V

1948-shi jylghy jazdyng basynda mektep oqushylarynan alynghan jyldyq emtihan oqytushylar ýshin de ýlken syn ótkeli boldy. Ár sabaqtan qoyylatyn súraular aimaqtyq oqu bóliminen shygharylyp edi, emtihan komissiyasy bastyghynyng qúlyptauy portfelinen ózdi-óz saghattarynda shygha-shygha kelip saqylday berdi. Oqytushylardyng oqushylargha qara taqta shetinde túryp qana týsindiruden basqa qúqyghy týgel shektelgen bolatyn.

Ózi «enesinin» bauyrynan shyqpay úrlap emip «ógiz» bolghan Mәken múndayda janastyrghysy kelmegenimen kimin jarytpaq. Qara taqtagha jazylghan súraulardy tipti jóndep týsindire de almady, ýsh-tórt ret qaytalap oqyp qana pysyldap shygha berdi de, oqushylarynyng kóbi qaghazdaryn aq kýii tapsyrdy. Byltyrghy jyldyq emtihannan jaqsy ótken oqushylar maghan qarap jylay shyqty esikten. «Senderde kinә joq» dep men kýbirlep kónilderin aulay berdim de, «shortyi, shortyi» dep Arysbek kýbirledi...

V

1948-shi jylghy jazdyng basynda mektep oqushylarynan alynghan jyldyq emtihan oqytushylar ýshin de ýlken syn ótkeli boldy. Ár sabaqtan qoyylatyn súraular aimaqtyq oqu bóliminen shygharylyp edi, emtihan komissiyasy bastyghynyng qúlyptauy portfelinen ózdi-óz saghattarynda shygha-shygha kelip saqylday berdi. Oqytushylardyng oqushylargha qara taqta shetinde túryp qana týsindiruden basqa qúqyghy týgel shektelgen bolatyn.

Ózi «enesinin» bauyrynan shyqpay úrlap emip «ógiz» bolghan Mәken múndayda janastyrghysy kelmegenimen kimin jarytpaq. Qara taqtagha jazylghan súraulardy tipti jóndep týsindire de almady, ýsh-tórt ret qaytalap oqyp qana pysyldap shygha berdi de, oqushylarynyng kóbi qaghazdaryn aq kýii tapsyrdy. Byltyrghy jyldyq emtihannan jaqsy ótken oqushylar maghan qarap jylay shyqty esikten. «Senderde kinә joq» dep men kýbirlep kónilderin aulay berdim de, «shortyi, shortyi» dep Arysbek kýbirledi...

Aymaqtyq oqu bóliminen kelgen komissiya mýsheleri Mәken oqytushylyghynan sol emtihan kezinde-aq týnilip boldy da, jyldyq qortyndy shygharghanda ony múghalimdikten qaldyru pikirlerin qosa úsyndy. Búl - oqu bólimining eng auyr sharasy edi. Odan sәl jenilirek, kishirek sharany Shәkerbay Dosan әkemge kýbirley jýrip bekittirdi: «enbekaqysy jiberilsin» degen búiryqty býlk etkizdi Dosan múrty astynan. «Barghan mektebin taghy sorlatpay ma» degen maghan Shәkerbay alara qarady da, Dosan týksiyip, moynyn ishine tygha saldy.

Oqytu nәtiyjesi tómenirek múghalimderge jazdyq kurs ashyldy sonan son. Lektorlardyng birine men taghayyndalyp, jazdyq demalys talap etuden auyz asha almay qaldym.

Shyryldata shildesi, taryqtyra tamyzy ótti, moynyma minip alghan mizamy tipti saryltyp barady, әreng tabylghan Núriyashymdy qayta bir kóre almay zar boldym. Oqushylarynan jazgha salym bir aigha juyq airylyp qalghandyghynan jyldyq emtihan nәtiyjesi tómenirek shyqqan Omarbek rayonynyng mektep mengerushileri men múghalimderi týgeldey osy kursta edi. Jeksenbi sayyn ýiine baryp túratyn qúrmetti Dýisen eki jerde zarlaghan ekeumizding hatymyzdy ýzdiksiz tasyp túrdy. Maqpaldy kórgen kózine qaray beremin sonyn. Men qaraghanda keng qonyr qarashyqtan aq kóilekti Núriya jalt etip óte shyqqanday seziledi de, taghy da joghalyp kete me eken degen týisikpen ekinshi ret shoshyna qaraymyn.

Maqpaldyng hatynan onyng da ansaghan jýregining keng jaylaugha syimay bara jatqany aiqyn úghylatyn boldy; kelisimimiz boyynsha «aghay» dep bastalatyn sәlemi iinning sonyna kelgende «Biqagha» ózgerip edi. Sondyqtan men ony «qaryndas» atamay, «Núriyash» ataytyn bolghanmyn. IIlding orta sheninen bastap, men «Núriyashym» dep atadym da, ol jauabyn «Bighanym» dep qayyrdy. Qalada oqyp jýrgen kezindegi suretin jiberipti. «Jolynyzdy jaylaugha shygha kýtip edim, kók jaylau mine sarghayyp qaldy. Qaray-qaray men de... solay bolyp bara jatqan siyaqtymyn. Jibergen kitaptarynyz kýndiz-týni qasymda (tergeushi kelip qaytqaly ýidegi oquymdy әjem shektey almaytyn bolghan ghoy). Sol kitaptar ghana medeu edi. Óziniz oqytyp otyrghan siyaqty kórine beretin bolghan song oqi-oqy әr nýktesine deyin jattap bolypty. Endi ol da sarghayghan siyaqty...» dep jazypty. Men de dereu hat jazyp, suretimdi qosyp jiberdim.

Búl joly joldaghan kitaptaryma da qatty quanypty «Núriyash». «.... Maghan qoyghan atynyzgha endi biraz ýilesip qalarmyn» dep jazypty da, bir shumaq óleng qosypty:

Kim bol deseng sol bolayyn,

Qalauynsha núrlanayyn!

Bitpese eken taghdyr joly -

Armanda óshken sol bir aidyn!»

Avgusting bas kezinde osy hatyn oqysymmen osy úiqas qamtyghan kýdik mening jýregime de sap ete týsti, dir qaqtyrdy.

Birinshi Núriyashtan airylyp zapy bolghan jýrek «ekinshi Núriyashtan taghy da airylyp qalsam ne bolarmyn» dep, zapyrany ústaghanday, әlem-tapyryq bola ketti. Zyrlay úshty taugha qarap, aldaghy senbide zyrlap baryp ala qashpaqqa shýiilgendey...

«Sap-sap! - dedim ile-shala. - Jaghday qúrsauy әli taryraq qoy, tym asyghyp, qaterge bastamayyn, biyl kýzde oqugha jibermese keler jylghy jazdy kóreyik! Kómpartiya oghan deyin tym bolmaghanda jaqyndamay ma, ol jaqyn kelse Omarbekterding tiline «maqúl» keler.» - osyghan tiyanaqtasam da ólenining yrghaghymen tensele berdim. Sol yrghaqpen bastadym hatymdy:

 

Men de ózine say bolayyn,

Ay jýzinnen aimalayyn!

Sen terbelgen kýdikterden

Men qalaysha shayqalmayyn....

Aldaghy senbining keshinde jetip, mengerushining ýiinde bolatyndyghymdy hattyng sonynda eskerttim de, kezdesetin oryndy osy jeksenbide habarlauyn súradym. Búl joly jauabyn asygha jazypty «Núriyash». Quanyshtan ba, qorqynyshtan ba, qolynyng dirildegeni de bayqaldy, әdemi týsetin jazuynyng iyrekteri olpy-solpy. Qarsy alatyn mekenin tym shiraq, qysqa-qysqa sóilemmen aiqyn týsindire jazypty...

Belgilengen senbi kýni týske jaqyn Dýisen ekeumiz qos jaraumen jortaqtata jóneldik. Maghan múrty astynan kýle qarap kele jatqan mýdir osy jýrispen kýn úyasyna qona jetetindigimizdi aitty.

- Biraq, at qinalady, jol kýdir ghoy. Asudan asuymyz da qiyn, -dedi sonan son, -men daghdyly búlang qúiryqpen týn ortasynda jetetinmin.

- Baryp tamaqtanghansha tang bozarady denizshi!

- Ha-ha-ha-ha... «saghynyp kelgenimde jarty saghat nemenege jetedi» degening ghoy, dúrys, dúrys!

- Joq, apta sayyn baryp túratyn ózinizdi ayaghanym da!

- Bizdi qoyshy, ystyq-suyghymyz basylghan júrtshylyqpyz ghoy, sol tanyng atqanda jetsem de, qyzyl inirde jetsem de maghan bәribir. Jengenizding tósinen, balalardyng mandayynan bir-bir iyiskesem bolghany!

- Solay ghana bolsa, apta sayyn at qinap shapqylaghanynyz qalay?

- Men qúralypas kisilerde bolatyn bir qyzyq minezdi týsinbeysing ghoy, shyraq... talay jyldar jasap, әiel syry jóninen jetik bilimge ie bolghan son, kónilindegidey jaqsy qyz kórse qatty qyzyghady. «Jas shaghymda kezdespegeni-ay, dәl osyndaydyng tabylmaghany-ay» dep, ótken ómirine ókine, óksy qyzyghatyndar bolady. Biraq, aqyly bar shal sol qyzdyng endi óz balasy qúralpy ekenin tez eskeredi de, úyala qyzyghady. Búlay qyzyghu qimastyq pen qamqorlyq ornatady jýregine. «Kelinim bolsa eken», bolmaghanda, «ózime jaqyn bir tenine barsa eken» dep armandaydy. Maqpal ekeuing turaly mening armanym tipti ystyq...  Key jeksenbide balalarymnyng qamy ýshin shapqylasam da kóbinese ekeuinning jautandaghan kózdering ýshin shapqylaymyn... Saghan kelse bar tilegi oryndalyp, әiel zatynan shyqqan myqty mamannyng biri bolar edi.

Tau samaly anqy týsti, aluan týrli júparymen alqyna óbip, sýiindire esti aldymnan, obygha simirip kelemin. Osy taudyng auasy kókiregime týgelimen siyarday, shashau shygharmay, titteyin ysyrap etpey jútqym keledi, biraq, jútyp ýlgirtpey, samaly jibek jelekshe moynyma orala aimalaydy, Núriyashtyng oramalynday jelpy esedi, at jýrisining ekpinimen kiymeley kiredi qúshaghyma, ayalap sylay, sipay ótedi.

Bar yqylasymen jaynay qarap enkeygen kýn altyn núryn shashuday shasha kýlimdeydi. Sol shashuy tau betkeylerine, say-salagha týrli-qily gýl bolyp tógilgendey, men ýshin sebilgendey, jaudyray qaraydy bәri de. Órtten qalghan kýiikti jan jýieme jar dayyndaghan daruday, bәrine sýiine qarap, kýrsine tynystaymyn.

Asu auzynda at shaldyryp, demalugha týstik. Ayshyqty gýldi jasyl kilemdey qúlpyrghan shalghyndy jasangha jata ketip, aunay berippin.

- Túr, Bighash, býite berseng tynym ala da, eshkimge tynym bere de qoymassyn, - dep jymighan Dýisenning sózimen yrshyp túrdym:

- Osynyng ózi ómirimde alghan alghashqy tynymym siyaqty.

Attarymyz bir-eki tikten óndirshektep, alqyna asqanda ymyrt ýiirile bastap edi. Jazyq jonda taghy da jorta jónelip, inir qaranghysynda auyldy saygha týstik. «Núriyashtyn» haty tanystyrghan túmsyq jartas men múndalap kórine ketti ong jaghymnan. Baqyt panamyz - osy ber jaq beti, týkpir jaqtan qrayghan anau jaqpar ghoy! Osy túmsyqtyng arghy bauyrynda ghana auyly bar, eng bergi ýy - qamqor jengemning otauy. «Núriyash» qazir sonda ma eken әlde ýlken ýiinde me eken, әiteuir, it ýrgen sayyn elendey tyndap, elendey yrshyp shyqqysy kelip otyrghany elesteydi. «Oy-sezimi shalqyghan shaqta kózi qanday bolatyny belgili ghoy maghan, janbyrlatyp ashylghan týn aspanynday túnyq kógildir qarashyghy tym alys týkpirinen júldyzday jaynap, shaghyrmaqsyz jayly núr shashyp túratyn keng syrly әlem ghoy!... Tolyqsha jazyq mandayynyng ishki quatymen núrlanghan sol әlemge úzaq-úzaghynan ýnilip, kóz qúmarymdy bir qandyryp alsam-au shirkin» -dep tyqyrshidy jýregim.

Jartastyng ainalma túmsyghyna jetkenshe qúldap keldik te, búlaqtan óte sala qayta órledik. Bir tәuiri, jýzbek auyly búl búrylystan da kórinbeydi eken. Osy kórinbey kelgen boyymdy mýlde kórsetpey attanuymnyng mýmkindigine quandym. Taghy da biraz órlep kelip, onasha ghana eki ýiding birine týstik.

Mýdirding bәibishesi dastarqanyn kýlimsirey jayghanda «el jatar» uaqyt jetip edi. Taghy da kýlimsirey jýrip tósek salysymen men de qisaydym. «Tósinen bir iyiskesem bolghany» degen Dýisenning joldaghy sózi esime týsip kýlip jiberdim. Endi bayqasam, jeneshem apay  tós, qaz bótegeli kerme iyqtyng dәl ózi eken. «IYiskeu týgil qansha opsang da mynasyn tauysa almassyn» degen oimen kýlip edim.

- Kýle týs qaynym, býgin kýlmey qayda kýlesin? -dep baryp sham óshirdi. Shygha jóneldim. Qaytyp kelgenimde ýrmeui ýshin iytine nan tastap ýirete kettim.

Tamaq ýstinde mýdirden jayau adam batpaytynyn estigenim boyynsha, saz ýstimen týkpir qoltyqtaghy jaqpargha tóte tarttym. Jaqyn eken. Týn týiilip túr. Jartas tipti týksiili, ansaghanym әli kele qoymapty. Bir otyryp, bir túryp, tyqyrshy kýttim. Jaqpar-jaqpar tarlan tasty jaghalay berdim, ýnireye berdi kóp ýngir. Kirip te kórdim ishine, keybiri tipti keng sarayday. Qoltyqtaghy sol jaqparlardyng qarsy túrghysyndaghy tik jarda da osynday ýngir bary bayqalady.

Eki kózim yldidaghy ainalma túmsyq jaqta edi. Tasqa soghylghan ayaq dybysy tóbemnen - jartas ýstinen estildi bir shaqta.

- Bayqa, -dep qaldy bireui. Ýngir auzyna daldalanyp otyra qaldym, - asyghasyn-au, aldyna top ete týsip jýrme! - dep týnshygha syqylyqtady әlgi ýn, jengesi eken.

- Qorqyp túrmyn.. kelmepti, - degen múndanghanday tanys ýn estilisimen tamaghymdy qyrynyp, yrshyp túrdym ornymnan.

- Kelipti, jol múnda aqyldas, myna aradan týs! - degen jengening ózi aldymen týsip qos qolymen amandasa qaljyndady:

- Po, kýieujan-ay, qyzymyzdyng obalyna qaramay sonsha zaryqtyrdyn-au!

- Obalymyzgha aldymen óziniz qarasanyz, qalagha bir aparsanyz bolmas pa edi?

- E, ózimiz jetektep aparyp beretindey iyesiz qyz dep pe edin? Jә, jayymyz kelgende sóilesip alarmyz, jelge tiygizbey, kýnge kýigizbey qasterlep saqtaghan sap altynymyz, mine, azamattyghyna tapsyrghanym, -dey sala jamylyp kelgen úzyn shapanyn mening ýstime jaba jóneldi, - qoryqpandar, búl joly tosqauylda ózim barmyn. Tang atarda ózim kelip ertip qaytamyn.. Áyteuir jengenning jaqsylyghyn úmyta qoymassyn! - dep órledi yradan.

Jelbegey shapan jamylghan qyz tonghanday qymtana túqyryp, keyin túr edi, men jaqyndaghanda ghana qol sozyp amandasty.

- Myna jenesheng tym erkin ghoy býgin, kýieui ýiinde me edi? -dep sybyrladym.

- Sizding keletininizdi estip... keshe jolaushylatyp jibergen, - dep sybyrlay kýlimsiredi «Núriyash», - býgin qasyna meni әjemnen súrap әkelip jatqyzdy... Ózi kýieuin mensinbey... zorlyqpen әreng kelgen bolatyn... qazir biylep aldy, - dep dauys shygharmay kýlse de qos alaqanymdaghy qolynan dirildep túrghany bayqaldy. Jeneshesi jartas jotasyna jetip qalsa da sybyrlap túrghan qyz ol jotadan asyp ketisimen qadala - yntygha qarady, qúshaghyma tarta bergenimde asyla týsti moynyma. Jamylghan shapandarymyz eki jaqqa serpilip týskenin sezbey de qalyppyz...

Álde bir shaqta eki shapandy eki qolyma alyp, ýngirge bettep edim, janasalay aldyma ótti de, shapandardy alyp, sonyng auyz jaghyna jaydy.

- Sharshadynyz ghoy, ayaghynyzdy kósilip otyrynyzshy! -dep menimen jandasa, janasa kelip otyrdy qasyma, qoltyghyma qalshylday tyghylyp kýrsindi, - jeneshem asqan qu eken, -dep az kidirsten song jeneshesi turaly sózge qayta oraldy, - ol jayyn kóktemde siz kelip ketkende ghana bildim. «Múnan song saghan búrynghydan da zeyil bolyp kórinemin, -dedi maghan siz ketken kýni, - sen de maghan ósh bolyp kórinetin bol, keyde tipti úrsysqan bolyp sheshendi sendireyik. Sóitsek sening tizginindi maghan ústata salady, menen kýmәndanbaytyn bolady» dedi de ýiime artymnan kirip úrysa jóneldi maghan. Men de qarsy kele kettim, biraq, kýlip jiberippin. Ol bastyrmalatyp tildey jóneldi meni. Tili tipti ashty eken.. keshe týs uaqytynda da solay bir «úrsysyp» alghanbyz! - dep synghyrlay kýldi «Núriyash». - Aghany alysqa júmsap jiberip keshinde qasyna meni alyp jatugha shaqyra kelgende, әjemning kóne qongy sodan boldy. Men әdeyi: «barmaymyn, sening qasyna it jatsyn» dep otyryp alyp edim, tipti zorlap qosyp berdi...

Aldyma «Núriyashtyn» ózi shyghyp otyrghan ba, ózim tartyp otyrghyzghanmyn ba, sezbey qalyppyn. Ol alqymyma tyghyla qúshaqtap, erkeley sóilep otyr eken de, men әldiylegendey, arqasynan qaghyp, sylay berippin.

- Osy jenesheng búryn sening birden-bir baqylaushyng eken ghoy? -dedim men, - әshkerelep qoy qaupi joq pa?

- Ekeuimiz jylasyp týsiniskenbiz, - dep qyz taghy syqylyqtady, - kókteude sizding mynbek auylyna kelgeninizdi estigen son, oghan oqityn shaghymda qamalyp otyrghanymdy aityp jylap edim; búl auylgha zorlyqpen kelgenin aityp ol da jylaghan. «Sening bas erkindigine qolymnan kelgenshe kómektesermin» dep uaghda bergen. Sizding ekinshi auylgha kelgeninizdi sol aitty maghan. Atynyzdy aitqanda bilmeytinsip, jiylysqa sóz tynday baryp keluin súradym. Ol baryp sizdi de, sózinizdi de... maqtap keldi... ol sizdi tipti jaqsy kóredi, әshkereley qoymas, -dep syq ete týsti.

- Hatynda «Bighanym» dep ataghanynda balqyp, tógilip qala jazdap edim, endi «siz» dep otyrsyn, búl syzdy sóz bolmay ma?

- Nege?... Aldynyzda otyrmyn ghoy!... aitpaqtayyn, at soghyp sharshap kelgeninizde, -dep serpilip, shapan ýstine otyra qalghan «Núriyash» aldyna endi meni tartty, - siz otyrynyzshy mening aldyma! - dep tartty da erkin siya qoymasam da janaghy ózimshe әldiylegendey, arqamnan qagha, ayalap sipay jalghastyrdy sózin, - keletininizdi hatynyzdan bilisimmen oqu turaly әjemdi taghy quzadym. Kýz kelip qaldy, biyl jiberetin-jibermeytinin aiqyndap aluym kerek qoy...  Óz erikterimen oqytudan mýlde týnildirdi meni, - dep kýrsindi Maqpal, - ata-anadan týgel týnilip boldym!... Oqu jóninde ózinizden basqa ýmitim qalmady... Endi... «Núriyashynyz» da, oqushynyz da bolmaqpyn. «Bighanym» dep te, «siz» dep te ataytynym sol. - Osy sózine kelgende qatty qysysa-qúshysa týstik. Sózin endi alqyna sabaqtady «Núriyashym», - siz hatynyzda... keler jazdy úigharypsyz... sol kezge jete alsaq... onay qosylatyndyghymyzdy týsindirdiniz. Biraq, oghan deyin mynalar bizdi qanday talqygha salady... Qaydan bileyin?... Jәne sizsiz jerde túra almaytynday bolyp baramyn.

- Seni mezgilsiz tәuekelmen búdan da qiyn qyspaqqa... tisti qaqpangha... týsirgim kelmeydi janym! - dep bastap men de alqyna sóiledim, - endigi jylymyz... erkindiktin, tolyq bostandyqtyng jyly bolatyny sózsiz... oghan deyin... jay-jaghdayyndy ýzdiksiz bilip... syltauyn tauyp kelip túrayyn, ýiinnen qater tóne qalsa ala qashugha dayyn túrayyn. Júngo kompartiyasy - bizdey ezilushilerdin, tútqyndaghylardyng partiyasy... Ol bizge... adamgershilik ómirdi naghyz tendik-erkindikti shynayy baqytty... bәrin de tútasymen kótere jetedi!

- Áyteuir ózinizsiz ómir keshire almaytyn kýige týskenimdi bilemin.

Alparysyp tyqyrshyghan eki jýrek jarauy jetken qos túlparday taytalas jarysa jóneldi, túyaghynan úshqyn atyp, serpininen nayzaghay jarqyldaghanday, tasyrynan jer titirep, ekpininen jel yshqyndy, dauylynan aq qayyng iyilip, qyzyl tal býktelgendey, tabighat bebeuley yshqyndy, alqyna nóserletti, nәzik  ýndi sybyzghy men syrnay tartylghanday es tandyrarlyq tәtti kýy bolyp estildi maghan.

Janbyryn tógip-tógip jiberip ashylghan kógildir aspanym qayta jaynady, bir sәtte júldyzy qayta jarqyrap, kýlimdey qarady, kirpigine irkilgen tamshysymen tipti núrlana qarady. Kópten beri syrlylyghymen sýidirip, qol jetkizbeuimen kýidirip kelgen sol qúshtar aspanyma úzaq qarap, tipti qúmarta ýnilip qalyppyn...

Sibdirlep tang bilindi, sybdyrlatyp jengemiz kelgenin de bildik. Ýzilip, qiyla qarastyq bir-birimizge.

- Endi qashan keler ekensiz? -dep kýrsindi «Núriyash», tym múnly estildi ýni.

- Múghalimder kursy keler aptada ayaqtaydy, maghan da demalys berer, sonda kelemin.. qaytsem de kelemin, «Núriyashym»!

- Bighanym! - dedi Núriyash ishinen aitqanday sybyrlap qana, - osy qamauda otyra beremin be endi?

- «Ýilerine» kiruime rúqsat pa? -dedi syrttan jengesi.

- Rúqsat, rúqsat! Kórimdik ala kelgen shygharsyz? - dep dauystadym men.

- Jengetayymdy berseng kórimdik qayda keter deysin?

- «Tilegenindi al» deniz, - dep «Núriyash» kýlimdey sybyrlady maghan. Qúshaghyn jazyp, tarqatylghan búrymyn arqasyna serpy saldy da, jiylyp otyrdy.

- Tilegeninizdi alynyz! - dedim men.

- Qosaqtarynmen qosa agharyndar! - dey kirgen jengemizdi qolynan tartyp, jaqynyraq otyrghyzdym. Maqpaldyng janaghy jauapsyz qalghan súrauyna ailaly jaraudyng qalay qaraytynyn bile ketkim keldi. «Osy kýzde alyp qashu» jәne «keler jazdy kýtu» jónindegi oilarymdy short-shortynan ashyq aityp týsindirip edim, keler jazgha әlde ne jóninen ózi de ýmit artqanday quana ketti:

- Olay bolsa, biyldan aman alyp qaludy amaldap kórmeymiz be, men-aq kepil bolayyn. Tek sonday erkindik zaman kelse bolghany, auzyna may kýieujan!

- Jeneshetay, yp-ras... әiteuir bizdi biylsha qorghaghaysyz qaterden.  Maqpalgha zorlyq jýrgiziletindey bolsa, maghan erterek habarlay kóriniz... ómirlik qaryzdar bolayyn ózinizge!

Jengemiz qolyn úsyna qoydy da, bergen qolymdy qysa súrady:

- Osy uaghdandy úmytpaysyng ghoy?

- Úmytpaymyn!...

Keshe keshke jaqyn ózim aunaghan asu auzyndaghy shalghyndy jasangha kýn úyasynan kóterile qayta jettim. Auyl oyanbay ketip qalu ýshin tang sazynda jalghyz zytqanmyn, kózge týsu týgil, alys qyrqadan asyp bara jatqan eki attydan basqa eshkimdi ózim de kóre almadym.

«Endigi senbining de sekemsiz seruenshisi bolarmyn» degen otty quanyshpen qaytyp edim, eki-ýsh kýn ótkende ol senbige bosay almaytynym estildi: «Shynjanda tynyshtyq pen demokratiyany qorghau odaghynyn» qúrylu jiyny ashylyp qazirgi tónkeris auqymy men búl odaqtyng mindeti turaly keng kólemdi ýgit-nasihat, odaqqa mýshe tartu júmysy bastaldy. Audandyq tónkerisshil jastar úiymy jaghynan kóshpeli teatr ýiirmesin dayyndap, qyr rayondaryna shyghugha Erbol ekeumiz mindetteldik.

Tynnan oiyn qoi dayyndyghyna kem bolghanda eki senbini qúshaqtay ketpek. Osy audannyng myqty artisteri klub sahnasynda eki ret oinaghan «Aqan seri - aq Toqty» piesasyn kóshpeli, jenil sahnagha ynghaylay qoydym. «Dala zorekerlerine qarsy múnday ataqty piesany tau etegine aparsan, jonda qalghan aqsaq qazaq ta domalap týsip kórmey me, múny aparsaq ýgitimiz jetpeytin qúlaq qalmaydy» dep tóndirgenimde eki bóget bir-aq aghytyldy: «mektepten oqytushy shyghara almaymyn» dep zarlaghan Shәkerbaydy Áliyev kóndirdi de, artis әielderin alysqa jolaushylatqysy kelmeytin qatyn túsamystardy Álibek kóndirdi, «men óz aq toqtymdy da jiberemin, saqshynyng qatyny ghoy, qasqyrdan saqtaugha sol myqty mýiizdi toqty barady» dep aghytty olardy.

Artiske endi jarydyq. Búryn Aqtoqty rólin oryndap jýrgen әnshi Mәulendi Aqan serige ainaldyra qoydy, әiel rólin myng búrala oryndaytyn qyrma saqaldy jigitke seri bolyp yrghalu qiyn ba, ról ala sala azynatyp shygha keldi.

Mayordyng aq súluy da Aqtoqty rólina jana taghayyndalghanymen jetik, qabiletti artis eken, eki-aq kýndik jattyghudan song qalypqa qúiylghanday seri ghashyghynyng dәl ózi bola ketti. Búl ekeuinen basqa manyzdy róldardaghy Aytpek, Dauletterge rejissor da, dayyndyq ta kereksiz edi. Búlargha qyz-kelinshekterimiz aldynda «júmyrtqalaghan tauyq» bolyp qaqyldamau jәne «mauyqqan mysyq» bolyp bajyldamau jayyn ghana «ýirettik», saqshy qyzmetinen quylghan aq saytan Múqan da әzәzildik keyipkerding dayyny eken. Ýsh arbamen keruendete jóneldik.

Qyr eli týgel jaylaudan týsip bolghan, qalagha bir taban jaqyndap, jiyirek qonystanghan eken. Sol jaqyndardyng ishindegi maghan «eng jaqyny», әriyne, Omarbekting rayony ghoy. Aldymen sol shonjardyng óz auylyna jetip týstik. Omarbek búl joly alghash kórgendegisindey kýjireymey ýiretilgen aisha qolbandap, jymiya kýlip qarsy aldy.

- Ýi, Bighabil myrza, oiyn әkelgen ózing ekensing ghoy, mineky taghy kóristik, qosh keldin, - dey sala qolymnan tartyp, onashalap aparyp jalghastyrdy sózin, - po, jaqsy bolghany-ay, taghy bir quanyshty habar jetkizip, jaqsy ósiyet sóileymin deshi!

- IYә, búl joly әkelgenimiz tipti mol. Qalanyng bar әsem jigiti men әnshi qyzdary sol ýshin shyqty. Asa jaqsy teatr kórsetedi. Júrtqa týgel habarlap qoyynyz. Erteng keshke osy jýzdikke, býrsigýnnen arghy kýni keshke ekinshi jýzdikke kórsetiledi. Sóitip,  әr jýzbekkke eki kýn ghana ayaldaymyz. Qonaqasymyz әr jýzdikten alty qoy ghana. Halyqqa keyin on eki qoydan salyq týsetin bolmasyn!

- He-he...he.. oibay, shyraghym-au, onyng nesin aitasyn, qazaqqa sol da sóz be? - dep irkildey kýldi Omarbek.

- Joq, múnyng sóz ekendigi anyq! Oiyn qoyamyz dep halyqty erqashty, jauyr ete almaymyz, jegenimizdi jariyalay jýremiz, esinizde bolsyn!

Hatshy Álibay qyzyl týlkishe jylmandady búl sózime:

- Bәrekelde, syily qonaghymyzdyng qonaqasymyzben eseptesuine jol bolsyn! «Qonghansha qonaq úyalady, qonghan song ýy iyesi úyalady» demey me qazaq. «barymyzben mәzir», sizderden nemizdi ayalyq, qasqyr da jep ketetin qoy ghoy ol!

- Qonaq keldi dep qasqyrdan qattyraq tiymeyik degenim ghoy; osynday oiyn-sauyqshylar kelgende on qoy soyyp, sonyng syltauymen halyqtan elu-alpys qoy jiyp alatyn elubasy - zangiler joq pa edi? - dep men kýldim. Osy Omarbekting bayaghydaghy qylyghyn eskertkenim edi búl. Hatshysyna qarap qoyyp, zorlana irkildedi ózi:

- Onday qasqyrdan qúday saqtasyn, myrza! Halyq ýkimeti saylaghan ghoy! Jә, siz endi ózimiz bolghan son... tonnyng ishki bauynday... eskertkeniniz shyghar, aitqanynyzdyng bәrin oryndalyq! Osy kelisinizge tótenshe quanyp túrghan sebebimiz bar, oryndalmay jatqan isterimiz bar edi. «Biter isting basyna, jaqsy keler qasyna», endi ony da bitirip alatyn boldyq. Al ýige kiriniz, ony keyin әngimelesermiz.

Qonaqqa dayyndaghan ýilerdi esepke almaghanda, sahna men grimhana ýshin aiyrym eki kiyiz ýy kerek ekenin eskerte tamaqtandyq. Ertenine auyl syrtyna auashalap aparghan eki ýidi bir jarym ýige ainaldyryp tirkey tiguge kiristik. Onbasylargha sodan bastap shaqyldaghan Álimbay hatshy halyqty sahna aldyndaghy betkeyge týs auysymen-aq sirestire jinap boldy. «Pәlenning qyzy», «týgenning kelini», «saqannyng shaly», «Maqannyng kempiri» kelmepti degendey, shaqyrtyp, shaptyra berdi sonda da. «Qalay isimiz» degendey alqyna qaraydy maghan. «Tym erte jiyp qoydynyz» dep men kýnkildeymin. Júrt әlden jiylyp bolghandyqtan ózimiz de qarbalasqa týsip edik. Dayyndyq júmysymyz bite bergende, Álimbay aldyma kóldenendey túra qaldy:

- Bighabil әpendi әiteuir esinizde bolayyn, osy hatshylyq mindetin alghaly kýndiz-týni shapqylap kelemin, atymnan at, qúiryghymnan qúiryq qalmady. Nesi bar, osy halyqqa paydam tiysin dep shapqylaymyn әiteuir!

- Halyqqa paydam tiysin dep shapqylasanyz dúrys! -dep týiildim men, menen bir payda kýtip typyndap jýrgenin bayqasam da, sonyng nendey payda ekenin týsine almay antaryla týiildim, - biraq, býgin osy halyqty da jaratyp mine shaptynyz. Jarym kýn búryn iyirip, qantaryp qoyghanynyzdy kórdiniz be? Sol arqyly asyqtyryp, bizding de ashty terimizdi aldynyz!

- Ha-ha-ha-ha... jóndep tamaqtana da almadyq denizshi? Keshir әpendim, keshir, әiteuir mindetim bolghan son, kýni búryn bite bersin degenim ghoy! - dep Álimbay sary múrtyn oinaqtata myrsyldap shyghyp edi, eki-ýsh jerden gaz sham iletin qada ornatyp bolghanymyzsha eki torsyq qymyz, shәy shәugim, dastarqandarymen bir-aq jetti. Sonda da halyqty jaudyratyp qoyyp otyra almadyq...

Júngo qaritasyn ýlkeytip, azat bolghan rayondardy, qalalardy qyzyl syzyqtarmen boyay jasaghan syzba qarita alyp shyqqanbyz. Sahna shymyldyghyna aldymen sony kerip qoyyp, sóileuge kristim. Júngonyng soltýstigi men shyghys soltýstigi jaghynan jarymyna juyghyn qamtyghan qyzyl týs halyqty qyzyqtyra týsken siyaqty. «Shynjanda tynyshtyq pen demokratiyany qorghau odaghynyn» ne ýshin qúrylghandyghyn sol jenistermen baylanystyra úzaq sóilep, keninen týsindire kelip, mýshe qabyldau, bólimshe odaq úiymyn qúru qyzmetine erteng osy auylda audandyq odaqtyng úiymdastyru bólim bastyghy Erbol joldas qalatyndyghyn aita baryp tyndym.

Keshe jol jýrip, býgin «klub» jasaumen dem ala almaghandyqtaryna qaramay, ýiirmemiz «Aqan seri - Aqtoqtyny» tebirenterlik dәrejede oryndap berdi...

- Alty qoy jedik, iyә, alty qoy! - dedim men ertenine búl auyldyng bizge jayghan songhy dastarqany jiylarda, mynbek pen hatshy, jýzbekterine alty sausaghymdy anyqtap kórsettim, - basqa tamaqtarynyz ýshin ekeu qosayyq, sonymen segiz qoy.. IYlәhy halyqqa odan bir de artyq bolyp týse kórmesin, әmiyn, allahuakbar, rahmet!

Hatshy solqylday kýlgen «kýshigenderden» ýnin asyra, kýikentaysha shyryldady:

- Bighabil әpendining sózi qyzyq-aq, he-he-he...he.... ózi bir әrtis, tamasha jigit, tamasha jigit!...

Arba jolymen ainala syqyrlatyp ekinshi jýzbekting auylyna jetkenimizde Álimbay hatshy aldymyzdan taghy qarsy aldy:

- Qonalqy ýilerinizdi jaqsylap dayyndatyp qoydym. He-he-he-he.. segiz qanat aq ordasynyng ózin bosatqyzdym. Teatr qonggha arnalghan eki ýii sizder tandaytyn betkey bauyryna baryp ta boldy! Ózderiniz kórip jóndersizder!

- Halyqty taghy da kýni búryn shaqyrtyp qantaryp qoyghannan saumysyz?

- Joq, Bighabil әpendi, ony týsindirgensiz ghoy, óz uaqytynda, erteng keshke jiylady, he-he-he..he...

Ertenine kýndizgi dayyndyqty rasynda da asyqpay tynysh ótkizdik. Búl jýzbek jaylaudan týsken song da bie baylatqan eken. Bizding keletinimizdi estip, qymyzyn molyqtyryp qoyypty. Qanshalyq qarbalas júmys uaqytynda da qaljyndaspay, sharpyspay, shalyspay jýretin Aytpek pen Dәuletke búl kýngi dastarqan uaqyty molynan tiydi. Jaz sayyn jaylauda teatr qoygha ýzbey shyghyp jýrgen búl ekeuin tanymaytyn auyl joq edi. Auyl adamdarynyng ýy syrtyna jiylyp bolghany Dәulet syrtqa bir ret shyqqanda bilindi. Ol esikten shyghysymen du kýlki kóterildi. Kostumynyng ishinen jastyq tyqqan eken, ekiqabat әielshe shermiyip qayta kirdi de, Aytpekting tómengi qataryndaghy óz ornyna qynjyla jetip otyra qaldy. Kýieuine, erkelegendey nazdana, búratyla sóiledi endi:

- Uh... qoy desem bir qoymaysyn, endi myna qymyzdy myna ishimning qay jerine sighyzarmyn, ózing kóbirek ishsenshi men ýshin!

- Tal shybyqtay búralghan nәzigim-au menin! -dep Aytpek kýngirley qúshaqtady da, qompandap entige jalghastyrdy sózin, - qymyz degen qaryngha sinedi sәuleshim, al bala degen basqa jaqta, basqa jaqta bolady!

Ýidegiler du kýlgende syrttaghylar jabyqty júlmalap asha syghalady. Áyel artisterimizding biri ekiqabat edi, búl qulardyng sony talkuayttap otyrghanyn bayqap, kózimdi qysa berdim men.

- «Ápendim», - dep Dәulet endi maghan maymiya qarady, - sizder bizge mysyq ta, tauyq ta bolmaudy aitqansyzdar ghoy... endi qasymda tekedey bayym otyrghanda kózinizdi qysa bermesenizshi. Kóniliniz týsse onashada aitynyz!

- Áyel balalar otyr ghoy, saqal syilau da kerek shyghar, - dep kýbirlep edim, búl sózimdi tipti úshyndyrdy:

- E, saqal kerek deysing be? - dep endi Omarbekting dauysyna salyp sherdiydi de Aytpekke qarady, - әne, bәibishe, shal-kempir bolu kerek dep núsqap otyr.

Dәuletting endi kimdi keyiptegenin týsine qoyghan Aytpek bir tizeley janbastady da, mynbek bәibishesining ýnimen syzyla súrady:

- Ne deysiz, qúman әkeleyin be, qoltyghynyzdan kótereyin be?

- E, qúman súrasam hatshy-shabarmandar otyr ghoy. Qoltyghyma da jabysa berme deymin. Sen de qartaydyng bәibishe, onday-múndaygha enkendep jýgire bergenshe endi bir toqal әper maghan! Endi bir ghana toqal ýshin ýkimet shauyp alar deymising meni, abyroy-bedelim bar ghoy qúdaygha shýkir!

Mynbek ýiinen kelgen bireu bar-joqtyghyn bilgim kelip, jaltaqtay qaradym jan-jaghyma, hatshy Álimbay búl jayymdy týsingendey basyn shayqap qoyyp, jymyng qaqty maghan.

- Qúryp sualghanym-au, - dep Aytpek basyn shayqaqtata, nazdana sóiledi endi, - qartayghanda toqal deytin pәleni izdep qaytesiz, qúday qosqan ekeumiz otyrmyz ghoy qasynyzda!

- «Kóseu úzyn bolsa qol kýimeydi» bәibishe, qoy endi týge, ózdering de syrt buyn tartyp, qaljyradyndar әbden. Demdering qoltyghyma ayazday tiyetin boldy týge, ayazday!...

Odaq qyzmeti ýshin keshegi auylda qalghan Erbolgha erip mynbek jetti osy kezde. Duyldaghan kýlki de, duyldatqan әrtister de jym bola qalyp edi. Mynbekting otyrghan otyrysyna, ýn әuenine nazar salghan birnesheui qystygha shiqyldaghanda kópshilik qayta aghytylyp, du kýldi. Ózine kýlgendey búl kórinisten Erbol elendedi jan-jaghyna. Kýdir túmsyghy iyile týsip jymighanda býrkit keypine kele qaldy:

- Ne boldy, ne boldy?...

- Týk te bolghan joq, - dep Dәulet jypylyqtata jóneldi, - qoyan da joq, týlki de joq, mauyq ta joq, tauyq ta joq!

- Qarshygha keldi, qoydyq endi, -dep Mәulen tolyqtay qoyghanda, ýiding ishi-syrty duylday jóneldi taghy da...

Bir dastarqanda eki saghat dem alghanymyzdy aita týregelip edim, әrtister qotaryla shyqty. Kýn kókjiyekke baryp qalypty. Auyl many túsauly, shiderli atqa tolghan eken. Sahna qarsysyndaghy jazyq betkeyge qaptalday jiylghan halyqty ainala aralap týstim. «Barlaushy» jengem kórine qoymady. Tipti «qayyn júrt» auylynan ózim tanityn eshkim kelmegendey.

Sózimdi keshegi bappen týsindire sóilep bitirgenimde aqsham ýirilip, sham jaghylyp edi. Sahnagha qayta kirdim. Grimhanagha kiretin týpki esikten óte bergenimde eki ýy aralyghynan jan qaltama sap ete týsti bir qol, qayrylyp túra qalghanymda beytanys bala jigit ýn qatpay óte shyqty. Onyng artynan óndirshektey jetken Álimbay hatshy meni sýze jazdyp kilt toqtady.

- Ói, nemene, jasyrynbaq oinap jýrsizder me? - dep ýnile týstim.

- Jogha, he-he-he...he...  úry balalar bar edi, jan qaltanyzdan birdeme әketpedi me, qaranyzshy!

Bizding sahara halqynda qaltaman bolmaytynyn bilsem de bilmegensip, qolymdy sala qoydym qaltama. Tórt búryshtap qattalghan qaghaz ilindi. «Núriyashtyn» haty ekenin mólsherledim de barmaghyma qysa qoydym:

- Bәri týgel eken amanshylyq!

- Ehe-he-he... sizderdi qorghap jýrgenim ghoy, -dep Álimbay ótip kete berdi.

«Áy, asqan pәle ekensin-au, erteng «Núriyash» ekeumizdi qay qyryna alar ekensin» degen kýdikpen grimhanagha kirdim. Róldegilerding bәri grimdelip, jasanyp bolghan eken. Halyq aldyna qayta shyghyp baryp, qoyylatyn oiyndy týsindirdim de shymyldyq ashqyzdym.

Grimhanagha kire oqydym ystyq hatty. «Núriyashtyn» óz qoly. Kezdestiretin jengesining núsqauyn ghana jazypty. Álgi kýdigim dúrys eken, Álimbaydan saqtanuymdy, mýmkin bolghanda ony bir jaqqa júmsap jiberuimdi eskertipti...

Ertenine «qayyn júrt» auylyna barar jolyma maghan jorgha erttetip bergen Álimbay, jylmang qaghyp, aldy-artymdy orady. Jeke sóilesetin sózi baryn aityp ótingen song arbadan qalyp, basqa salt attylardan da alystay, oqshau ayandadyq:

- Osy baratyn auylymyzda bir súlu bar ghoy, kórip pe ediniz? -dep súrady biraz kidiristen son.

- Joq, qaydaghy súlu?

- Bәle әpendim, ony kórmegen kóz - túl... ehe-he-he...he... bir kórseniz jabysyp-aq qalar ediniz... Yapyr-au, on shaqty kýn aldynda jaylauynan jalghyz qaytyp kele jatqanynyz bar edi, ony qalay kórmediniz eken!

Jýregim zu ete týsti búl sózinen. Qaytqan jolymda alys qyrqadan qarayghan eki attynyng biri osy qu siyaqty sonshalyq alystan naqtap tany qoymas degen oimen jaltara saldym:

- Kóktemdegiden song búl jaqqa shyqpadym ghoy, onda da qyz izdep kelmegenmin, qaydan kóreyin, óz súluym barda!

- Qaydaghy súluynyzdy aitasyz, qalyndyghynyz barma edi?

- Bar ghoy, osynda birge jýrmey me, әneu jaudyr kóz, búrang belding meniki ekenin bayqamadynyz ba?

- Oy qúday-ay, bizding Maqpalgha qaraghanda sol da súlu ma? Sony bir kórinizshi!

- «Súlu - súlu emes, sýigen - súlu» demey me?

- Bighabil әpendi... he-he-he... he.... әli bala ekensiz, sizdey jigit osynday qyzdyng beldeuge baylanghan aty bolmaq pa? Kórseteyin barghan son... bir kórseniz... maghan jalynbay qoymaytyndyghynyzgha senimim tolyq. Ólgen adamdy da bir aunatqanday qyz!

Búl tóndiruinen Maqpaldy shyrgha etip, meni myqty bir «angha» salmaq ekeni de, tamyrymyzdy ústap, syrymyzdy tartpaq oiy barlyghy da bayqaldy.

- Jә, kórsetkiniz kelse kóre salarmyz, -dep jymidym men, - aitatynynyz sol qyz jóninde ghana ma edi?

- Aytarymnyng negizgisi sol. Sizben dostasqym keledi, bir kórmey armanda qalyp jýrmeniz! Ekinshi aitarym kishkene ghana is, keyinirek aitsam da bolady.

- Olay bolsa býgin keshke bir júmys istep berinizshi, jazuynyz әdemi eken, myna piesanyng birinshi shymyldyghynyng jazuy óshkindep, suflerdy qinap jýr, sony Dýisenning ýiine aparyp kóshirip jiberseniz layyqty qaghaz sodan tabylady.

- Ehe-he-he....he... paqyrynyz júmys basty, qolym tiymeydi ghoy. Sizderge tiyisti bar júmys ta maghan artylyp túrmay ma?

- Erteng atar tangha deyin júmys shygha qalsa jýzbek bar ghoy, bir týn úiqynyzdy qiynyz maghan!

- Maqúl, maqúl!...... ehe-he-he....he... qiyayyn, qiyayyn!...

«Qayyn júrttyn» auyly da qonaq kýtetin ýilerin auyl syrtyna oqshaulay tigipti. Auyl many enkeygen kýn núrymen jaynap, tipti súlu, tipti ystyq bilindi maghan. Bastalghan kýzdi kóktemdey, quarghan jusan-shiyleri gýldep túrghanday kórindi. Biraq, «Núriyash» kórinbey qoydy. Ádeyi shyqpay otyryp alghanyn týsindim. Sylang qaghyp, sypyldap jýrgen jengem de syrt qaray berdi. «Tapsyrmanyz artyghymen oryndalady» degendi bir sәti týskende syrt jaghynan kýbirlep óte shyqtym. Tapsyrmasy - Álimbaydy bir jaqqa júmsap jiberu ghoy. «Artyghy» auyl kózine әdemi qalyndyqty bolyp kórinudi tapqanym. Ol - Qiyalzattyng qalyndyghy edi, bizden keyinirek kelgen arbadan Qiyalzat týsisimen onysyn «býgin el jatqansha, erteng kýndiz bir kýn qaryzgha» súrap ala qoydym. «Qalyndyghym bar» ekenine Álimbay qudy da, auyldy da tolyq sendiruim, birden bir qajetti, zәru júmys bolyp shyqty.

Shәy iship bolghanymyzsha ekinti auypty. «Qalyndyqpen» qoltyqtasyp alyp, auyldy ainala seruendedim. «Endi meni sen qoltyqta»... «basyndy iyghyma qaray jygha jýr»... «kostiimimning shanyn qaqqan bolshy» degen siyaqty ótinish búiryqtarmen qúzyrlana, qorazdana beruge tura keldi, qúrby әrtisim keyde syqylyqtap, keyde saqylday kýlip, aitqanymdy orynday berdi. Syrt kózge tipti kelistirip-aq jýrgen siyaqty.

Ýy aralarynan qarap qoyyp jengem jýr. Ýlken ýy bosaghasynan Núriyashymnyng da birer ret qarap qoyghanyn bayqadym. «Biz múnshalyq erkin jýrgende jýregi qapasyna simay tyqyrshyp, nazalanyp-aq otyrghan shyghar» degen oimen: «shyda, Núriyashym, shyday túr» dep qalyppyn.

- Ne deysin? -dep jalt qarady dos qalyndyghy.

- Alysta bir armanym bar edi, esime týsirip kelesin!...

Kýn úyasyna ene bere biz de qúldap týsip, búlaq boyyna otyrdyq. Jengemning hatta úqtyruy boyynsha, ar jaqtaghy qos terek - «Núriyash» ekeumizding býgin týndik panamyz.

- Qiyalzat ekeuinning myna qylyqtaryndy týsinsem búiyrmasyn! - dep syqylyqtady Mәriya belinen qúshaqtaghanyma qymsyndy, - senderge oiyn kerek eken, bizge úyat kerek. Qolyndy jiyp otyrshy!

Qyz qaray bergen auyl jaqqa qarasam, shanyraq-týnilikteri ghana kórinedi eken, adamdarynan beri kele jatqan Álimbay ghana kórindi.

- Búl oiyn emes, sәl shyday túr! - dep qystym men qyz belinen, - myna kele jatqannyng ayaq dybysy estilisimen bosatamyn, sen sezbegen bol, ol jaqyndap qalghanda basyndy iyghyma qoya salyp jalt qarap, týzele qoy.

Ártis Mәriya aitqanymdy asyra oryndady: Álimbay jete bere tamaghyn qyrynyp qalghanda әdeyi selk ete týsti de, qarap jiberip, úyalghansy týzeldi. Menen irgesin bóle otyryp, tómen qarap aldy.

- Shirkin jastyq-aq! - dep kidirgen Álimbay, ótirik kýlkisine taghy bir basyp jiberdi, - He-he-he...he... baqytty bolyndar! ... Bighabil әpendi, «qashpaq bolsang zymyra» deydi, әlgi kitabynyzdy bere qoyynyz endi, býgin týnde kóshirip-aq bereyin.

- Áp-bәrekelde... maqúl, suflerden alyp bereyin, - dedim de, hatshy jónele bergende Mәriyagha sybyrlap týsindirdim, - dәl osy sary hatshy kóringen jerde maghan barynsha yntyq kórinetin bol!

- Búlaryng ne oiyn, týsindirshi maghan?!

- Búl sary - maghan tóngen pәle, - dep qoltyghynan kótermeley túrghyzdym da, qonaq ýige qaray jetektedim, - meni senen búzyp, súlu kelinshek әpermek... sen túrghanda onysyn qaytpekpin?

Sony sózdi aldymyzdaghy Álimbaydyng ózine estirte sóilep edim:

- Onysy nesi eken? - dep qyz da ashulanghansy dabystady da, kýlkiden ýige jetkenshe týnshyqty.

Jenge tapsyrmasy tolyqtan da tolyq oryndaldy sóitip, qaghaz berudi mýdirge tapsyryp Álimbaydy jóneltkenimnen son, tórt jigit kóterip kirgen bir saba qymyz әrtisterdi sayrata jóneldi. Bastala ketken duman auyldy bir-aq jiyp ala qoydy.

Bir shaqta esikten syzylyp kirip túra qalghan qamqor jengem auyldastarynyng qauiptilerin týgendep te bolghan siyaqty, bosaghagha qolyn tirep sýiene qoydy. Shartty belgisi osy edi, eleusiz býiirde otyrghan men sezdirmey sytylyp shyghyp jýre berdim.

Qos terekting jelke jaghyndaghy shiyleuitke kire otyrghan maghan auyl many týgel kórinedi eken. Ýlken ýiine kólbendey jetken jeneshetayymdy da qaqas qaldyrmap edim, «Núriyashymdy» ertip shygha keldi bir sәtte. Ekeui ýy irgesinen alystay bere men otyrghan jaqqa oiysty da, úzyn boylysy qayta búrylyp, qonaq ýy jaqqa tura tartty. Súry shapandy taldyrmashtauy men jaqqa úmtyldy. Aldynan jýregim jýgire shyqqanday, úmtyla, úmsyna qaradym, búlaqtan attap ótti de, qabaqqa jýgire shyghyp, alqyna kýlip jetti...

Sózge múrsatty әlden uaqyttan song әreng taptyq:

- Býgin on tórt kýn ótti, - dep tynystady.

- Ájennen qalay qútyldyn?

- Múndayda basy men belining auyra qalatyny bar, - dep syqylyqtady «Núriyash», -basyn uqalatyp jatqanda kirdi jeneshem: «jýr, ei, qyz, әn tyndaghyng kelse.... ýiding syrtynan ghana tyndaysyn! Men otyr degen jerge otyrasyn» dep zekire ertip shyqty da, ýiding irgesinen ótkenshe sapyldady: «bar jaqsylyghymdy úmytyp, erten-aq menimen qayymdasyp, salghylasyp shygha kelersin» deydi. - Sony aityp maghan syqylyqtay tyghylghan «Núriyash» kýrsine jalghastyrdy sózin, - әkki әiel ghoy... odan siz de kem týspediniz, bir qyzdy jabystyra shyqqan sebebinizdi týsindim... týsinsem de... bir týrli... basqa adam siyaqty kórinedi ekensiz!

- Men ózime de bir týrli kórindim... biraq, sen ýshin bәrin de istey aluym kerek ekenin bilemin «Núriyashym» - Maqpalym!.

Qonaq ýidegi sauyq keshi týn ortasynan aua tarady. Jeneshemiz búlaqqa kelisimen qos terekten biz de «taradyq».

«Núriyash» mening Álimbay turaly aitqanym boyynsha ertenine kýndiz mýlde kórinbey qoydy. Ony maghan kórsetpekshi bolyp ýiine barghan Álimbaydyng joly bolmay, súrlanynqyrap qaytyp edi. Ol keshe jyljytyp әkeldirip qoyghan sahna ýiin bizding sauyqshylar jartylay qayta tiguge kiriskende auylgha aiqaylay jóneldi, ýy tiguge barlyq qyz-kelinshekti shaqyra jýgirdi. «Ózimiz jóndep alamyz» dep biz aiqayladyq. «Ýkimet qyzmetkerlerine ýy tiktirip qoyyp, qarap otyrasyndar ma?» dep aqyra jetken hatshy Maqpaldy taghy da shyghara almay, úyalghanynan kedey-kepshik әielderin týgel quyp keldi. Olargha júmystyng joqtyghyn jәne bar rahmetimizdi qosa aityp biz qaytardyq.

Qyp-qyzyl bolyp otyryp qalghan hatshy kýn enkeye qayta әrekettendi, meni Maqpaldyng ýiine aparmaqshy boldy: «Bighabil әpendige ýlken ýidling ózinen, ýlken kisining qolynan dәm tattyratyn jóning bar edi ghoy» dep jýzbekke jabysa ketti. Úyalghanynan jýzbek te shaqyrghan bolyp otyrghanda keshegi auylda qalghan Erbol men mynbek jetip edi, mysyq bola qaldy hatshy týlkimiz, «keyin-keyin...» dey saldy. Qyspaqtan әreng qútylghanday serpilip, súlu múrtty jýzbek jóneldi...

Kerilgen qaritagha japyrlaghan júrt tәrtipke shaqyrylyp, iyin tirese otyryp bolghanda sózge kiristim. Sarnap ta túrmyn, barlap ta túrmyn, qapastaghy núrym aqsham qaranghysymen qarandap әreng jetti, qonyr minezdimsingen әjesine qonyrsha kiyimmen erip keldi. Eng artqa otyra qalghanyn el bayqamay, biyiktegi sham núrymen jýzi shaghylysqanda men ghana bayqadym desem, Álimbay kórip bolypty, qarsy aldyma otyra qalyp, ymday bastady. Onysyn elemey, qaritadaghy Júngonyng qyzarghan jaghyn ózine núsqay berdim, erkindik-tendik, úly bostandyq kele jatqanyn ózining jyltyndaghan kók kózine týrte kórsetkendeymin....

Búl týni «Núriyashpen» kezdesu qiyngha soqty. Oiyn ayaqtaghansha obaday kempirding qasynan ol auasha shygha almady da, jylmandaghan Álimbaydan men qútyla almadym, jýrsem aldymnan, otyrsa artymnan shyqty, «sizden kózin audarmady, siz de qaradynyz-aq, kiltterinizdi endi men búraymyn» dey berdi. Rólin oryndap bolghan «qalyndyghymdy» ertip shyghyp, әreng sytyldym baqylauynan. Teatr ayaqtap, halyqtyng ketetini ketip, jatatyny jatyp bolghanda syrtqa shyqsam, Álimbay әli dalbaqtap, manaylap jýr eken. Keshegi ótelmegen úiqynyng esinetip jýrgenin bayqap, daldagha otyra qaldym da, ol bir ýige baryp kirisimen jónelip berdim. Biraq, qos terekke «Núriyash» kele qoymapty, tang jaqyndaghan sayyn tyqyrshyp, tyqyrshyghan sayyn qysyldym. Býgin kelmese kópke deyin tildese almay ketetnim ghoy.

Jenil súry shapannyng shalghayynan aq kóilek etegi jarq ete týsti bir shaqta, úshyp kele jatqanday. Taghat qyla almay búlaq boyyna men de úshyp týsippin. Ekeuimiz qoldasyp alyp, men úshqan jerge qayta úshtyq...

Búl kezdesuimiz esten tandyrghanday shattyqpen kýlimdey aimalasu bolyp edi, lezdik qana uaqyttay sezilip tang agharghanda esten tandyrarlyqtay qinalysqa saldy, neshe airylysyp, neshe qayrylystyq. Osy kýzde taghy bir sәti týspese, qysta kezige almaytynymyzdy aityp óksidi «Núriyashym». Bar múnyna medeu, barymsha demeu jýregimdi qolyna ústatqanday myqty senim aita berippin. Serttesip airylstyq.

Ol ýiine kirgenshe baspalap qarap otyrdym da, búlaq boyymen órlep baryp, qonaq ýiding jogharghy jaghynan shyqtym. Sharby búlt kýn shúghylasymen qyzara bastaghan. Týngi teatrden kesh qaytqan auyl qarttary oryndarynan әli túra qoymaghan siyaqty. Auyl men qonaq ýiding arasynda Álimbay kele jatyr eken. Maghan qarsy jýrdi.

- Ehe-he-he...he... osylay bolu kerek jas jigit degen, әiteuir jolynyz bolghanyn bildim. Bәse, sizdey jigit tegin jýre me?

- Neni bildiniz? - dep antarylghansyp, týiile qaradym men, - qalyndyq pen kýieuding jýrisin tegi bar adam tektemese kerek.

- Po-po, qatty tiydi-au myna sóziniz! Sóitse de... sóitse de, qayda barsanyz da osyndaghy eng tileulesiniz men bolarmyn Bighan әpendi!

Jauap kereksiz edi búl sózine, orynsyz aqtala bergen adamgha kýdik naqtala beredi ghoy. Sóitse de búl qudyng taghy bir sekem tapqanyn týsine, týiile kirdim teatr ýiine. Sahnadaghy kereuetke qisaya kettim.

Qatty úiyqtappyn. Bireuding júlqylaghanynan oyandym. Mәriya eken. «Seni sary hatshy oyata almay, meni júmsady» dep kýle sybyrlady qúlaghyma. Tez sergip sahna shymyldyghynan paltomdy jamyla shyqtym. Mynbek pen osy auyldyng jýzbegi betkeyde onasha sóilesip otyr eken. «Bighabil myrza, moynyndy búra ketshi» dep qolyn búlghaghan mynbekting shaqyruymen solay ayanday bergenimde, aldymnan tosyp túrghan Álimbay da ere jýrdi.

- Myrza, әne kýni ózine eskertken júmys osy jýzdikte edi, - dep bastady mynbek sózin, - ylghy shettep, sayaq qonystanyp jýrgen eki-ýsh Qarau baydyng auyly bar. Myna jiyngha keshe shaqyrtsaq ta kelmepti, balalaryn oqugha bermeydi. Armiyagha jәrdem, kópir salyghy, bәji degenderding bәrinen qashady da jýredi. Osylargha sizdi ertip aparyp kórsetip, týzetip qaytsaq dep edik.

- Býgin tórtinshi jýzdikke jýresizder ghoy, jol-jónekey bite salatyn op-onay júmys, -dep «qaynatam» epsektetti, - «biter isting basyna, jaqsy keler qasyna» deydi. Bizben birge jýrseniz ghana bolghany, sizdi sóiletip basynyzdy auyrtpaymyz, ózimiz sóilep, ózimiz shesheyik.

- Olay bolsa, maqúl, ereyin, -dey saldym men. «Búlardyng menen jalaqtay kýtip jýrgen «jaqsylyghy» osy ghana bolsa, nesi bar, jaqsy-aq bolayyn, «qaynata» men birge jýrip, jýz jylytysyp alsaq tipti jaqsy bolghanym ghoy.»

Erboldyng búl auylda isteytin úiymdastyru qyzmetine mektep mengerushisin shәy ýstinde qosa salyp, attana jóneldik.

Obaday ónkiygen mynbek, shiratylghan súlu qara múrtty jýzbek, týlkishe jyltyndaghan shegir sary hatshy, jyltyraghan qaraqúrym paltosyna shekelete qondyrghan qarakók shapkysy qúp jarasyp, «jana ýkimet» ekenin әigilep túratyn aq súry «әpendi» - ózim - tórteuimiz ynghay jorghamen shayqalta tarttyq. Ákesimen birge attanghanymda esik aldyna qarap túryp qalghan ghashyq jar ghana kóz aldymda. Núr shanaqty kógildir kózine yntyzarlyqtan irkilgen jasyn kórip kele jatqandaymyn. «Ákemmen jaqyndasyp, mening talabyma kóndirip te qalar» degendey ýmitpen soqqan alauly jýregin de kórgendeymin. Eki jaghymnan kezektese sóilep kele jatqan mynbek pen jýzbekting sózi qúlaghyma qonar emes. Tek osy ótken tang aldynda búlbúl ýnindey estilgen jar kýlkisi, jar sózi, jar múny, jar saghynyshy ghana keledi kókeyime.

Kýnbatystan kóshken qara búlt qoyylyp, tau jotasyna qarnyn tirey qalyqtap túra qaldy da, janbyryn sebezgilete bastady. Oidan sonda ghana sergidim. Mynbek pen Jýzbek baratyn auyldarymyzdyng «qynyr minezin» sóilep, «qiqarlyghyn» tanystyryp keledi eken. Búl auyldar da zeyil bolu, qabaq ashpay týiilip alu qajettigin, әitpese ýkimet isin ózderining orynday almaytyndyghyn týsindiredi. Basyn estimegen sózdi jasyn qaldyrghym kelip, jauap qatpay tynday berdim. Talay auyldy jolda qaldyra úzaq jortyp, say auzyndaghy ýsh-tórt ýili qarasha auylgha kelip týstik. Onbasy ýii eken. Oqugha bala bermeytin auyl dep tanystyrghandyqtan attan adyraya týsip edim. Sóilese kele ózim úyaldym. Keshegi jiyngha auyldyng alystyghynan bara almay qalghandyqtaryn aityp, sheshesi de, onbasy da bәiek bolyp keshirim súrady, «túsymyzdaghy myna jýzbekten býgin keletindikterinizdi estigenbiz, ógizge mingesip barsaq ta erteng osyndaghy jiyngha qatynaspaqpyz. Shaqyrushygha osyny aitqanbyz» desti.

Men de irkilmey keshirdim búl «qylmystaryn». Onbasydan qarauyndaghy oqu jasyna tolghan balalardyng sanyn súrap edim, búl jónde de aldyma týse ketti: «bizding ózimiz kedey auyl edik. Qúdaygha shýkir, túrmysymyz endi ghana onalyp keledi. Tizimin endi aldym. Balalardyng oquy ózimiz ýshin kerek qoy. Mine, segiz bala bar, myna óz túsymyzdaghy mektepke ýsh-tórt kýn ishinde aparyp, jataqhana rashotymen qosa tapsyrmaqpyz» dep tizimin kórsetti.

Búl jóninde toq eterinen týsinik qana aityp, týiile almay shyghyp edim, jýzbek pen Álimbay zekire shyqty onbasygha, múnan keyin shaqyrghan jiyngha barmasa atyn laugha әketetinin, mektepke bala bermegenderge aiyp salatynyn qaytalay aityp, qamshysyn bilep-bilep jiberip attandy. Men bylay shygha bere shirap, múnday kedey auylgha orynsyz qataldyq istemeulerin eskerttim. Onbasynyng әlgi bayandaghandarynyng dúrystyghyn dәleldep edim, mynbek múnyma qynjyla renjidi:

- Keri tartqandargha búlaysha keshirim ete berseniz ýkimet tapsyrmasyn biz qalay oryndamaqpyz, myrza?

- Qolynan keletin, bardam shanyraqtargha ýkimet tapsyrmasyn sózsiz oryndatu kerek, -dep qaldym men, - biraq, salyqty mal sanyna qarap әdildikpen bólu shart! Al, qolynan kelmeytin joq-jitikti orynsyz zorlaugha jol joq. Mәselen, myna auyldyng ózine jaqyn jerdegi jiyngha qatynasuyna rúqsat etpey, sonau alystaghy myna kisining auylyndaghy jiyngha bara almaghandyqtary ýshin jalghyz-jalghyz kólikterin laugha alsanyzdar, búlarynyz yaqtaryn keskendik bolmay ma? «Joqqa jýirik jetpeydi», joqqa ýkimet qylyshy da ótpeydi!

Myrs-myrs ete týsti ýsh «belsendi». Búl saparlary sәtti bolmaytynyn bayqaghanday bir-birine qarasa týsti de, mynbek say jolynan kýnbatysqa kilt búrylyp, qyrqalay tartty.

- Endigi baratynymyz bardam týgil bay auyl, - dep kýngirledi mynbek maghan, - qoraly qoyy bar, asqan qynyr auyl. Múndaghy isimizding oryndalu-oryndalmauyn sizding qabaghynyz ghana biledi. Siz jyly shyray kórsetseniz-aq bar isimizding búzylghany!

- Kópir salu ýshin byltyr bólingen on bes qoydy әli bermey keledi, -dep «qaynatam» eskertti, - tipti shetke shyghyp alyp, baghynghandy qoydy bizge.

- Ýkimetke jәrdem-kómek, salyq degenning bәrine qarsy, - dep qamshysyn Álimbay ýiirip qaldy. Eptep bayqasam, ýsheui qaptal shapan ishinde tonghanday suynyp, múrttaryn tikireytip alghan eken. Kәrlerin myqtap tigip kele jatqandyqtary sezildi.

- Búl auylgha júmsaqtyq kórsetpeniz, myrza!

- Búlargha ýkimet kózin bir kórsetip qoyayyq, búdan keyin tilge kónetin bolsyn dep qana sizdi ertip kelemiz. Bәri de ýkimet pen halqymyzdyng paydasy! Jaryqshaq sóz shyghara kórmeniz!

- Bighabil әpendi, búl bizding óz auylymyz ghoy,... kim jaqsy, kim jaman, kim ýkimet jaqta, kim qarsy jaqta... biz jetik bilemiz... Qatal tiymesek búl auyl shylbyrynyng úshyn da ústatpaytyn auyl...

Osylay ýgittey berdi ýsheui. Sóz synaylarynan meni sóiletpey, myna búltsha túnjyratyp qoyyp qana soyqan salmaq ekendikteri bayqaldy. Mәseleni tolyq bilmey, ara týse qalyp, «kertartpa», «tentek jaq» bolyp qaludan saqtanuym kerek siyaqty. «Rasynda da óz auyldary, basqarugha mindetti ózderi ghoy, jansaq is istep qoymayyn» dep bekindim.

Tau qoynauyndaghy qonyrsha ýsh kiyiz ýiding syrtynan shygha keldik bir uaqytta. Janbyr sirkirep túr. Qon búlt tómendep, túmangha ainaldy. Eki-ýsh jýzdey qoy auyl syrtynda shoqtala jatyr eken.

- Attan týspelik, - dep kýbirledi mynbek qataryma túra qalyp. Qabaghynan qar jaughanday týksiyip tym yzgharlanyp, qoiy saqal-múrty taramdala týsipti, maghan zorlana kýlimsirep, ala kózin alayta qarady. - Búl auyldan jóndi shәy ishe almaspyz. Kópirding malyn alyp qana tez jóneluimiz kerek, jauyn ýdeytin siyaqty.

Mynbek maghan sóilep túrghanda hatshy qoydy iyirdi de, jýzbek atynan týse qotangha úmtyldy, esik jamyla qarap túrghan jigit pen eki kempirge «arqan әkel» dep aqyrysty. Arqandy men súratqanday jaltaqtay qaraghan bir kempir, ýiinen arqan alyp shyghyp ústatyp edi, qoydy aralay jýrip, irilerin qosaqtay berdi eki myqty. An-tang bolyp túrghan maghan qaraghan auyl adamdary tipti an-tang siyaqty, «jana ýkimetke» jaltaqtay berdi. Auyl jigiti jýgirip baryp, hatshynyng aldyn bógey qalyp sóilegendey bolyp edi, qamshymen qasqayta salyp-salyp jiberdi hatshy.

- Úrma! -dep aqyryp qaldym.

- Sabyr, sabyr, myrza! - dep mynbek kýbirledi, - anau naghyz qara qasqasynyng ózi. Búl auyldyng yzasy әbden ótken son... dombytqany ghoy.

Áluettidey kóringen úzyn boyly qara jigit ýn qatpay sileyip túryp qaldy, meni ózine aqyrdy dep bilgen siyaqty. Rayonnyng eki úlyghy eng juanynan on bes qoydy lezde qosaqtap alyp, aiday jóneldi.

- Jýriniz, jýriniz, -dedi mynbek maghan, - jauyn qataydy, tez jýriniz, panalaytyn auylgha tez jetip alalyq!

Mynbek at basyn búryp, taypalta jónelgende men tizgindi myqtap tejep túryp qaldym. Kóz almay qarap túrmyn әlgi jigitke. Shaghym aitar degen dәmemen jymiya qarap edim, «qara qasqa» atalghan boz ókpe sonda da qozghalar emes, yzalana qaradym endi oghan. Túsymdaghy ýiden jýgirip shyqqan jyrtyq kóilekti qara qatyn, atymnyng shaujayyna shap ete týsti kelip.

- Siz búlt astymen kelip shabatyn qasqyrsyz ba, jana ýkimet qyzmetkerisiz be?

- Bәse, ne ekenimdi bilmey túrmyn, óziniz aitynyzshy? «Kópir ýshin salynghan qoy salyghyn bermey jatqan qynyr auyl» dep mynbekteriniz ertip keldi meni. Qasqyr da emes, qaraqshy da emes, ýgitshi bolamyn.

- Shyraghym-au, ol qoylaryn bergemiz ghoy! Ei, әkel qaghazdy! -dep әiel shanq ete týsip edi, jigit ýiine jýgirdi.

- Búl kimning auyly, jengey?

- Zaryqbay... Qonqay degen shaldardyng ýileri. Biz...

- Qaysy Zaryqbay?... Ói, әlgi... qyrqynshy jyly Omarbekting sazynda... qonystas otyratyn Zaryqbay, Qonqabaylar ma?

- IYә, iyә, dәl sol. Biledi ekensing ghoy shyraghym!... Qonqaq qaytys bolghan, ýii anau, әlgi qonqiyp túrghan - sol kisining balasy. Zaqannyng ýii mynau. Ózi auru, bir jyldan beri tósek tartyp jatyr. Álgi jalmauyzdar óshtesip alghan son... osylay shettep qonystanyp jýr edik, ýkimetting qamqorlyghymen tyrbanyp jýrip, osy túyaqtardy qúrastyrghanbyz... mine, mine, әkeldi, kópirding qoyyn da, armiyanyng qoyyn da ózderining bólisi boyynsha tólegenbiz, mine qaghazdary.. myna әketken qoylary, ózderi jeytin.. әlgi qanisher hatshysyna beretin qoylary!

«Qonqannyng balasy» delingen әlgi qonqa túmsyqty jigit qos qoldap úsyndy eski shýperekke oralghan qaghazdaryn, әreng tauyp әkelipti. Jauynnan daldalay túryp, múqiyattap oqyp shyqtym da, qoy quyp bara jatqan súlu tymaqtylargha qayryla qarap aiqayladym. Estimegensip jónele berdi... Ashuym arnasyn endi tapqanday aghytyla jóneldi.

- Azamatym, sen shiraq bol, -dep týiildim «Qonqang balasyna», - búlay bolbyrap túra berseng qasqyr ózindi de jep ketedi... Jana ýkimetke qarasty ekenimiz yp-ras, gomindang emespiz, qoryqpa! Búlar óshteskenderine salyqty da artyq bólui mýmkin. Manayyndaghylarmen mal sanyn salghastyryp kórip, artyq salynsa sotqa aryz jaz! Jýr, ana qoylaryndy aidap qayt, qaytaryp әperemin!

Qoy quushylargha tasyrlata shauyp jetip, aqyryp jiberdim. Ýnimning zor ekenin endi ghana bayqaghanday, jalt-júlt qarasyp toqtay qaldy.

- Qaytar qoydy, týgel qaytar!

- Nege, nege?... Sabyr etiniz myrza, týsinisemiz! Osynsha at arytyp, jauyngha malshynyp әreng bitirgen júmysymyzdy teriske shygharmanyz!

- Aqyry alynatyn qoy bolghan son, - dep «qaynatam» qolday ketti mynbek qúdasyn, - qaytarmalyq, keninen sóileselik, kóp esep bar!

- Dәl osy retki esep te, sóileser sóz de analardyng qolynda túr. Óz qoldarynmen jazyp bergen qaghazdaryng bar. Anqau-nadan bolsa da joghaltpapty... armiya da kópirge de artyghymen tólepti!

- Myrza, ony kem tólegen... jәne... jәne myna hatshynyng qyzmetin óziniz kórip jýrsiz! - dep mynbek jauyp túrghan janbyrsha qayta sebezgiletti sózin, - aqysyz shapqylay bere me? Ýkimet jalaqy bermeydi, osy halyqtan jiyp aludy tapsyrghan. Ony aitsaq, mynaday qynyrlary atqalaqtaydy.

- Olay bolsa, «әr jýz qoydan jeti-segiz dónen qoyyn tartyp әkete bersin» degen dokument bar ma qolynda? Mening qyzmetim aqshiyp kelip sony әperu me? Jauyndatyp kelip, búlap әperetin qaraqshy atala almaymyn! Hatshynyng kesimdi jalaqysyn audandyq ýkimetke bekittirip әkelip, halyqqa jaqsylap týsindirip, eseppen ghana әperesin! Enbekaqyny osylaysha basqa-kózge qamshylap, әr ýiden toptap aidap әkete beretin qúqyqtaryng bolsa, jýrinder, múnday qúqyqty qaysy qaraqshy bergen eken, kórip alayyn! Ey hatshy anau kele jatqan jigitting basyna ózing oinatqan qamshyndy kózine oinatpay túrghanymda aida qoydy, iyesine tapsyryp ber!

Álimbay ýn qata almay qaytaryp aiday jóneldi qoydy. Meni sonshalyq aldap-arbap, qyzyl jilik, jalpetek, úiqysyz sarasang bolyp asyqqandaghy maqsattarynyng osy bireuin ghana bilip qalghanyma ókine, óshige qaradym artynan. Talay soyqany baghanaghy say ishinde jasyrynyp qalghanday. «Joqqa ýkimet qylyshy ótpeytinin» aityp, kózqarasymdy ashyq kórsetip almasam, meni qúqay kórsete jýrip istemek «isterinin» búdan da soraqysy bar siyaqty.

- Ýkimetting óz qyzmetkeri osylaysha ara týse berse, halyqty qalay basqaryp, qalay kóndirmekpiz! - dep kýnkildedi mynbek. Búghan qaytararlyq jauap әli kóp ekenin eskerip, ýnsiz tigildim hatshy sonynan. Quyp jetuge batyna almay, әreng qybyrlap kele jatqan qoyshygha qoylaryn núsqap, birdeme dey sala qaytty.

- Ei, boz ókpe! - dep aiqayladym qoyshygha, -  janaghy sózimdi úmytpa, búlay bolbyray berseng ózindi de jep ketedi! Myqty bol, esepshil bol! Úqtyng ba?

Satyrlay týsken janbyr «arasymen» shapqylay jóneldim. Kesh bolyp qalghan eken. «Qaynatamen» qatar jýru týgil, qaraytyn betim de qalmady ghoy. Aybarly qaraqúrym palto janbyrdan balyq terisindey balbyrap, alja-alja bolghanda tórtinshi jýzbek auylyndaghy serikterime әreng jettim.

Ertenindegi keshki jiynda óshtikten iә jemqorlyqtan tuylatyn artyq salyqtarmen ayausyz eseptesu qajettigin de aityp, halyqqa atsyz-aderssiz eskerte sóilep óttim. Búl rayonnan attanar shaghymyzda mynbek pen jýzbekter Erbol ekeumizdi aiyrym qonaq etti de, bizdi maqtap, ózderin aqtap attandyrdy. Kinәlaryn juyp-shayghany edi búl. Men de tóte dattamay, «ýkimet» pen «qaraqshy» atauy arasyndaghy paryqtyng zandylyq pen zansyzdyqtan ghana kórinetinin kýlkili misaldar arqyly әngimeley attandym.

Kóregen tergeushim ýgitshiligimnen ýrkip-aq otyrghan shygharsyz. «Halyq», «halyq» dep belsendining aptyghyn basyp, belin shoyryltqanymdy kórdiniz ghoy. Mendey ýgitshini tezirek ýgip tastamasanyz, ýkimettik óktemdiginiz jýrer me? «Búrjuaziyanyng búldyr demokratiyasynyng astynan ýkimetke ónmendep, qylysh sermep, qylmys býrkip kele jatqan tajal» ekenimdi osymen-aq spattay salarsyz!

(Jalghasy bar)

«Abay-aqparat»