Tómendegi maqalada belgili qalamger Beybit Saparәlining diplomsyz «dintanushylyghy» syngha alynady. Sonday-aq Saparәli myrzanyng bas mýftiyimiz sheyh Ábsattar qajy Derbisәlining qyzmetine qatysty aitqan pikirlerining birjaqtylyghy da talqygha týsedi. Redaksiya meyilinshe týpnúsqadaghy qalpyn saqtap beruge tyrysqan maqalagha baylanysty Beybit Saparәlining Azamat Qúdayberdiyevke qarsy uәj bildiruge qaqyly ekendigin eskertedi. Pikiralmasu mәdeniyetining talap-óresinen tabylyp sóilesek - eki tarapta, qoghamdyq oy da útylmaytynyn qaperlerinizge salamyz.

«Abay-aqparat»

Ishqúsa - asa qauipti dert. Ol әldekimge, ne ortagha, tipti qoghamgha degen renish, ókpe, qyjylyn syrtqa shygharmay, eshkimge de tis jarmay ishke saqtap jinay beruden payda bolady. Sol syrqatyn eshkimge de sezdirmey, syrty býtin, ishi týtin kýide dýniyeden óz kýiigine órtenip ótedi. Onyng syrtynan: - Búl bayghús eshkimge ishindegi kýiigin aita almay ketti ghoy, - dep mýsirkep, ayaushylyq bildirip jatady. Al, ish qúsalyqtan qútyludyng amaly sol renish, ókpe, qyjylyn mýmkindiginshe týrli jolmen syrtqa shygharu.

Tómendegi maqalada belgili qalamger Beybit Saparәlining diplomsyz «dintanushylyghy» syngha alynady. Sonday-aq Saparәli myrzanyng bas mýftiyimiz sheyh Ábsattar qajy Derbisәlining qyzmetine qatysty aitqan pikirlerining birjaqtylyghy da talqygha týsedi. Redaksiya meyilinshe týpnúsqadaghy qalpyn saqtap beruge tyrysqan maqalagha baylanysty Beybit Saparәlining Azamat Qúdayberdiyevke qarsy uәj bildiruge qaqyly ekendigin eskertedi. Pikiralmasu mәdeniyetining talap-óresinen tabylyp sóilesek - eki tarapta, qoghamdyq oy da útylmaytynyn qaperlerinizge salamyz.

«Abay-aqparat»

Ishqúsa - asa qauipti dert. Ol әldekimge, ne ortagha, tipti qoghamgha degen renish, ókpe, qyjylyn syrtqa shygharmay, eshkimge de tis jarmay ishke saqtap jinay beruden payda bolady. Sol syrqatyn eshkimge de sezdirmey, syrty býtin, ishi týtin kýide dýniyeden óz kýiigine órtenip ótedi. Onyng syrtynan: - Búl bayghús eshkimge ishindegi kýiigin aita almay ketti ghoy, - dep mýsirkep, ayaushylyq bildirip jatady. Al, ish qúsalyqtan qútyludyng amaly sol renish, ókpe, qyjylyn mýmkindiginshe týrli jolmen syrtqa shygharu.

Mine, osy aila-tәsil ózin-ózi esh jerde oqymay-aq «dintanushy» dep kópshilikke jariya etken diplomsyz «dintanushy» Beybit Saparәli reti kelgen aqparat kózderi arqyly qoldanyp baghuda. Alghashynda resmy aqparat kózinen sybys pen ósek-ayang taratugha talpynysy sәtsizdikke úshyrap, joly jabyldy (Kezinde «Elarna» telearnasynda sanauly ay qyzmet etip, músylmandardy bir-birine aidap salyp shaghystyra bergen son: «Jolyn, әne», dep shygharyp salghan). Syry da, niyet-pighyly da әshkere bolyp qalghandyqtan endi ishtegi qayta jinala bastaghan sherin syrtqa shygharyp, tarqatatyn aqparat kózin jatpay-túrmay izdedi. Ol ýshin eldi de, jerdi de, tildi de tandap jatpady. Tipti, sonau Reseyding qiyan týkpirindegi Tuva respublikasynyng ortalyghy Kyzyl qalasynda tirkelgen «Sentr Aziya» saytynan kólemi 13 bettik orys tilindegi «ýshbu hatyn» jariyalatty. Obaly neshik, artynan bizdegi keybir su júqpas sayttardan da kórindi. Onda sol tuvalyqtar týzetip, jónge salatynday tughan elin dinimen qosa jerden alyp, jerge salyp, ishtegi buyn bir shygharghan-dy. Ondaghy qosaghyna ertken soavtory Túrsynbek Eldesbay degen (QazÚU-den ústazdyqtan quylyp) óz ortasyna syimay, basyn taugha da, tasqa soghyp jýrgen bireu. Ile-shala búlar jayly Qazaqstanda endi ashyla bastaghan www.zonakz.net ghalamtor gazetinde «Namazshamda jolyqqan ekeu» degen tanystyrma jarq etti.  Búl arqyly ekeuining jay-týii kópshilikke belgili boldy. «Sheshingen sudan tayynbas» demekshi, endi B. Saparәli  «Alash ainasy» gazetinen (№199 (425) 16.11.2010 j.) «Haq din, qúnarly til, últtyq salt-sana eki dýniyede tura jolgha bastaydy» degen taqyryptaghy aty darday kóp jylghy ishtegi «sherinin» shet púshpaghyn tarqatatyn súhbatyn jariyalata aldy. Eldegi diny ahualdy taldaghan bolyp, onsyz da dindarlargha belgili jaytty ýstirt shola kele tyrnaq astynan kir izdep, dindarlargha kýie jaghumen boldy. Álbette, búl B. Saparәlige tәn pendeshilik! Naghyz dintanushy bolsa, asyl dinimizding inju-marjandaryn ashpas pa, jarqyratyp shashpas pa edi?

Ramazan - barsha músylmandar ýshin qasiyetti ai. Búl aida shamasy kelgen músylman auyz bekitip, mýmkindiginshe qúlshylyq amaldary men qolynan kelgeninshe sauapty kóbirek alu maqsatymen jaqsylyq jasaugha, múqtajdargha sadaqa men zeketin beruge tyrysady, bir sózben aitqanda pendeshilikten joghary túrady. Pendeshilikting ne ekeni belgili. Pendeshilik: kóbine-kóp ósek-ayang men ghaybat aitu. Diplomsyz dintanushy bolsa «ishtegi sherin» songhy ósek-ayan, sybyspen tolyqtyryp, byltyrghy Ramazan aiy aldynda www.masa.kz ghalamtor gazetinin, «Halyq sózi» gazeti men onyng www.halyksozi.kz saytynyn, «Jas qazaq ýni» gazetining oqyrmandaryna «tartu» etken edi. Endi sonyng birqataryna toqtalayyq: B. Saparәli Ramazan aiynyng uaqyty turaly mәsele kóterip, onysyn: «... Songhy on jyl ishinde bizder orazany әlem músylmandarymen dәlme-dәl uaqytta birge bastaghanymyz siyrek. Ne bir kýn kesh, ne erte bastap ketemiz. Qadir keshimiz de solaysha jyljuda degen sóz. Al músylman elderining jaghrafiyalyq ornalasqan jerlerine qarasanyz uaqyt aiyrmasy 3-4 saghat ainalasy ghana. Songhy ýsh jyl ishinde myng jyl boyghy atam qazaq aitqan «Otyz kýn orazany» qasaqana 29 kýnge qysqartyp kele jatqanymyz, t.b. jangha batqan mәselelerdi yqtiyattap bir jýiege týsiruge bolar edi...» dep týiindeydi. Al, rasy solay ma? Jalpy Qúranda Ramazan aiy 30 ne 29 kýn dep anyq kesip aitylmaghan. «Baqara» sýresining 184 -ayatynda «Sanauly kýnder» delingen. Osy sýrening kelesi ayatynda: «Ramazan aiy tughanyn kórgen adam birden oraza ústaytyn bolsyn» degen. Demek, Ramazan aiy aidyng tuuymen bastalady. Kelesi ay tughanda ayaqtalady. Ay men kýnning әr saghatyn, minutyn, sekundyn dәl belgileytin - astronomiya ghylymy. Qazaqstan Ramazan aiyn Resey, Týrkiya, Mysyr elderimen birdey bastap, birge ayaqtaydy. Kim-kimge de belgili búl ýsh elde de astronomiya ghylymy myqty damyghan. Búghan eshkimning de kýmәni bolmaugha tiyis. Al ýnemi jeke dara bólinip jýretin Saud Arabiyasy da byltyr Ramazandy birge bastady.

Diplomsyz dintanushy mýftiyding byltyrghy Ramazan aiy aldyndaghy júrtqa jenildik jasaugha shaqyrghan ýndeuin: «Qay jaghynan alyp qaraghanda da aqylgha qonbaydy» dep baghalady. Búghan: «Ramazan aiynda ghana Qazaqstan músylmandary sol 10 payyz negizinde qaryndary toq bolady degen ne týsinik?» dep tandanys bildiredi. Al, mýftiyding Ramazan aiynda araq-sharapty satpaugha, ishpeuge shaqyruyn: «... 11 aida araq ishe berinder degen mýfiyat fatuasy bola ma?» dep ýndeu men pәtuanyng parqyn aiyra almaghan «dintanushy» B. Saparәlining dinnen qanshalyq «bilimdarlyghyn» angharu qiyn emes.

Búl súhbattyng shyndyqtan alys, tek ósek-ayang men sybysqa qúrylghany tilshining myna saualy men oghan berilgen jauaptan aiqyn angharylady. «- Songhy kezderi «Mýfty kýzde auysady» degen sybys shygha bastady. Búl jóninde ne tyndadynyz?

- ...Kýzde degen qaydan alynghan joramal? Kýz bolmasa mýfty ornynan auyspasyn degen qaghidat bar ma?... Qasiyetti Ramazan aiynda, shaytandar baylauly túrghan úlyq aida barlyq ýlken isterdi bismilla dep bitirip tastasaq qúba-qúp».

Múnan kórinip otyrghanynday, byltyrghy Ramazan aiynyng aldynda búl súhbattyng әdeyi úiymdastyrylghany bayqalady. «...barlyq ýlken isterdi...» degeni qúryltaydy ótkizip jana mýfty saylau. Al endi tilshinin: «- Naqty emes aqparat kózderi boyynsha sizdi de mýfty bolyp saylanuy mýmkin dep tyndaghanymyz bar. Sizdi osy oryngha úsynyp jatsa qalay qaraysyz?» degen saualyna: «...Ýlken ýmit arqalap, shyn niyetimen pikir bildirgen el ardaqtylaryna istiyghfar aityp, alghystan basqa aitarymyz joq» dep ózin kópten ishqúsa etken armanyn laq etkizip aityp salypty. Diplomsyz dintanushynyng dәmesining zoryn?!  Qanshama uaqyttan beri jighan-tergen ósek-ayany men ghaybaty osy maqsat ýshin dayyndaghan «saylau aldy» baghdarlamasy sekildi. Búl ýshin qanshama kýsh júmsap, týnde úiqydan, kýndiz kýlkiden aiyrylghanyn kim bilsin?! Mansapqúmarlyq adamgha ne istetpeydi?!

Al, endi biylghy qasiyetti Ramazan qarsanynda Almaty qalasyndaghy qaptaghan «Qaghanat» ashanalaryn bir ortalyqtan basqaratyn «Qaghanat» konsorsiumynyng tizginin ústaghan «dintanushy» Beybit Saparәli osynshama shirigen baylyqqa ie bola túra sarandyqtyng Qarynbaysha bir «ýlgisin» kórsetkeni jayly «Ayqyn» gazeti «Múnysy nesi?» aidarymen №78 (28.04.2012 j.) sanynda «Qaghanattan» qanaghat ketti me?» dep aiqaylaghan taqyryppen maqala jariyalady. Onda: «... búryn әjethana tegin bolatyn. Jaqynnan beri aqyly tәrtipke kóship, endi kirip, shyqqanynyz ýshin 30 tenge tóleuiniz tiyis. Soghan qarap kelushilerde «Qaghanattan» qanaghat ketti me?» degen oy payda boldy. «Shóp - shópshekten, tenge - tiynnan qúralady» desek te, oghan myng adamnan baratyn bir adamnan alghan 30 tenge nege jaraydy. ...qanaghatty bolyp, sauapty da oilap qoysaq qaytedi?» - delingen.

Búghan Qarynbay sekildi bayyghannyng ýstine bayy týsuge niyet-pighyly aughan B. Saparәli әli jauap bere qoyghan joq. Jauap bermeytini de haq. Ne demek? Dinbasy azyq-týlik pen kiyim-keshektin, tasymal men kommunaldyq qyzmet týrlerining baghasyn qasiyetti Ramazan qúrmetine eng kemi 10 payyzgha tómendetuge shaqyryp jatqanda B. Saparәlining búl sarandyghyna ne joryq? Sóitip jýrip, Dinbasynyng  búl ýndeuin nege bir aigha ghana dep kýstanalaghysy da keledi. Izgilik bir aigha jalghassa, odan әri de jalghasuy bek mýmkin emes pe?

Taghy bir eskerer jәit: byltyrghy Ramazan aiynda da jyldyng ózge mezgilderindegidey «Qaghanat» ashanalarynda syra emin-erkin satylyp, ishilip jatty. Áli de solay. Ramazanda da onyng haramnan tyiylmay ózgege til tiygizui músylmandyghyna syn emes pe? Haramdy saudalap  tapqan tabysyng qanshalyq berekeli bolmaq, «dintanushy» B. Saparәli myrza?

Allah taghala qasiyetti Qúran kәrimde: «Ózing bilmeytin (әri ózine qatysy joq) nәrsege elikpe (yaghni, bilmegendi bildim, kórmegendi kórdim, estimegendi estidim dep aitpa). Shyndyghynda, qúlaq, kóz jәne jýrek syndy dene mýshelerining bәri de (Allahtyng aldynda) jauapqa tartylady» («Isra» sýresi, 36-ayat), degen. Ózining shama-sharqyn bilse,  «qayyrymdy» әri «ghúlama» retinde «sezinetin» (solay sanap, osylay kóringisi keletin) diplomsyz dintanushy ózin-ózi búlaysha aram ter etpes pe edi?!

Til - Allah taghalanyng pendelerine bergen úlyq nyghmetterining biri.  Onyng atqarar qyzmeti zor. Jaqsy da, jaman da sóz tilden shyghady. Eger tilin qadaghalap, әr sózine esep bermese, shaytan jeteleydi. Tilin ghaybat-ósekten tyimaghan pendening tozaqqa týsui bek mýmkin. Tilin sharighatpen jýgendep, eki dýniyege de paydasy bar sóz sóilegen adam ghana tozaqtan qútylmaq. Sondyqtan da Islam dini bos sóz sóileuden góri ýndemeuge shaqyrady. Payghambarymyz Múhammed (s.gh.s.):

«Kimde-kim sóilemey tynysh túrsa, bәleden qútylady» - dese, basqa bir hadiysinde: «Tiline ie bolyp, tynysh túru danalyq», - degen.

Sonyng biri ósek-ayangha ýiirsek, sybys taratugha de beyim әri qayyrymdylyqty auzyna jii alatyn osy dintanushysymaq әigili Beybit Saparәli bolyp jýrmesin deniz?!

«Abay-aqparat»