Býgingi kýni tarih ghylymy aldynda týrik halyqtarynyn  shyqqan tegi men Ata júrtynyng qayda ekendigin anyqtap alu qajettigi tuyp otyr. Óitkeni, evrosentristik baghyttaghy zertteushilerding deni qazirgi Qazaqstan territoriyasy - qazaq halqynyng Ata júrty emes degen pikirdi algha tartyp, ony ghylymy túrghydan negizdep qoyghaly da qanshama uaqyttyng jýzi boldy. Mysaly, tarihshy-etnograf, marqúm N.Masanov bylay dep tújyrymdaydy: «Storonniky migrasionnoy teoriy schitait, chto predky kazahov byly nedavnymy migrantamy y dovolino pozdno prishly na territorii Kazahstana, a  sam kazahskiy narod ne iymeet nikakogo otnosheniya k drevnym naselinikam regiona y ne vedet svoe proishojdenie ot  indo-iranskogo substrata. Etu tochku zreniya tak ily inache vot uje na protyajeniy bolee 200 let podderjivaet bolishinstvo issledovateley»[1,58]. Al, orys antropology V.P.Alekseev bolsa, «andronov mәdeniyeti» ókilderining indoevropalyqtar bolghanyn algha tartady.[2,14]  Búl ghylymy tújyrymdar, sonda týrikterding Ata júrty qayda? degen zandy súraqty tuyndatady. Jauap búl súraqtargha da dayyn. Týrikter Shyghystan, Sibir ormandary men Monghol ýstirtinen, Altay taularynan keldi degen taghy da «ghylymy tújyrymdy» úsynady. Oghan dәlel de joq emes. Monghol ýstirti men Sibirden tabylyp jatqan kóne týrik syna jazulary búl tújyrymnyng da ghylymy negizi barlyghyn moyyndaugha mәjbýr etedi.

Býgingi kýni tarih ghylymy aldynda týrik halyqtarynyn  shyqqan tegi men Ata júrtynyng qayda ekendigin anyqtap alu qajettigi tuyp otyr. Óitkeni, evrosentristik baghyttaghy zertteushilerding deni qazirgi Qazaqstan territoriyasy - qazaq halqynyng Ata júrty emes degen pikirdi algha tartyp, ony ghylymy túrghydan negizdep qoyghaly da qanshama uaqyttyng jýzi boldy. Mysaly, tarihshy-etnograf, marqúm N.Masanov bylay dep tújyrymdaydy: «Storonniky migrasionnoy teoriy schitait, chto predky kazahov byly nedavnymy migrantamy y dovolino pozdno prishly na territorii Kazahstana, a  sam kazahskiy narod ne iymeet nikakogo otnosheniya k drevnym naselinikam regiona y ne vedet svoe proishojdenie ot  indo-iranskogo substrata. Etu tochku zreniya tak ily inache vot uje na protyajeniy bolee 200 let podderjivaet bolishinstvo issledovateley»[1,58]. Al, orys antropology V.P.Alekseev bolsa, «andronov mәdeniyeti» ókilderining indoevropalyqtar bolghanyn algha tartady.[2,14]  Búl ghylymy tújyrymdar, sonda týrikterding Ata júrty qayda? degen zandy súraqty tuyndatady. Jauap búl súraqtargha da dayyn. Týrikter Shyghystan, Sibir ormandary men Monghol ýstirtinen, Altay taularynan keldi degen taghy da «ghylymy tújyrymdy» úsynady. Oghan dәlel de joq emes. Monghol ýstirti men Sibirden tabylyp jatqan kóne týrik syna jazulary búl tújyrymnyng da ghylymy negizi barlyghyn moyyndaugha mәjbýr etedi. Mysaly, zoroastrizm dinining qasiyetti kitaby «Avestadaghy» derekterge sýienip, qazaq jeri ariiylerding jeri boldy degen pikir algha tartylyp jýr. «Avestadaghy» Ranha ózenin - Edil ózenimen, Ardvy ózenin Amudariya ózenimen, al, Ariyanam Vaydja ózenin Syrdariya ózenimen shendestiredi. [2,24] Al Qarataudaghy «Arpaózen» shatqalyndaghy, Anraqay tauyndaghy «Tanbaly tasqa» salynghan suretter osy «Avesta» kitabynda bayandalghan oqighalardy beyneleydi degen tújyrym jasalghan[2,27-29]. Búl jerde osy bir ghylymy tújyrymdargha qarsy ghylymy túrghydan jauap beru mýmkin be?- degen súraq tuyndary anyq. Súraqtargha jauap bar jәne ol jauap, basqa emes, osy «Avesta» kitabyndaghy derekterding ózinen tabylady.  

Kóne dәuir eskertkishi, zoorastrizm dinining negizgi kitaby bolyp tabylatyn «Avestada» Syrdariya ózenining kóne aty «Kanha» dep atalady. [3,36;201] Osy Kanha ózeni jaghasyndaghy halyqty irandyqtar «kangar», qytaylar «kanguy» dep atady. Búl halyqty osy kýnge deyin tarihta irantildes boldy degen pikir qalyptasqan jәne ol pikir әli ózgere qoyghan joq. Alayda, kanha nemese qanly atauy irantildes halyqtar qúramynda kezdespeydi jәne Kanhany Irannyng shyghysyndaghy el dep ataydy. Demek, kangardyng da, kanguyding de irandyqtargha eshqanday qatysy joq. Al týrkilerding ózi Syr boyyn mekendegen halyqty «qanly» dep ataghany búrynnan belgili jәne osy qanly atauy bar qanshama ru, taypalardy týrki halyqtary qúramynan kezdestire alamyz. Olay bolsa, qazaq jәne ózge de týrki halyqtary ataulary qúramynda «qanh» komponenti bar ru, taypalardyng shyghu tegin osy «Kanhamen» baylanystyrghanymyz dúrys. Mysaly, qanly, qonyrat, kengeres, keneges t.b. ataulardyng týp negizi Syrdariyanyng kóne atauymen baylanysty ekendigi kýmәn tudyrmaydy. Alayda, búl pikirding qazirgi otandyq tarih ghylymynda qalyptasqan «Týrkiler Sibir ormandary men Monghol ýstirtinen, Altaydan keldi» degen qalyptasqan pikirge qayshy ekendigin de bilemiz. Soghan qaramastan týrki halyqtarynyng shyqqan tegi men jerine qatysty jana tújyrymdy úsynyp otyrmyz. Búl bir jaghynan týrki halyqtarynyng negizgi shyqqan jerining qayda ekendigin, qazaq eshqashanda qazirgi ózining túrghan jerine syrttan kóship kelmegendigin bildirse, ekinshi jaghynan ózining týp tarihyn qayta qarastyrugha mýmkindik alady. Ol ýshin kóne tarihy derek kózderin qaytadan saraptaudan ótkizu qajettigi tuyndaydy. Endi sol derek kózderine kezek berip, týrkining shyqqan tegine qayta taldau jasap kórelik.

Rashid ad-dinning «Jylnamasynda» Nuh payghambardyng soltýstikten ontýstikke qaray ýshke bólip, onyng bir bóligin ýlken úly Hamgha bergenin, Hamnan qara nәsildi halyqtar taraghanyn; ekinshi bóligin Samgha bergenin, odan arab, parsy men jalpy indoevropalyqtar taraghanyn; ýshinshi bóligin Yafetke (Yafes) bergenin, Yafetten týrkiler men mongholdar jәne t.b. halyqtar taralghanyn jazady[4,80]. Ábilghazynyng «Týrik shejiresinde» de osy anyz qaytalanady[5]. Osy Nuh payghambardyng úly Yafesting balasyn ne nemeresin týrikter Buldja (Abuldja) han dep ataydy.

Rashid ad-din «Jylnamasynda» Abuldja hannyng túrghan jeri turaly mynaday derekter keltiriledi: Abuldja hannyng jaylauy Ortau men Qaztauda boldy jәne osy manayda Inandj atty qala bar edi. Al qystauy Bursun, Kakyan, Qaraqorúm atty jerlerde. Osy jerlerge jaqyn Talas, Qary-Sayram atty qalalar boldy. Qary-Sayram qalasy kóne, әri ýlken. Ol qalany kórgender bir shetinen ekishi shetine jetu ýshin bir kýn jol jýru kerektigin jazady[4,80].  Orys zertteushisi N.Berezin Rashid ad-din keltirgen osy derekti talday kele, Qaztau Syrdariya ózenin jaghalay sozylyp jatqan Qaratau, Ortau Talas Alatauy dep esepteydi[4,80]. Búghan qosa qalalar atauynan da búl jerlerding týrkilerge tәn ekenin bayqaugha bolady. Jalpy búl derekter týrkilerding shyqqan jeri osy Syr boyy men Qaratau men Alatau bolghandyghyn kórsetedi. Al Qary-Sayram qalasy turaly derek te týrikting týp qazyghy osy Syr boyy bolghandyghyn naqtylay týsedi. Qary Sayram atalghan qala týrik dýniyesining ruhany tiregi bolghan Týrkistan emes pe degen zandy súraq tuyndatady. Óitkeni, Oghyz qaghan anyzynyng týrikter arasyna taraghan núsqasynda Oghyz qaghannyng astanasy «qyryq qaqpaly Qarashyq» atty qala ekendigi aitylady. Týrkistannyng «Qyryq qaqpaly Qarashyq» dep ataluy kóneden kele jatqan atau ekendigin tarihy derekter de aighaqtaydy. Mysaly, Molla Múhammetsadyq Sapabekúlynyng «Týrkistandaghy tarihy ziarat» atty enbeginde Qoja Ahmet Yasauiyding «qyryq qaqpaly Qarashyqqa» kelgendigi jazylady[6,].  Al, Mahmud Qashghary «Qarashuq Farabtyng basqa aty» deydi[7,50]. Ortaghasyrlyq arab derekterinde búl qala «Shavghar» degen atpen belgili. M.Qashghary sózdigindegi toponimikalyq derektermen shúghyldanushy mamandar «Qarashuq» sózinning «Qaratau» degen maghyna beretinin aitady[8,109]. Al, «Shavgar» sózin qazirgi qazaq tiline audarar bolsaq, ol da «Qaratau» bolyp audarylady[9,131]. Olay bolsa, Rashid ad-din «Jylnamasyndaghy» Qary Sayram kóne Týrkistan bolyp shyghady.

Qytay derekterinde «Kanguyding bes kishi handyghy» turaly derek bar. Búl derekter biz jogharyda úsynghan tújyrymnyng dúrystyghyn naqtylay týsedi. Osy bes kishi handyqtyng biri - Suse dep atalady. Suse Syrdariya ózenine Arys ózenining qúyar saghasynan Janaqorghan jerine deyingi aralyqty qamtidy. [10,216] Qytay derekterinde osy iyeliktegi Shy qalasy turaly mynaday mәlimetter bar: «Shy, kelesi Kusha (Geyshuana) Dumo ózenining ontýstiginde  jatyr. Kishi Kanguyge  qarasty kóne Suho qalasynyng jeri ... Onda Temir qaqpa dep atalatyn tau bar. Búl jer eki handyqtyng týiisken jeri. Qala altyn qúlyppen jabuly. [Qalada] ghibadathana bar. Onda әrbir qúrbandyq shalghan sayyn 1000 (myn) qoy soyady. Joryqqa shyghar aldynda [halqy] osynda kelip tize býgedi. Handyqta bes jýz qala bar» [11,274-275]. XX ghasyr basynda  osy Kanguy mәselesimen ainalysqan orys zertteushisi G.Bronnikov Shy qalasy men Suse handyghynyng bir ekendigin jazghan bolatyn. Ol: «Tómendegi Thani jazbasy Suse iyeliginin  jaghdayyn anyqtaugha mýmkindik beredi. Suse Úly Hani әuleti biylegen dәuirde Kanguyge baghynghan bolatyn... Búl iyelik Thani dinastiyasy kezinde Suho, odan keyin Shy dep ataldy»-deydi de, ondaghy ghibadathananyng bar ekendigin, oghan Kanguy halqynyng kelip Qúdaygha qúlshylyq etetinin jazady[12,1-2].
Egerde biz A.N.Bernshtamnyng Kanguyding bes kishi handyghynyng ornalasuy turaly pikirin dúrys dep qabyldar bolsaq, onda Suse iyeligi Týrkistan aimaghyna say keledi. Al Týrkistan aimaghynda Shy qalasyna Týrkistannan ózge say keletin qala joq. Óitkeni, onyng mynaday eki sebebi bar. Birinshisi, «Shy» sózining qazaqsha audarmasy - «tas». Týrkistannyng kóne atauy Qarashúq - Qaratau ekenin biz jogharyda aityp óttik. «Tas» pen «Tau» arasyndaghy maghynalyq baylanys barlyghyn eskerer bolsaq, onda qytay derekterindegi Shy qalasynyng kóne qyryq qaqpaly Qarashúq qalasy ekendigine kýmәn qalmaydy.
Ekinshiden, Shy qalasynda ghibadathananyng boluy, oghan Kanguy halqynyng әrbir qúrbandyq shalghan sayyn myng qoy soyyp, qúbandyq shaluy, әskeri joryqqa shyghar aldynda múnda kelip, tize býgui, kóne tarihta jazylyp qalghan bolsa, onda Týrkistannyng ekinshi Mekke atanuy Qoja Ahmet Yasauy atymen ghana baylanysty emestigin, búl jerding kóne dәuirden kiyeli meken bolghandyghyn bildiredi. Qoja Ahmet Yasauiyding ózi búl jerding kiyeli meken ekendigin sezgen siyaqty. Áytpese, sol dәuirdegi iri sayasy jәne ekonomikalyq ortalyqtar bolghan Otyrar, Sayram, Taraz siyaqty qalalargha toqtamay kóne Qarashúq qalasyna kelui kóp nәrseni anghartady.
Sonymen birge, orys zertteushisi B.I. Vaynberg «Avestadaghy» kóne Túran jerindegi barlyq geografiyalyq jer-su ataularyna taldau jasay kele Kanhagha qatysty mynaday oy aitady: «Ne sovsem ponyaten epiytet Kanhy «presvyataya», tak kak y «pravednym» zorostriyskim oblastyam Kanha y zemly turansev v selom ne otnosilisi. Mojet byti zdesi sohranilsya kakoy-to otgolosok predstavleniy o Kanhe kak religioznyy sentr turansev, svyazannym iymenno s kulitom Ardvisury» [13,204].
Al, arheolog E.Smagulov Shavgar atauynyng soghdy tilindegi formasynda jetkenin, soghdy tilinde de «Sawgar» - «Qaratau» atalghanyn jәne kóne Kang saqtarynyng /turlardyn/ kiyeli ortalyghymen baylanysty aitylghanyn jazady[9,131]. Demek, búl derekterding barlyghy kiyelilik sipat Týrkistan jerining kóneden kele jatqan airyqsha belgisi ekendigin kóruge bolady.
Búl derekterge mәn berip, arnayy toqtalyp, taldau jasaudaghy maqsat - Syr boyynyng týrki halyqtarynyng tarihy taghdyryndaghy ornyn anyqtau bolatyn. Jogharyda keltirilgen derekterding barlyghy Syr boyynyng týrki halyqtarynyng Ata júrty, kiyeli mekeni ekendiginen habar beredi. Týrkiler osy jerde dýniyege kelip, osy jerden әlemge tarady. Múny  «Oghyz qaghan» dastanynda bayandalatyn oqighalar jelisi de búl tújyrymnyng tarihy negizi barlyghyn kórsetedi. Endigi kezekti Oghyz qaghan turaly derekterdi taldaudan bastalyq.
Rashid ad-din «Jylnamasynda» Oghyz qaghan turaly mynaday derekter bar: «Abuldja hannyng Diyb-Bakuy degen úly boldy. Ol óz әkesinen kýshimen de, qúdiretimen de, biyligimen de joghary dәrejege qol jetkizdi. Onyng tórt úly boldy: Qara han, Or han, Kóz han, Gur han. Búl halyqtyng barlyghy dinsiz bolatyn. Qara han әkesining taghyna ie boldy... Onyng bir úly dýniyege keldi. Ol ýsh kýnge deyin anasynyng emshegin embedi. Osy sebepten anasy jylap, ghibadat jasady. Anasynyng týsine úly kelip, «Eger sen bir shyn jaratushygha moyynúsynatyn bolsan, men sening sýtindi ememin» - dep ayan beredi. Anasy Qarahannan da, halyqtan da jasyryp, bir jaratushygha moyynúsynady... Osylay Oghyzdyng dýniyge kelumen shynayy haq din de dýniyege keledi.
Oghyz erjetken song Qara han inisi Kóz hannyng qyzyn aittyryp, qúda týsedi. Oghyz qyzgha bir jaratushygha moyynúsynasyn dep shart qoydy. Qyz qabyl etpedi. Biraq ýilendi. Balasynyng әielin únatpaytynyn kórgen Qara han Gur hannyng qyzyn aittyryp, alyp berdi. Oghyz ol qyzgha da osynday shart qoydy. Ol da qabyl etpedi. Úlynyng búghan da kónili tolmaghanyn kórgen Qara han endi Or hannyng qyzyn aittyrdy. Oghyz han ol qyzben ýilenbey túryp, kezdesip, mәn-jaydy týsindiredi. Qyz Oghyzdyng talaptaryn tolyq qabyl etip, moyynúsynady. Oghyz búl әieline zor iltipat kórsetip, qúrmetteydi. Birde Oghyz serikterimen angha shyghyp ketkende, Qara han ýiinde sauyq keshin ótkizip, oghan kelinderin de shaqyrady. Sóitip, kelinderinen jaghdaylaryn súrap, ýlken kelinderine «Sen ekeuing kishi kelinge qaraghanda súlusyndar. Biraq senderge úlymnyng eshqanday iltipaty joq. Onyng esesine kishi kelin rensiz bolsa da, ony ózine jaqyn tartady, qúrmetteydi. Múnyng sebebi nede? - degen súraq qoyady. Sonda kelinderi ózderine Oghyzdyng qoyghan talabyn, ózderining ol talapty qabyl etpegenin, kishi kelinning Oghyzben bir ekenin aitady. Múny esitken Qara han aghayyn-tuystaryn shaqyryp, kenes qúrady. Oghyzdyng ózge dindi qabyldaghanyn, ony býgin toqtatpasa, erteng eldi býldiretini, sol ýshin ony ony óltiru kerek degen sheshimin aitady. Búl habardy esitken kishi әieli Oghyzgha astyrtyn kisi jiberip, әkesining sheshimin habarlaydy. Oghyz qasyndaghy serikterimen soghysqa dayyndalady. Búl soghys jetpis ýsh jylgha sozylyp, sonynda Oghyz han jenip shyghady»[4,81-82]. Búl jerde týsiniksiz bir mәsele bar. Qarahan Abuldja hannyng tikeley nemeresi me, әlde odan kóp keyingi úrpaqtarynyng biri men degen súraq. Shyndyghynda Qara han Abuldja hannyng tikeley úrpaghy emes eken. Ol turaly Oghyz qaghan turaly basqa anyzdarda Abuldja hannan Oghyz qaghangha deyin qanshama úrpaq ótkendigin kóruge bolady. Mysaly, «Oghyz qaghan» anyzynyng Mardanbayúly Esqaly Qonyraty núsqasynda Oghyzdyng әkesi Qarahan Yafesting toghyzynshy úrpaghy. Búl handardyng barlyghy mәjusiylik dinin ústanghany turaly aitylady[14,276]. Búl Oghyz qaghannyng Yafesten taraghan halyqtardy bir Tәnirge moyynúsynugha shaqyryp, halyqty iylәhy dinge bet búrghyzghan kiyeli túlgha bolghandyghynan habar beredi. Basqasha aitqanda, Oghyz qaghandy Týrki dalasynan shyqqan payghambar dep tanugha bolady. Rashid ad-din Shynghys hannyng da osy Oghyz qaghannan kele jatqan Tәnir dinine moyynúsynghanyn jazady[4,83]. Olay bolsa, búl týrkilerding úzaq ghasyrlar boyyna Oghyzdan qalghan Tәnir dinine moyynúsynyp, sol dinde bolghandyghyn kórsetedi.
Sonymen birge, Oghyz qaghan alghash rulyq, taypalyq jýielerdi toptastyryp, memleketti basqarudyng týrkilik jýiesin alghash qalyptastyrghan túlgha. Búl Oghyz qaghannyng týrki tarihyndaghy orny qanshalyqty manyzdy boghandyghyn kórsetedi.
Qazir biz Oghyz qaghannyng ómir sýrgen kezenin dәl aita almaymyz. Alayda, týrki tarihyndaghy túlghalardyng ómir sýrgen dәuirlerine qarap, Oghyz qaghannyng ómir sýrgen kezenin shamalap anyqtaugha mýmkindik beredi. Mysaly, Alpamys batyrdyng tarihta ómir sýrgen kezeni bizding dәuirimizge deyingi XIII-shi ghasyr degen boljam bar. Al, irandyqtar Afrasiyab atap ketken Alyp Ertongha b.d.d. VII- VIII ghgh. ómir sýrgen. Olay bolsa, Oghyz qaghannyng ómir sýrgen kezeni bizding dәuirimizge deyingi XV ghasyr shamasy boluy mýmkin. Biraq qazir tarihshylar aityp jýrgendey Móde qaghannyng Oghyz qaghan emestigi aiqyn.
Oghyz qaghan turaly anyzdargha arnayy toqtalyp, taldaudaghy maqsatymyz, týrki halyqtarynyng Batysqa da, Shyghysqa da taraluy Oghyz qaghannan bastau alatynyn jәne olardyng negizgi taralghan ortalyghy Syr boyy bolghandyghyn kórsetu. Búl anyzdar astarynda tarihy shyndyq jatqandyghyn qazirgi bizge deyin jetken týrki halyqtary qúramyndaghy ru, taypalardyng alghashqy toptasu kezeni osy Oghyz qaghan atymen baylanysty bolghandyghynan kóremiz. Onyng ýstine Oghyz qaghannyng ýsh úlynyng shyghysqa ketui, ýsh úlynyng batysqa ketui de qúr anyz emes, negizi bar oqigha. Oghyz qaghan úldary ózderi ghana ketpey, ózderimen birge Syrdyng kóne atyn  birge ala ketti. Ony bizding dәuirimizge deyin jetken «Kanha» atauynyng týrkiler taraghan úlan-ghayyr aimaqtan kezdesui, búl halyqtardyng týp qazyghynyng qayda ekendigin anyqtaugha mýmkindik beredi. Mysaly,  qanly, qonyrat, kengeres, keneges, Altyn qanly, Qanly eli, Qangha baba, Kang-dez siyaqty ru, taypa attary men jer ataularynyng Hingan taularynan Qara tenizding soltýstik jaghalaularyna deyingi aralyqty tolyq alyp jatyr. Búl ataulardyng barlyghynyn  «kang» degen bir týbirge baylanysty ekendigin kóre alamyz. Búl olardyng bir kezderi bir negizden taraghanyn kórsetedi. Búl ataulardyng ishindegi qanly, qonyrat, kengeres, keneges siyaqty ataular ru, taypalargha tiyesili. Qanlylar qazaq, ózbek, qaraqalpaq, noghay, bashqúrt halyqtary qúramynda bar. Qonyrattar qazaq, ózbek, noghay, qaraqalpaq t.b. halyqtar qúramynda bar. Al kengeres  yaqút halqy qúramyndaghy taypanyng aty. Keneges ózbek, qaraqalpaq t.b. týrkiler arasynda kezdesedi. Búl halyqtardyng taralu geografiyasyna nazar salar bolsaq, onda búl ru, taypalardyng qanshalyqty ýlken territoriyany alyp jatqanyn jәne olardyng barlyghy bir negizden órbigenin kóremiz.
«Altyn qanly», «Qanly eli», «Qangha baba», «Qandóz» degen ataulardy alar bolsaq, búlardyng barlyghy jer ataularyna qatysty ekendigin bayqaymyz. «Altyn qanly» Qytaydyng soltýstigindegi Manjuriya aimaghyndaghy Hingan tauyndaghy asudyng aty. «Qanly eli» degen jazu Manghystau jerindegi  «Ersarynyng qayraghy» atty tasbaghanda kóne týrki әlipbiyimen jazylghan jazu. «Qangha baba» - Manghystauda, Kaspiy tenizi jaghasyndaghy әuliyeli jer aty. «Qandóz» Syr boyyndaghy jer atauy. Búl Qandóz atauy Avestadaghy Siyavush saldyrghan «Kang-dez» qalasymen baylanysty ekendigine kýmәn joq. Búl ataular arasyndaghy da ortaq negiz «kanh» degen týbir ekendigin kóremiz. Olay bolsa, týrki halyqtarynyng týp negizi Syr boyy degen tújyrymnyng dúrys ekendigin kórsetedi. Jәne osy tarihy ýderister basynda Oghyz qaghan túrghandyghyna da kýmәn tumasa kerek.

Paydalanylghan әdebiyetter:

1.    Istoriya Kazahstana: Narody y kulitury. Uchebnoe posobie / Masanov N. y dr. -Almaty: «Dayk-Press», 2001.
2.    Klyashtornyy S.G., Sultanov T.I. Letopisi trehtysyachaletiya. -Alma-Ata: «Rauan», 1992.
3.    Avesta. Izbarnnye gimny Viydevata. -Moskva: «Drujba narodov», 1993.
4.    Rashid ad-diyn. Sbornik letopiysey. T.I. kn.1. -Moskva-Leningrad: Izd. AN SSSR, 1952.
5.    Ábilghazy. Týrik shejresi. Almaty:
6.    Molla Múhammed Sadyq Sapabekúly. Týrkistandaghy tarihy ziarat// Yasauy taghlymy. -Týrkistan: «Múra», 1996.
7.    Materialy po istoriy kirgizov y Kirgizii. Vyp. 1. -Moskva: Nauka, 1973.
8.    Choroev T.K. Toponomicheskie dannye M. Kashgari. //
9.    Smagulov E., Túyaqbaev M. Týrkistannyng ortaghasyrlyq tarihy. -Týrkistan: «Miras», 1998.
10.    Bernshtam A.N. Istoriya Pamira-Alaya. -Moskva: 1952.
11.    Bichurin I.A. Sobranie svedeniy o narodah obitavshih v Sredney Aziy v drevnie vremena. T.II. -Moskva-Leningrad: Izd. AN SSSR, 1953.
12.    Bronnikov G. Kanguy, Kangly ily Kan, yuechji. -Moskva: 1914.
13.    Vaynberg B.I. Etnografiya Turana v drevnosty VIII v. d.n.e. - VIII v. n.e. -Moskva: Vost.liyt., RAN, 1999.
14.    Qonyratbaev Á. Qazaq eposy jәne Týrkologiya. -Almaty: «Ghylym», 1987.

Jandarbek Zikiriya Zamanhanúly,
Tarih ghylymdarynyng kandidaty
Qoja Ahmet Yasauy atyndaghy Halyqaralyq qazaq-týrik uniyversiyteti.
Týrkistan qalasy.

«Abay-aqparat»