IYә, jyl sayyn jaz shygha ÚBT tónireginde dau-janjaldyng shyghatynyna etimiz ýirenip alghany ras. Biyl da solay. Tapa-tal týste Astanadaghy S.Seyfullin atyndaghy agrotehnikalyq uniyversiytette estigen adamnyng tóbe shashyn tik túrghyzatyn oqigha boldy. Anyghyraq aitsaq, sol kýni kezekshilik atqarghan әielder (eng soraqysy sol, olar jәy adamdar emes, elorda mektepterinen shaqyrylghan inspektorlar eken) ÚBT tapsyrugha kelgen órimdey qyzdardy tyr jalanash sheshindiripti.

Ay men kýnning amanynda bilim synaghynan ótemin dep ar-namysy ayaqqa taptalghan boyjetkenderding ózderimen, ata-analarymen tildesu ýshin jolgha shyqtyq. Astanadaghy Bógenbay batyr danghylyndaghy Ghaly Ormanov atyndaghy №7 gimnaziyanyng ghimaratyna bas súqqanymda kýn týsten auyp ketipti. Áuelgi izdegenimiz - mektep diyrektory. Tabaldyryqtan attay bergenimde jýzi jyly, deneli qazaq әieli qarsy aldy. Diyrektordyng ózi eken. Jurnalist ekenimdi aityp edim, әngime tiyegin aghyta jóneldi.

IYә, jyl sayyn jaz shygha ÚBT tónireginde dau-janjaldyng shyghatynyna etimiz ýirenip alghany ras. Biyl da solay. Tapa-tal týste Astanadaghy S.Seyfullin atyndaghy agrotehnikalyq uniyversiytette estigen adamnyng tóbe shashyn tik túrghyzatyn oqigha boldy. Anyghyraq aitsaq, sol kýni kezekshilik atqarghan әielder (eng soraqysy sol, olar jәy adamdar emes, elorda mektepterinen shaqyrylghan inspektorlar eken) ÚBT tapsyrugha kelgen órimdey qyzdardy tyr jalanash sheshindiripti.

Ay men kýnning amanynda bilim synaghynan ótemin dep ar-namysy ayaqqa taptalghan boyjetkenderding ózderimen, ata-analarymen tildesu ýshin jolgha shyqtyq. Astanadaghy Bógenbay batyr danghylyndaghy Ghaly Ormanov atyndaghy №7 gimnaziyanyng ghimaratyna bas súqqanymda kýn týsten auyp ketipti. Áuelgi izdegenimiz - mektep diyrektory. Tabaldyryqtan attay bergenimde jýzi jyly, deneli qazaq әieli qarsy aldy. Diyrektordyng ózi eken. Jurnalist ekenimdi aityp edim, әngime tiyegin aghyta jóneldi.
- Búl tipti aitugha auzyng barmaytyn arsyzdyqtyng kókesi! - dep bastady sózin Janat Túrysbekqyzy Aytova. - Bir tanghalarlyghy, sol arsyzdyq 1 mausym - Halyqaralyq balalardy qorghau kýni oryn alghan. ÚBT-gha barghan oqushylarym men olardyng ata-analary maghan enirep jylap keldi! Etegi jasqa tolyp, eniregen jandardy kórip, orynbasarym ekeumiz qosa jyladyq! Jylamaghanda she?! ÚBT-gha kirerde on ekide bir gýli ashylmaghan beykýnә qyzdardy tap bir jezókshelerdi teksergendey qorlap, mazaqtaghan! Eng soraqysy sol, tipti etekkiri kelgen bir oqushyma: «Áy, qolyna prokladkandy alyp kórset!» - dep búiyrghan. Múnday masqarany әli kýnge jan balasy estigen joq?! Keudesi jalanashtanghan bir qyz bala onysyn eki qolymen japqan kórinedi. Qorlaudyng kókesi sol, ish kiyimmen túrghan qyzdardyng lypasyn tartyp ishin qarap, rezenkesin jiberip qalatyn kórinedi. Múnday qylmys mening aqylyma syimaydy. Býitken ÚBT-sy bar bolsyn! Men synaq tapsyrugha barghan әrbir oqushymnyng qolynan ústap: «Eshteneden de qoryqpandar!» - dep qayrap shygharyp saldym. Kiretin kezde olay tekseretinin bilgende, týgelin tónkerip tastaytyn edim! Eng aldymen maghan bilimning dengeyi emes, әr balanyng amandyghy men tәrbiyesi qymbat. Býgin jas qyzdarymyzdy býitip qorlatyp qoysaq, erteng qanday úrpaq ósip shyghady?! Óz úrpaghymyzdy ózimiz qorghay almasaq, kim qorghaydy?
Batyl әiel namystan bulyghyp, qyzynyp sóiledi. Odan keyin qyzdardyng birnesheuimen sóilestik. Alghashqy keyipkerimiz - atalghan gimnaziyanyng 11 «ә» synybynyng týlegi Jadyra Bekjanova.

ÚBT «útty»

Jadyranyng aituynsha, inspektorlar qyzdardyng ishki kiyiminen shpargalka izdegen kórinedi. Tura osynday «tintudi» er balalargha da jýrgizgen. Eshbir aqylgha syimaytyn múnday masqara búryn-sondy ÚBT-nyng 9 jyldyq tarihynda tirkelmepti. O, toba! Múnday óreskeldikten keyin ong men solyn әli tanyp ýlgermegen bozbalalar men boyjetkenderding óz-ózine qol salghanyna nege tang qalamyz? IYә, beykýnә boyjetkenderding ar-úyatyn ayaqqa basyp qana qoymay, bolashaqtan ýmitin ýzgen múnday masqara is boldy. Ózge emes-au, Bilim jәne ghylym ministri Baqytjan Júmaghúlovtyng ózi: «Agrarlyq uniyversiytette ÚBT tapsyru kezinde múnday jaghdaydyng oryn alghany ras» dep moyyndady. Ýkimettegi alqaly jiynnan son, jurnalisterden boy tasalap bara jatqan ministrge bir-eki saualymyzdy qoyyp ýlgerdik.
- Múnday masqaragha jol bergender jazagha tartyla ma?
- Al, siz qalay oilaysyz? Áriyne, búl oqighany tekseremiz. Sodan son, ne isteytinimizdi sheshemiz.
- ÚBT-nyng qorytyndylaryna jalpy qanday bagha beresiz?
- Býgingi kýni ÚBT-nyng qorytyndylary óte jaqsy dengeyge kóterildi. Mening oiymsha, biylghy jyly biz ÚBT-ny ótkizuding eng jogharghy, eng qajetti dengeyine jettik.
«Jyghylghangha júdyryq» degendey, qyzdargha jasalghan qiyanattyng kókesi әli alda eken. Kýzetshilerding qorlaghany azday-aq, agrotehnikalyq uniyversiytetting rektory óz oqushylaryna arasha týsken mektep diyrektorlaryn «Júrtty bosqa dýrliktirip jýr» dep kinәlapty. Sonda jazyqsyz japa shekken boyjetken qyzdardyng taghdyryna kim arasha týsedi? Órimdey qazaq qyzdarynyng ar-úyaty qorlanyp jatqanda shara qoldanbaq týgili «Ol oqighany tekseremiz» dep beyghamdyq tanytqan Baqytjan Júmaghúlov pen Qalmúhanbet Qasymovtyng ózi tekserushilerdi jazagha tartuy kerek. Aytpaqshy, búl oiymyzdy mәjilisshiler de qoldap otyr. Mәselen, mәjilisshi Gýljan Qaraqúsovanyng aituynsha, búl - zansyz әreket bolghandyqtan, qylmys bolyp sanalady. «Al qylmys bolsa, Qylmystyq kodeksimiz arqyly jazalanady. Búl - adamnyng ar-namysyna qol súghushylyq. Tipti odan da soraqy qylmys! Sondyqtan, Ishki ister ministrining ózi búl iske aralasyp, kinәlilerdi jazagha tartuy kerek», - deydi Gýljan Janpeyisqyzy. Onyng әriptesi Svetlana Romanovskayanyng pikirinshe, ar-namysy qorlanghan әr qyz bala, әr ata-ana moralidyq shyghyn talap etuge qúqyly. «Qyzdardy sheshindirgen óreskeldik turaly BAQ-nan estip-bildik. Biz ÚBT-nyng naqty qorytyndylaryn kýtip otyrmyz. Sodan son, ózimiz de múnday oqighalargha zertteu jýrgizemiz. Qúzyrly ministrlikter men vedomstvolardyng ókilderinen túratyn kelisim komissiyasyn qúramyz», - dedi Svetlana Yuriyevna. Onyng aituynsha, jәbirlengen kez kelgen oqushy, ata-ana naqty bir lauazym iyesinen nemese adamnan moralidyq shyghyn talap etu ýshin sotqa shaghym jazugha qúqyly. Sol bolsa, óz kezeginde onday jaghdaylardy múqiyat qarap, tiyisti sheshim shygharady.

Tólen TILEUBAY, Astana

Taqyrypqa oray

Jadyranyng әngimesi:

«1 mausym kýngi bolghan jantýrshigerlik oqigha әli kóz aldymda. Sәken Seyfullin atyndaghy agrotehnikalyq uniyversiytetke ÚBT tapsyrugha saghat 09.00-de bardyq. Bizdi kireberiste tekserip túrghan formadaghy әielder bir bólmege júlqyp kirgizdi. Bir súmdyqtyng bolatynyn sezgendey qalshyldap kettim. Ýstimdegi kóilegimdi, tipti ish kiyimderimdi de sheshuge mәjbýrledi. Men qarsylyq kórsetip, eki qolymmen keudemdi qúshaqtap alyp edim, әlgi әielding biri tóstartqyshymdy júlyp aldy. Ol - ol ma, qos anarymdy qysyp ústap, shpargalka izdedi. Bir kezde «Tómengi ish kiyimindi de shesh!» dep búiyrdy. Sol kýni etekkirim kelgen. «Apay, mening etekkirim kelip túr. Sheshpey-aq qoyayynshy!» dep jalyndym. Óziniz oilanyzshy, ishki kiyimime shpargalkany qalay tyghyp alamyn? Álgi әiel ish kiyimimdi de sheship, etekkirimning kelgenin de kórdi. «Endeshe, prokladkandy qolyna ústa!» - dep qorlady. Men múnday qorlyqqa qalay tózemin? Búl netken aiuandyq? Sonda da ol ish kiyimimdi týgel sheship, tyr jalanashtady. Eki qolymmmen betimdi basyp jylap jiberdim. Biraq, men eshqanday jerime shpargalka tyqpaghan edim. Sodan son: «Tez kiyin!» - dep dauys kóterdi. Mynaday qorlyqtan keyin synaqty qalay tapsyramyn? Sonda da ózimdi ózim qolgha alyp, bar bilgenimdi belgilep shyqtym. Balalardy qorghau kýni biz osylay qorlandyq!»

Maqpal Maylybaeva:

«ÚBT-gha kirerde tórt әiel (biri - aq halat kiygen giynekolog) bizdi jezókshelerdi tintkendey tekserdi. Ol kýngi qorlanghan kýiimizdi aityp-jetkizu mýmkin emes. Mening aldymda kirgen qyzdyng ish kiyiminen shpor tauyp aldy. Sodan keyin kirgen barlyq qyzdardyng ish kiyimderine deyin tekserdi. Bir bólek bólmege kirdim. «Kiyimindi shesh!» - dep búiyrdy. Keudeshemning týimelerin aghytyp, eki qolymdy kóterip túrdym. Últy orys bir inspektor: «Nogy po shiriyne plechi postavi!» - dep qatqyl ýn qatty. Eki ayaghymdy solay qoydym. Bir kezde әlgi adam qoldaryn barlyq úyatty jerlerime jýgirtti».

Áygerim Bәkirova: «Tekserip kirgizetin jerde meni ýsh әiel inspektor ýsh jaqtap júlqylady. Kiyimderimdi zorlyqpen sheshti. «Sizder búlay isteuge qaqyly emessizder!» dep edim: «Sen jap auzyndy! Óshir ýnindi! Kimsing ózin?» dep tyiyp tastady. Sóitti de, beldemshemdi kóterip tekserdi. Sol sәtte ózimdi ÚBT tapsyrushy týlek emes, qylmysker adamday sezindim. Shydamym tausylghan son: «Áy, toqtatyndar búlaryndy? Zang qayda?» dep edim: «Sening zanynnyng atasyna nәlet!» - dedi bireui. Sol ornymda qalshyldap túryp qalyppyn. Tipti sol kýni bireudi óltirgen qylmyskerdey sezimde boldym. ÚBT-gha berilgen ýsh saghat boyy ne oqyp otyrghanymdy bilmedim. Eki qolym dirildey berdi. Sonda deymin-au, bizdi qorlaghanyna raqattanatynday olar kimder edi? Qatty qoryqqanym sonshalyq, olardyng týrlerin de úmytyp qalyppyn».

Aydana Jýnisova:
«Óz basym ÚBT-gha emes, fashisterding konslagerine kirip bara jatqanday boldym. Óitkeni, ol jerdegi inspektorlardyng maqsaty - bizdi emtihangha kirgizu emes, shpargalka tabu operasiyasyn atqaru boldy. Taghy bir soraqylyqty aitayyn. Inspektor әielder ýstimizdegi kiygen kiyimimiz ýshin qatty úrysty. Óitkeni, men kóilek kiyip barghan edim. «Múnday kóilekti nege kiyesin? Seni qalay sheshindiremiz?» dep dýrse qoya sóiledi. Men sasqanymnan: «Artymda zamogym bar» deppin. Bireu zamogymdy aghytyp, tóstartqyshymdy kóterip, qos anarymnyng ainalasyn tekserdi».
Aydananyng anasy Gýlshat Jýnisovanyng aituynsha, ÚBT-dan shyqqan qyzy eki kýn boyy basy auyryp jatypty. «Qatty qoryqqandyqtan, psihologiyalyq auyr jaghdaydy basynan keshti. Men qyzymnyng ómiri ýshin qatty uayymdadym. ÚBT tapsyrghan kýni: «Men óz ómirimning songhy kýnderin sýrip jatqan siyaqtymyn» dep sandyraqtaghan kezderi de boldy», - deydi sharasyzdyqtan sharshaghan anasy Gýlshat. Al qorlanghan qyzdardyng biri - Qarakózayym Ábilovanyng anasy Mayrash apay: «Qazir ÚBT degen әr otbasynyng tragediyasyna ainaldy. Búl bassyzdyqqa, shekten shyghushylyqqa kim jauap beredi? Ol kýni bizding balalarymyz eki ýlken soqqy aldy. Biri - anaday sheshindirip qorlau, ekinshisi - testi súraqtarynyng tolyq auysyp ketui. Tipti sol kýnnen beri psihologiyalyq soqqy alghan balalarymyzdyng janynan shygha almay otyrmyz. Qatty jәbirlengendikten, ózderine qol sala saluy da onay. Bizding búl qasiretimizdi kim týsinedi?» - dep jylaghanda etegi jasqa toldy.

Atyrau oblysy: ÝSh BALA testileuden TYS QALDY

Atyrauda últtyq birynghay testileu 3 mausymda bastaldy. Búl kýni Atyrau qalasyndaghy keybir mektepterding jәne Jylyoy, Qyzylqogha, Maqat pen Mahambet audandarynyng týlekteri on bir jyl alghan bilimderin sarapqa saldy.

Alghashqy kýni «Altyn belgiden» ýmitker sanalghan 92 mektep bitirushining 31-i ghana bilimderin dәleldey aldy. Al on balanyng bir ghana baly jetpey qalyp, apellyasiya beruge mәjbýr boldy. Sonday-aq «Ýzdik attestatqa» ýmitker 42 talapkerding segizining de bir-eki baly kem shyghyp, shaghymdanugha tura keldi.
Jalpy, jylda ýzdik nәtiyjesimen kórinip jýrgen qaladaghy qazaq-týrik liyseyinde tórt týlekting «Altyn belgige» bir baly jetpey qalypty. Endi olargha da shaghymdanugha tura keledi.
Mahambet audanynda ýsh bala ÚBT tәrtibin búzghandyqtan, test alanynan alastatyldy.
Al búl kýni J.Dosmúhambetov atyndaghy liyseydi qazaq synyby boyynsha bitirgen Aqbota Sәrsenova 124 ball jinap, eng joghary nәtiyje kórsetti. Bir qyzyghy - búl qaryndasymyz «Altyn belgiden» de, «Ýzdik attestattan» da ýmitker emes. Halyqaralyq ta, respublikalyq ta pәn olimpiadalarynda jenimpaz bolmaghan. Mine, mektepte qarapayym ghana oqushy bolghan Aqbota myqty sanalghan túrghylastarynan oq boyy oza shauyp, aidy aspangha bir-aq shyghardy.
Osynyng ózi bizdegi bilim beru jýiesinde әli de kemshilikter barlyghyn kórsetpey me? Onyng ýstine, týlekter tarih pәnine qatysty týsiniksiz saualdardyng kóp ekendigin aitady. Sonau altynshy synypta oqyghan ortaghasyrlyq kezennen súraqtar kezdesken. Múny Astanadaghy Gumiylev atyndaghy Euraziyalyq últtyq uniyversiytetine barghaly otyrghan Aqbota Sәrsenova da joqqa shygharmaydy.
Ázirge «qúlap qalghandar» turaly mәlimet joq. Óitkeni, kóp nәrse әli naqtylanuda. Áytse de, ebin tauyp úyaly telefondy tyghyp ótkizip jatqandar bar. Ásirese, qyzdardan qulyq artylghan ba, olar, tipti eki-ýsh telefondy alyp ótpek bolatyn kórinedi. Bireuin tapsa, ekinshisi qalady emes pe?

Mendibay SÝMESINOV

Aqtóbe oblysy: «Qulyghyn asyrmady» nemese ÚBT synaghy aqtóbelik týlekterge erekshe auyr tiydi.

Testten «baghy janghan» bolmasa onbay «sýringen» oqushylardyng deni biyl tarih pen matematika pәnining súraqtary «týsiniksiz» bolghanyn aitady. Kýzetshiler arnayy metall izdegish qúrylghymen týlekterdi teksergendikten, eshbiri «shpargalka» men úyaly telefonnyng «kómegine» jýgine almapty. Alayda, osy erejelerdi búzghan «alanghasar» eki týlek auditoriyadan quyldy.
Jyldaghyday jylaghan, qúlaghan bolmasa nalyghan oqushylardyng qatary biyl da kóp kezdesti. Bayqaghanymyz, test tapsyrushylar búl joly matematika, tarih pәnderinen «әlsiz» ekendikterin bayqatty. Tipti №3 Algha qazaq orta mektebining oqushysy qazaq tili pәninen 1 ball jiyp, eki aldy...
Biz esik aldynda jol tosyp túrghan týlekterding jaqyndarymen tildeskendi jón kórdik. Sәlima esimdi ana kenje qyzy test tapsyratyn bolghan song alandap osy jerge kelipti. Ángimesin bilim salasyndaghy basshylargha renishinen bastaghan ana jyl boyy tek test jattaumen shúghyldanghan balalardyng bilimining joghary bolatynyna kýmәnmen qaraytynyn jasyrmady.
- Osy ÚBT-ny nege alyp tastamaydy eken basshylar? Anyghyn aitayyn, men osy kýngi balalardyng oqyghanyna tanghalamyn. Mysaly, mening qyzym jyl boyy test jattaumen jýrdi. Onyng birde-bir әdeby kitap oqyghanyn, bolmasa syzu syzyp, esep shygharghanyn kórgen emespin. Arnayy test jinaghy men bazardan «shpargalkalardy» satyp alyp, jata-jastana jattady. Endi kýzetshiler balalardy týgel tekserip, arnayy qúrylghy ornatyp qoldaryndaghy «shpargalkalary» men telefondaryn alyp qalyp jatyr. Bala abdyrap túrghanda múnyng barlyghy «auyrtpashylyq» ghoy. Balalar test bastalady degennen ne úiqy kórmeydi, ne jóndi tamaqtanbay saryuayymgha salynady, - dedi Sәlima ana.
Synaq tapsyrushy «Novyi» orta mektebining týlegi Laura Múhamedjanova test súraqtarynyng qiyn bolghanyn sóz etti. Ol da qatarlastary siyaqty qaltasyna úyaly telefon jasyrghan eken, biraq ornatylghan arnayy qúrylghydan «qulyghyn asyra» almapty.
- Biz jyl boyy «Talapker» kitaby boyynsha dayyndalghan edik, biraq test súraqtary mýldem basqasha boldy. Ásirese, tarih pen matematika pәnderining tapsyrmalary kýrdeli. Bazardan әrqaysysyn 800 tengege satyp alghan «garmoshkaly shporymyz» kәdege aspady. Sondyqtan әr oqushy óz bilimine sendi. Men 77 ball jinadym, - deydi Laura Múhamedjanova.
Aqtóbe oblysy boyynsha 5573 oqushy ÚBT tapsyrugha ótinish bildirgen. «Altyn belgige» ýmitker 312 oqushynyng әzirge 106-sy ýmitti aqtady. Alayda, búl kórsetkish ózgerui mýmkin. Sebebi, ónirde apellyasiya sharasy ótip jatyr. Oqu jylynda halyqaralyq olimpiadalargha qatysqan 54 oqushy ministrlikting sheshimimen synaqtan bosatylypty.

Aygýl JÚBANYSh

Qaraghandy oblysy: BAS KIYIMIMIZDI BASYMYZDAN ALMADYQ...

Ótken jylghy ÚBT-ny qaraghandylyqtar úmyta qoymas. Bir emes eki birdey úlanymyz eng jogharghy 125 baldy jinap edi-au. Bas kiyimimizding qayda qalghanyn bilmey qalghanymyz. Biletinimiz, әiteuir aspangha atqanbyz. Biyl ol dәurenimiz bolmay túr. Bas kiyimimiz ornynda.
Qaraghandy oblysy boyynsha osy jyly ÚBT-dan ótuge 6873 ótinish týsken. Búl mektep bitirushilerding 74 payyzyn qúraydy. ÚBT-nyng alghashqy eki kýninde tiziminen 68 talapker alynyp tastalghan. Olardyng 30-y - halyqaralyq olimpiadalardyng jenimpazdary. Qalghandarynyng jayy belgili, óz erkimen bas tartqandar... «Altyn belgiden» 313, «Ýzdik attestattan»174 bala ýmitti.
- «Altyn belgi» men Ýzdik attestatty dәleldeytin mejeden kórine almaghandar bar. Biraq olardyng naqty sanyn qazir aita almaymyz. Sebebi, olardyng keybirining ótinishin apellyasiyalyq komissiya qarap jatyr, - deydi oblystyq bilim basqarmasynyng bólim bastyghy B.Ádekenova.
- Byltyrghy dengeyden shygha alamyz ba? - deymiz bizder.
- Shamamen 10-13 balgha tómen, - deydi B.Ádekenova.
- Meje tabaldyryghyna jetpeushiler sany bizde 33 payyzgha deyin baryp otyr. Byltyr búl 20 payyzdan aspaghan bolatyn. Altyn belgiden ýmittilerding ýshten biri dәrmensizdik kórsetti, - deydi Qaraghandy ekonomikalyq uniyversiytetining rektory E.Aymaghanbetov.
Ázirshe Qaraghandy oblysynyng baghyndyrghan biyigi - 123 ball. Búl kórsetkishke daryndy balalargha arnalghan «Múrager» mektebining týlegi I.Aytqojina jetti.

Tórehan MAYBAS

«Jas qazaq» gazeti