жас кейіпкерді ойнауы мүмкін емес. Берілген мүмкіндікті пайдалану керектігін жастарға түсіндіруге тырысудамын. Айнұр Жетпісбаева, Таңсұлу Мұзаппарова, Гаухар Жүсіпова, Шахмұрат Ордабаев, Жанат Оспанов, Жасұлан Ерболат - бұлардың барлығының қоржындарында қазір бірді-екілі үлкен рөлдері бар жастар. Енді осыларға Бекжан айтқан «жұлдыз ауруы» жұқпаса екен деп ойлаймын. Бұлар киноға түспей жүрген жоқ, телевидениеге бармай жүрген жоқ. Той басқармай жүрген жоқ. Тек барлығына ретпен қарауға үйренсе деймін. Құнығу - ең жаман нәрсе. Әрине, тойда спектакльге шыққаннан гөрі көбірек ақша алады. Бірақ, адам қанағатты, еңбектің ләззатын салмақтай алатын болса - одан үлкен өнер адамы шығады. Актерлық өзімен өзі жұмыс істеуден туындайтын өнер. Күнде ертесімен даусын баптамаса, денесін шынықтырмаса, тіл техникасымен айналыспаса - актердің тоқтап қалуы бір-ақ сәтте. Оның ертең-ақ режиссерге керек болмай қалуы мүмкін. Сәл жалқаулықтың шетін көрсеткен актермен біздің режиссерлер жұмыс істемейді. Нұрлан Жұманиязовтың талапшылдығы, Болат Ұзақовтың сабырмен, салмақпен жұмыс істейтін қасиеті, Әлімбек Оразбековтың бұрқыраған темпераменті - актермен жұмыс істеуде өте кірпияз дүние екендігін айтқым келеді.

- Сөзіңізде еліміздегі ең мықты деген үш режиссердің атын атап өттіңіз. Еліміздегі театрлардың көбісінде режиссер мәселесі ақсап жатқаны шындық. Тіпті, кейбіреулерінде бас режиссер деген атымен жоқ. Ал, сіздерде еліміздің ең мықтылар санатындағы табаны күректей үш режиссер еңбек етіп жатыр...

- Қазақстандағы мықты режиссерлар осы үшеуімен бітіп қалды деп айтуға болмайды. Өкінішке орай, театрсыз жүрген режиссерлар да көп. Ең бірінші қарын ашатын нәрсе - театрды басқаратындардың көбісінде режиссерсіз театр болмайтынын түсінбеушілік бар. «Ештеңе жоқ, шақырасыңдар да, қойғыза саласыңдар» дейді. «Оларға пәтер, басқа жағдай қайда?» деп салғырт қараудың салдарынан көптеген үлкен-үлкен театрларда бірде-бір режиссер жоқ не болмаса жас толқын режиссердің келуіне еш мүмкіндік жоқ. Ашығын айтқанда, бірінші кедергі - жағдайдың жоқтығы. Егер әрқайсысына бір-бір пәтер беріп, жұмысқа шақырсыншы, сол жерге барып олар жұмыс істейді. Мен сол театрларға барып тұрып, жағдайдың жоқтығынан бір жыл бойы екі ортада пойызда күнін өткізген, ақыр аяғында бір пәтерге қол жеткізе алмаған бірнеше режиссерлерді білемін. Режиссердің жауапкершілігі - театрдағы басқа қызметкерлерге қарағанда өте жоғары. Біздің театрдың жетістігі - осы режиссерлардың отымен кіріп, күлімен шығып жүруінің арқасында.

- Сіздердің театр - музыкалық-драмалық сипатта. Көптеген спектакльдеріңізді тікелей оркестр сүйемелдейді. Мұны сіздердің артықшылықтарыңыз да, ерекшеліктеріңіз де деп айтуымызға әбден болады. Музыкалық сипатта, тікелей оркестр сүйемелдеуімен жұмыс істеу қаншалықты қиын?!

- Өте қиын. Оркестрдің өзінің орындау қиыншылығы былай тұрсын, спектакльде актерге әрекет ете жүріп, оркестрмен жұмыс жасау, көрерменнің жүрегіне жол табудың қиындығында сөз жоқ. Бізде «Жұбайлардың жұмбағы» деген қойылым бар. Өзіңіз білесіз, бізде оркестр отыратын арнайы жасалған шұңқыр жоқ. Біз оркестрді де, әртістерді сахнаға шығарып қойғанбыз. Осы спектакльге қарап отырсаңыз, байланысты қатты сезесіз. Дирижердің таяқшасының қимылдағанынан бастап, әр актердің әрекетіне оркестрді ыңғайлау, керісінше оркестрге актерді ыңғайлау, олардың оркестрімен санасуы - өте үлкен машықтық. Құрылтайшымыз - Астана қаласының әкімдігі екі жылдан бері өзіміздің оркестріміздің ашуға мүмкіндік берді. Бүгінде 18 адамнан тұратын кіші симфониялық оркестріміз бар. Күнделікті әртістерімізбен дайындалып отырады. Басқа жақтан шақырған оркестрмен күнде дайындалу мүмкін емес. «Машық» деген сөзді бекер айтқан жоқпын. Ірі-ірі шығармаларды кәсіби деңгейде оркестрдің сүйемелдеуімен ойнау үшін күнделікті машықты талап етеді.

- Қоржындарыңызда біраз шығармалар жатқанға ұқсайды?!

- Бұл сұрағыңызға бір-ақ нәрсені айтайын. «Театрдың басшысы айтқан, қалаған, көрсеткен шығармасы ғана қойылады» дейді кейбіреулер. Шын мәнінде, олай емес. Бұл актердің, режиссердің шығармашылығына көп байланысты нәрсе. Қай шығарманы алмастан бұрын, ол көркемдік кеңестің талқысына түседі. Сол жерде-ақ қай актердің сол шығармада ойнайтыны, режиссердің осы шығарма арқылы не айтқысы келетіндігі сараптаудан өтеді. Мен «пәленбай деген пьеса жатыр, соны қазір қоямын» деп айтудан аулақпын. Бұл жұрт сенсе де, сенбесе де ұжым болып шешілетін нәрсе. Көркемдік кеңестің үлкен талқысынан өткен сахнаға шығады.

- Осынау жиырма жыл ішінде театрдың қол жеткізген жетістіктері жетерлік. Ал, театр әртістерінің әлеуметтік «жетістіктері» қалай шешіліп жатыр?!

- Бәрі бір күнде бола салмайды және ол мүмкін емес. Қала әкімшілігінің қолдауы өте үлкен. Басты кезектегі баспана мәселесі де жолға қойылған. Соңғы үш жылдың ішінде театр қызметкерлеріне 21 пәтер берілді. Бұл - үлкен көрсеткіш және үлкен қолдау. Академиялық мәртебеге ие болғанымызға байланысты, театр қызметкерлерінің жалақысы да біршама өсті. Өнер адамы үшін атақ, марапат мәселесі жағынан келетін болсаңыз, ол жағынан да кенде емеспіз. Былтыр ғана үш актеріміз - «Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері» атанды. Сол сияқты орден, медаль алған көптеген актерларымыз бар. Жалпы айтқанда, қолдаудан еш кенде емеспіз.

- Аға, соңғы сұрақты, өзіңізге қатысты қоюға рұқсат етіңіз. Аяулы Әзекеңдей, Әзірбайжан Мәмбетовтей тұлғадан кейін, қара шаңырақты басқару сізге оңай соқпаған болар?!

- Бұл әрине қызық сұрақ. Менің жауабым да қаншалықты дұрыс болатынын білмеймін. Әзекең театр басқарған уақыт, ол кісінің жұмыс жасаған стилі - ол басқа меже, басқа биік. «Мен Әзекеңдей боламын, сол кісінің стилімен жұмыс жасаймын, сол кісі жеткен биікке жетемін» деп талпынсам, ерсі көрінер едім. Әзекең - заманының тау тұлғасы, халқының ардақты ұлы. Тіпті, ол кісінің жеткен межелерін аламын деу де мүмкін емес. Өйткені, ол межелердің өзі қазір жоқ. Сондықтан, Әзекең - театрдың алтын тарихы. Ол кісі туралы артық ауыз сөз айтудың қажеттілігі жоқ. Ал, мен бүгінгі күннің адамымын. Ең бастысы, театрдың алдына қойған мақсатына жету үшін театрда қанша адам жұмыс істесе, барлығын жұмылдыра білуім керек.

- Мазмұнды әңгімеңізге көп рахмет, аға!

Сұхбаттасқан

Нұрсұлтан МЫҚТЫБАЙ

Астана қаласы

«Абай-ақпарат»