تومەندەگى ماقالادا بەلگىلى قالامگەر بەيبىت ءساپارالىنىڭ ديپلومسىز «دىنتانۋشىلىعى» سىنعا الىنادى. سونداي-اق ءساپارالى مىرزانىڭ باس ءمۇفتيىمىز شەيح ءابساتتار قاجى دەربىسالىنىڭ قىزمەتىنە قاتىستى ايتقان پىكىرلەرىنىڭ بىرجاقتىلىعى دا تالقىعا تۇسەدى. رەداكتسيا مەيىلىنشە تۇپنۇسقاداعى قالپىن ساقتاپ بەرۋگە تىرىسقان ماقالاعا بايلانىستى بەيبىت ءساپارالىنىڭ ازامات قۇدايبەرديەۆكە قارسى ءۋاج بىلدىرۋگە قاقىلى ەكەندىگىن ەسكەرتەدى. پىكىرالماسۋ مادەنيەتىنىڭ تالاپ-ورەسىنەن تابىلىپ سويلەسەك - ەكى تاراپتا، قوعامدىق وي دا ۇتىلمايتىنىن قاپەرلەرىڭىزگە سالامىز.

«اباي-اقپارات»

ىشقۇسا - اسا قاۋىپتى دەرت. ول الدەكىمگە، نە ورتاعا، ءتىپتى قوعامعا دەگەن رەنىش، وكپە، قىجىلىن سىرتقا شىعارماي، ەشكىمگە دە ءتىس جارماي ىشكە ساقتاپ جيناي بەرۋدەن پايدا بولادى. سول سىرقاتىن ەشكىمگە دە سەزدىرمەي، سىرتى ءبۇتىن، ءىشى ءتۇتىن كۇيدە دۇنيەدەن ءوز كۇيىگىنە ورتەنىپ وتەدى. ونىڭ سىرتىنان: - بۇل بايعۇس ەشكىمگە ىشىندەگى كۇيىگىن ايتا الماي كەتتى عوي، - دەپ مۇسىركەپ، اياۋشىلىق ءبىلدىرىپ جاتادى. ال، ءىش قۇسالىقتان قۇتىلۋدىڭ امالى سول رەنىش، وكپە، قىجىلىن مۇمكىندىگىنشە ءتۇرلى جولمەن سىرتقا شىعارۋ.

تومەندەگى ماقالادا بەلگىلى قالامگەر بەيبىت ءساپارالىنىڭ ديپلومسىز «دىنتانۋشىلىعى» سىنعا الىنادى. سونداي-اق ءساپارالى مىرزانىڭ باس ءمۇفتيىمىز شەيح ءابساتتار قاجى دەربىسالىنىڭ قىزمەتىنە قاتىستى ايتقان پىكىرلەرىنىڭ بىرجاقتىلىعى دا تالقىعا تۇسەدى. رەداكتسيا مەيىلىنشە تۇپنۇسقاداعى قالپىن ساقتاپ بەرۋگە تىرىسقان ماقالاعا بايلانىستى بەيبىت ءساپارالىنىڭ ازامات قۇدايبەرديەۆكە قارسى ءۋاج بىلدىرۋگە قاقىلى ەكەندىگىن ەسكەرتەدى. پىكىرالماسۋ مادەنيەتىنىڭ تالاپ-ورەسىنەن تابىلىپ سويلەسەك - ەكى تاراپتا، قوعامدىق وي دا ۇتىلمايتىنىن قاپەرلەرىڭىزگە سالامىز.

«اباي-اقپارات»

ىشقۇسا - اسا قاۋىپتى دەرت. ول الدەكىمگە، نە ورتاعا، ءتىپتى قوعامعا دەگەن رەنىش، وكپە، قىجىلىن سىرتقا شىعارماي، ەشكىمگە دە ءتىس جارماي ىشكە ساقتاپ جيناي بەرۋدەن پايدا بولادى. سول سىرقاتىن ەشكىمگە دە سەزدىرمەي، سىرتى ءبۇتىن، ءىشى ءتۇتىن كۇيدە دۇنيەدەن ءوز كۇيىگىنە ورتەنىپ وتەدى. ونىڭ سىرتىنان: - بۇل بايعۇس ەشكىمگە ىشىندەگى كۇيىگىن ايتا الماي كەتتى عوي، - دەپ مۇسىركەپ، اياۋشىلىق ءبىلدىرىپ جاتادى. ال، ءىش قۇسالىقتان قۇتىلۋدىڭ امالى سول رەنىش، وكپە، قىجىلىن مۇمكىندىگىنشە ءتۇرلى جولمەن سىرتقا شىعارۋ.

مىنە، وسى ايلا-ءتاسىل ءوزىن-ءوزى ەش جەردە وقىماي-اق «ءدىنتانۋشى» دەپ كوپشىلىككە جاريا ەتكەن ديپلومسىز «ءدىنتانۋشى» بەيبىت ءساپارالى رەتى كەلگەن اقپارات كوزدەرى ارقىلى قولدانىپ باعۋدا. العاشىندا رەسمي اقپارات كوزىنەن سىبىس پەن وسەك-اياڭ تاراتۋعا تالپىنىسى ساتسىزدىككە ۇشىراپ، جولى جابىلدى (كەزىندە «ەلارنا» تەلەارناسىندا ساناۋلى اي قىزمەت ەتىپ، مۇسىلمانداردى ءبىر-بىرىنە ايداپ سالىپ شاعىستىرا بەرگەن سوڭ: «جولىڭ، انە»، دەپ شىعارىپ سالعان). سىرى دا، نيەت-پيعىلى دا اشكەرە بولىپ قالعاندىقتان ەندى ىشتەگى قايتا جينالا باستاعان شەرىن سىرتقا شىعارىپ، تارقاتاتىن اقپارات كوزىن جاتپاي-تۇرماي ىزدەدى. ول ءۇشىن ەلدى دە، جەردى دە، ءتىلدى دە تاڭداپ جاتپادى. ءتىپتى، سوناۋ رەسەيدىڭ قيان تۇكپىرىندەگى تۋۆا رەسپۋبليكاسىنىڭ ورتالىعى كىزىل قالاسىندا تىركەلگەن «تسەنتر ازيا» سايتىنان كولەمى 13 بەتتىك ورىس تىلىندەگى «ءۇشبۋ حاتىن» جاريالاتتى. وبالى نەشىك، ارتىنان بىزدەگى كەيبىر سۋ جۇقپاس سايتتاردان دا كورىندى. وندا سول تۋۆالىقتار تۇزەتىپ، جونگە سالاتىنداي تۋعان ەلىن دىنىمەن قوسا جەردەن الىپ، جەرگە سالىپ، ىشتەگى بۋىن ءبىر شىعارعان-دى. ونداعى قوساعىنا ەرتكەن سواۆتورى تۇرسىنبەك ەلدەسباي دەگەن (قازۇۋ-دەن ۇستازدىقتان قۋىلىپ) ءوز ورتاسىنا سىيماي، باسىن تاۋعا دا، تاسقا سوعىپ جۇرگەن بىرەۋ. ىلە-شالا بۇلار جايلى قازاقستاندا ەندى اشىلا باستاعان www.zonakz.net عالامتور گازەتىندە «نامازشامدا جولىققان ەكەۋ» دەگەن تانىستىرما جارق ەتتى.  بۇل ارقىلى ەكەۋىنىڭ جاي-ءتۇيى كوپشىلىككە بەلگىلى بولدى. «شەشىنگەن سۋدان تايىنباس» دەمەكشى، ەندى ب. ءساپارالى  «الاش ايناسى» گازەتىنەن (№199 (425) 16.11.2010 ج.) «حاق ءدىن، قۇنارلى ءتىل، ۇلتتىق سالت-سانا ەكى دۇنيەدە تۋرا جولعا باستايدى» دەگەن تاقىرىپتاعى اتى دارداي كوپ جىلعى ىشتەگى «شەرىنىڭ» شەت پۇشپاعىن تارقاتاتىن سۇحباتىن جاريالاتا الدى. ەلدەگى ءدىني احۋالدى تالداعان بولىپ، ونسىز دا دىندارلارعا بەلگىلى جايتتى ءۇستىرت شولا كەلە تىرناق استىنان كىر ىزدەپ، دىندارلارعا كۇيە جاعۋمەن بولدى. البەتتە، بۇل ب. ساپارالىگە ءتان پەندەشىلىك! ناعىز ءدىنتانۋشى بولسا، اسىل ءدىنىمىزدىڭ ءىنجۋ-مارجاندارىن اشپاس پا، جارقىراتىپ شاشپاس پا ەدى؟

رامازان - بارشا مۇسىلماندار ءۇشىن قاسيەتتى اي. بۇل ايدا شاماسى كەلگەن مۇسىلمان اۋىز بەكىتىپ، مۇمكىندىگىنشە قۇلشىلىق امالدارى مەن قولىنان كەلگەنىنشە ساۋاپتى كوبىرەك الۋ ماقساتىمەن جاقسىلىق جاساۋعا، مۇقتاجدارعا ساداقا مەن زەكەتىن بەرۋگە تىرىسادى، ءبىر سوزبەن ايتقاندا پەندەشىلىكتەن جوعارى تۇرادى. پەندەشىلىكتىڭ نە ەكەنى بەلگىلى. پەندەشىلىك: كوبىنە-كوپ وسەك-اياڭ مەن عايبات ايتۋ. ديپلومسىز ءدىنتانۋشى بولسا «ىشتەگى شەرىن» سوڭعى وسەك-اياڭ، سىبىسپەن تولىقتىرىپ، بىلتىرعى رامازان ايى الدىندا www.masa.kz عالامتور گازەتىنىڭ، «حالىق ءسوزى» گازەتى مەن ونىڭ www.halyksozi.kz سايتىنىڭ، «جاس قازاق ءۇنى» گازەتىنىڭ وقىرماندارىنا «تارتۋ» ەتكەن ەدى. ەندى سونىڭ بىرقاتارىنا توقتالايىق: ب. ءساپارالى رامازان ايىنىڭ ۋاقىتى تۋرالى ماسەلە كوتەرىپ، ونىسىن: «... سوڭعى ون جىل ىشىندە بىزدەر ورازانى الەم مۇسىلماندارىمەن دالمە-ءدال ۋاقىتتا بىرگە باستاعانىمىز سيرەك. نە ءبىر كۇن كەش، نە ەرتە باستاپ كەتەمىز. قادىر كەشىمىز دە سولايشا جىلجۋدا دەگەن ءسوز. ال مۇسىلمان ەلدەرىنىڭ جاعرافيالىق ورنالاسقان جەرلەرىنە قاراساڭىز ۋاقىت ايىرماسى 3-4 ساعات اينالاسى عانا. سوڭعى ءۇش جىل ىشىندە مىڭ جىل بويعى اتام قازاق ايتقان «وتىز كۇن ورازانى» قاساقانا 29 كۇنگە قىسقارتىپ كەلە جاتقانىمىز، ت.ب. جانعا باتقان ماسەلەلەردى ىقتياتتاپ ءبىر جۇيەگە تۇسىرۋگە بولار ەدى...» دەپ تۇيىندەيدى. ال، راسى سولاي ما؟ جالپى قۇراندا رامازان ايى 30 نە 29 كۇن دەپ انىق كەسىپ ايتىلماعان. «باقارا» سۇرەسىنىڭ 184 -اياتىندا «ساناۋلى كۇندەر» دەلىنگەن. وسى سۇرەنىڭ كەلەسى اياتىندا: «رامازان ايى تۋعانىن كورگەن ادام بىردەن ورازا ۇستايتىن بولسىن» دەگەن. دەمەك، رامازان ايى ايدىڭ تۋىمەن باستالادى. كەلەسى اي تۋعاندا اياقتالادى. اي مەن كۇننىڭ ءار ساعاتىن، مينۋتىن، سەكۋندىن ءدال بەلگىلەيتىن - استرونوميا عىلىمى. قازاقستان رامازان ايىن رەسەي، تۇركيا، مىسىر ەلدەرىمەن بىردەي باستاپ، بىرگە اياقتايدى. كىم-كىمگە دە بەلگىلى بۇل ءۇش ەلدە دە استرونوميا عىلىمى مىقتى دامىعان. بۇعان ەشكىمنىڭ دە كۇمانى بولماۋعا ءتيىس. ال ۇنەمى جەكە دارا ءبولىنىپ جۇرەتىن ساۋد ارابياسى دا بىلتىر رامازاندى بىرگە باستادى.

ديپلومسىز ءدىنتانۋشى ءمۇفتيدىڭ بىلتىرعى رامازان ايى الدىنداعى جۇرتقا جەڭىلدىك جاساۋعا شاقىرعان ۇندەۋىن: «قاي جاعىنان الىپ قاراعاندا دا اقىلعا قونبايدى» دەپ باعالادى. بۇعان: «رامازان ايىندا عانا قازاقستان مۇسىلماندارى سول 10 پايىز نەگىزىندە قارىندارى توق بولادى دەگەن نە تۇسىنىك؟» دەپ تاڭدانىس بىلدىرەدى. ال، ءمۇفتيدىڭ رامازان ايىندا اراق-شاراپتى ساتپاۋعا، ىشپەۋگە شاقىرۋىن: «... 11 ايدا اراق ىشە بەرىڭدەر دەگەن ءمۇفيات فاتۋاسى بولا ما؟» دەپ ۇندەۋ مەن ءپاتۋانىڭ پارقىن ايىرا الماعان «ءدىنتانۋشى» ب. ءساپارالىنىڭ دىننەن قانشالىق «بىلىمدارلىعىن» اڭعارۋ قيىن ەمەس.

بۇل سۇحباتتىڭ شىندىقتان الىس، تەك وسەك-اياڭ مەن سىبىسقا قۇرىلعانى ءتىلشىنىڭ مىنا ساۋالى مەن وعان بەرىلگەن جاۋاپتان ايقىن اڭعارىلادى. «- سوڭعى كەزدەرى «ءمۇفتي كۇزدە اۋىسادى» دەگەن سىبىس شىعا باستادى. بۇل جونىندە نە تىڭدادىڭىز؟

- ...كۇزدە دەگەن قايدان الىنعان جورامال؟ كۇز بولماسا ءمۇفتي ورنىنان اۋىسپاسىن دەگەن قاعيدات بار ما؟... قاسيەتتى رامازان ايىندا، شايتاندار بايلاۋلى تۇرعان ۇلىق ايدا بارلىق ۇلكەن ىستەردى بيسميللا دەپ ءبىتىرىپ تاستاساق قۇبا-قۇپ».

مۇنان كورىنىپ وتىرعانىنداي، بىلتىرعى رامازان ايىنىڭ الدىندا بۇل سۇحباتتىڭ ادەيى ۇيىمداستىرىلعانى بايقالادى. «...بارلىق ۇلكەن ىستەردى...» دەگەنى قۇرىلتايدى وتكىزىپ جاڭا ءمۇفتي سايلاۋ. ال ەندى ءتىلشىنىڭ: «- ناقتى ەمەس اقپارات كوزدەرى بويىنشا ءسىزدى دە ءمۇفتي بولىپ سايلانۋى مۇمكىن دەپ تىڭداعانىمىز بار. ءسىزدى وسى ورىنعا ۇسىنىپ جاتسا قالاي قارايسىز؟» دەگەن ساۋالىنا: «...ۇلكەن ءۇمىت ارقالاپ، شىن نيەتىمەن پىكىر بىلدىرگەن ەل ارداقتىلارىنا يستيعفار ايتىپ، العىستان باسقا ايتارىمىز جوق» دەپ ءوزىن كوپتەن ىشقۇسا ەتكەن ارمانىن لاق ەتكىزىپ ايتىپ سالىپتى. ديپلومسىز ءدىنتانۋشىنىڭ دامەسىنىڭ زورىن؟!  قانشاما ۋاقىتتان بەرى جيعان-تەرگەن وسەك-اياڭى مەن عايباتى وسى ماقسات ءۇشىن دايىنداعان «سايلاۋ الدى» باعدارلاماسى سەكىلدى. بۇل ءۇشىن قانشاما كۇش جۇمساپ، تۇندە ۇيقىدان، كۇندىز كۇلكىدەن ايىرىلعانىن كىم ءبىلسىن؟! مانساپقۇمارلىق ادامعا نە ىستەتپەيدى؟!

ال، ەندى بيىلعى قاسيەتتى رامازان قارساڭىندا الماتى قالاسىنداعى قاپتاعان «قاعانات» اسحانالارىن ءبىر ورتالىقتان باسقاراتىن «قاعانات» كونتسورتسيۋمىنىڭ تىزگىنىن ۇستاعان «ءدىنتانۋشى» بەيبىت ءساپارالى وسىنشاما شىرىگەن بايلىققا يە بولا تۇرا ساراڭدىقتىڭ قارىنبايشا ءبىر «ۇلگىسىن» كورسەتكەنى جايلى «ايقىن» گازەتى «مۇنىسى نەسى؟» ايدارىمەن №78 (28.04.2012 ج.) سانىندا «قاعاناتتان» قاناعات كەتتى مە؟» دەپ ايقايلاعان تاقىرىپپەن ماقالا جاريالادى. وندا: «... بۇرىن اجەتحانا تەگىن بولاتىن. جاقىننان بەرى اقىلى تارتىپكە كوشىپ، ەندى كىرىپ، شىققانىڭىز ءۇشىن 30 تەڭگە تولەۋىڭىز ءتيىس. سوعان قاراپ كەلۋشىلەردە «قاعاناتتان» قاناعات كەتتى مە؟» دەگەن وي پايدا بولدى. «ءشوپ - شوپشەكتەن، تەڭگە - تيىننان قۇرالادى» دەسەك تە، وعان مىڭ ادامنان باراتىن ءبىر ادامنان العان 30 تەڭگە نەگە جارايدى. ...قاناعاتتى بولىپ، ساۋاپتى دا ويلاپ قويساق قايتەدى؟» - دەلىنگەن.

بۇعان قارىنباي سەكىلدى بايىعاننىڭ ۇستىنە باي تۇسۋگە نيەت-پيعىلى اۋعان ب. ءساپارالى ءالى جاۋاپ بەرە قويعان جوق. جاۋاپ بەرمەيتىنى دە حاق. نە دەمەك؟ ءدىنباسى ازىق-تۇلىك پەن كيىم-كەشەكتىڭ، تاسىمال مەن كوممۋنالدىق قىزمەت تۇرلەرىنىڭ باعاسىن قاسيەتتى رامازان قۇرمەتىنە ەڭ كەمى 10 پايىزعا تومەندەتۋگە شاقىرىپ جاتقاندا ب. ءساپارالىنىڭ بۇل ساراڭدىعىنا نە جورىق؟ ءسويتىپ ءجۇرىپ، ءدىنباسىنىڭ  بۇل ۇندەۋىن نەگە ءبىر ايعا عانا دەپ كۇستانالاعىسى دا كەلەدى. ىزگىلىك ءبىر ايعا جالعاسسا، ودان ءارى دە جالعاسۋى بەك مۇمكىن ەمەس پە؟

تاعى ءبىر ەسكەرەر ءجايت: بىلتىرعى رامازان ايىندا دا جىلدىڭ وزگە مەزگىلدەرىندەگىدەي «قاعانات» اسحانالارىندا سىرا ەمىن-ەركىن ساتىلىپ، ءىشىلىپ جاتتى. ءالى دە سولاي. رامازاندا دا ونىڭ حارامنان تىيىلماي وزگەگە ءتىل تيگىزۋى مۇسىلماندىعىنا سىن ەمەس پە؟ حارامدى ساۋدالاپ  تاپقان تابىسىڭ قانشالىق بەرەكەلى بولماق، «ءدىنتانۋشى» ب. ءساپارالى مىرزا؟

اللاھ تاعالا قاسيەتتى قۇران كارىمدە: «ءوزىڭ بىلمەيتىن ء(ارى وزىڭە قاتىسى جوق) نارسەگە ەلىكپە (ياعني، بىلمەگەندى ءبىلدىم، كورمەگەندى كوردىم، ەستىمەگەندى ەستىدىم دەپ ايتپا). شىندىعىندا، قۇلاق، كوز جانە جۇرەك سىندى دەنە مۇشەلەرىنىڭ ءبارى دە (اللاھتىڭ الدىندا) جاۋاپقا تارتىلادى» («يسرا» سۇرەسى، 36-ايات), دەگەن. ءوزىنىڭ شاما-شارقىن بىلسە،  «قايىرىمدى» ءارى «عۇلاما» رەتىندە «سەزىنەتىن» (سولاي ساناپ، وسىلاي كورىنگىسى كەلەتىن) ديپلومسىز ءدىنتانۋشى ءوزىن-ءوزى بۇلايشا ارام تەر ەتپەس پە ەدى؟!

ءتىل - اللاھ تاعالانىڭ پەندەلەرىنە بەرگەن ۇلىق نىعمەتتەرىنىڭ ءبىرى.  ونىڭ اتقارار قىزمەتى زور. جاقسى دا، جامان دا ءسوز تىلدەن شىعادى. ەگەر ءتىلىن قاداعالاپ، ءار سوزىنە ەسەپ بەرمەسە، شايتان جەتەلەيدى. ءتىلىن عايبات-وسەكتەن تىيماعان پەندەنىڭ توزاققا ءتۇسۋى بەك مۇمكىن. ءتىلىن شاريعاتپەن جۇگەندەپ، ەكى دۇنيەگە دە پايداسى بار ءسوز سويلەگەن ادام عانا توزاقتان قۇتىلماق. سوندىقتان دا يسلام ءدىنى بوس ءسوز سويلەۋدەن گورى ۇندەمەۋگە شاقىرادى. پايعامبارىمىز مۇحاممەد (س.ع.س.):

«كىمدە-كىم سويلەمەي تىنىش تۇرسا، بالەدەن قۇتىلادى» - دەسە، باسقا ءبىر حاديسىندە: «تىلىنە يە بولىپ، تىنىش تۇرۋ دانالىق», - دەگەن.

سونىڭ ءبىرى وسەك-اياڭعا ۇيىرسەك، سىبىس تاراتۋعا دە بەيىم ءارى قايىرىمدىلىقتى اۋزىنا ءجيى الاتىن وسى دىنتانۋشىسىماق ايگىلى بەيبىت ءساپارالى بولىپ جۇرمەسىن دەڭىز؟!

«اباي-اقپارات»