Júma, 18 Qazan 2024
Janalyqtar 2337 0 pikir 15 Mausym, 2012 saghat 10:22

Zandaghy әlsizdik migranttardy qútyrtyp túr

 

 

Elimizge tabys tabu ýshin shetelderden keletin migranttar legi jyl ótken sayyn artyp keledi. Ókinishke qaray, olardyng ishinde elimiz shekarasyn zansyz kesip ótetini de, Qazaqstan aumaghynda bolu uaqytyn eskermey, zanbúzushylyqqa baratyndar sany da azaymay otyr. Ayyr qalpaqty aghayyndar bazar jaghalasa, ala shapandy aghayyndar qúrylysty tónirekteydi. Alayda olardyng basym kópshiligi Qazaqstan Respublikasynyng kóshi-qon zanyn óreskel búzady eken. Búl jayly «Núr Otan» HDP Almaty qalalyq filialynyng janyndaghy jemqorlyqpen kýres jónindegi qoghamdyq kenesting mýshesi IID, prokuratura, ÚQK, basqa da memlekettik mekemelerding basshylarymen ótken keneste jinalghandardy habardar etti.

Keneste mәlim bolghany - ýstimizdegi jyl­dyng birinshi toqsanynda Almaty qala­syna kelgen migranttar sany 1,5 esege artqan. Olardyng basym bóligi - TMD elderinen kelgender.

Kәkimjan BIShMANOV, «Núr Otan» HDP Almaty qalalyq filialynyng janyndaghy jemqorlyqpen kýres jónindegi qoghamdyq kenesting mýshesi:

- Ótken jyldyng sәikes kezenimen salystyrghanda ýstimizdegi jyldyng ýsh aiynda Almatygha uaqytsha keletin sheteldik azamattardyng sany 57 payyzgha art­qan. Yaghny 2011 jyly 27 463 miyg­ran­t kelgen bolsa, 2012 jyly olar­dyng sany 48 152-ge jetip otyr. Olar­dyng ishinde Reseyden kelgenderding sany 6594-ten 14  583-ke, Ózbek­stan­nan kel­gen­derding sany 6009-dan 12 176-gha, Qyr­ghyzstannan kelgenderding sany 5883-ten 10 752-ge, Tәjikstannan kel­gen­derding sany 639-dan 1106-gha art­qan. Al alys shetelderden kelgen azamat­tardyng sany da birinshi toqsanda 10 payyzgha artyp, 7731 adamdy qúra­ghany anyqtaldy.

Elimizge kelgen migrant kim, ne maq­sat­pen keldi, onyng ótkeni qanday, elimizge kel­genshe óz elinde nemen ainalysqan, bili­mi, densaulyghy, psihikalyq jaghdayy qan­day? Ókinishke qaray, býgingi tanda naq­ty osy mәselelermen ainalysyp otyrghan bir­de-bir memlekettik organ joq.

Sonymen qatar migranttar qaladaghy qylmys oqighalarynyng artuyna da yqpal etip otyr. Ótken bir jylda sheteldikter tara­pynan jasalghan qylmys 26 796-gha jet­ken. Onyng ishinde 101 jaghdayda miyg­rant­tardyng ózderi qylmystyng obektisi bolghan.

Almaty qalalyq ishki ister departamen­tining bastyghy Erlan Túrghymbaevtyng aituyna qaraghanda, kóshi-qon zannamasyn­daghy keybir olqylyqtar qyrghyz azamat­tarynyng zandy belsheden basuyna mým­kindik tudyryp otyrghan kórinedi. «Qyrghyz­stan azamattary boyynsha problemalar jetkilikti. Búl, birinshiden, qos tólqújattyn: yaghny halyqaralyq tólqújat jәne Qyrghyz­standa «tólqújat» atalatyn jeke basynyng kuәligining boluy», - deydi qalalyq polisiya bastyghy.

Onyng týsindiruinshe, zang búzghan qyrghyz migranttaryn deportasiyalaghan kezde polisiya qyzmetkerleri olardyng elden quyl­ghandyghy turaly shtamp qoya almaydy. Óitkeni qyrghyz azamattary Qazaqstan aumaghynda ózderining jeke kuәligimen jý­rip-túra alady. Al jeke kuәlik plastiy­ka­lyq materialdan jasalghandyqtan, oghan shtamp basu mýmkin emes. Tiyisti shtamp bol­maghandyqtan, qazaq shekarasynan ótip jat­qan qyrghyz azamattarynyng búghan deyin Qazaqstan zanyn búzghan-búzbaghanyn anyq­tau mýmkin bolmay otyrghan kórinedi. Shtamp tek halyqaralyq tólqújatqa qoyy­la­dy. Zandaghy búl olqylyq zang búzyp, el auma­ghynan alastatylghan Qyrghyzstan azamat­tarynyng Qazaqstan aumaghyna qayta kirip, zan­syz júmys isteuge, jýrip-túrugha mým­kindik beredi eken. «Tuys, kórshi elder arasyn­da­ghy osynday jenildikterdi, ókinishke qaray, qyrghyz azamattary teris paydalanyp keledi» deydi qúqyq qorghau salasynyng mamandary.

Óz elderinde júmyssyzdyq dengeyining joghary boluy Ózbekstan men Qyrghyzstan azamattaryn nәpaqa tabu ýshin qazaq jerine keluge mәjbir etip otyr. Alayda olar­dyng basym bóligi zang talaptaryn eskermeydi. Ásirese qyrghyzdan kelip, bazar ja­gha­laytyn aiyr qalpaqty aghayyndar Qazaqstanda bolu merzimin eskermey kóshi-qon zanyn bir búzsa, zansyz kәsipkerlikpen ainalysyp salyq zandaryn eki búzady eken.

Sarapshylardyng aituyna qaraghanda, ala shapandy aghayyndar da zangha baghyna bermeydi. Olar arzan júmys kýshi retinde, bir jaghynan, jergilikti qúrylys mamanda­rynyng ailyq jalaqysynyng tómen boluyna yqpal etse, ekinshi jaghynan, qúrylys júmystarynyng sapasyz jasaluyna yqpal etetin kórinedi.

Basty mәsele - migranttardyng zang talaptaryn oryndamay, qauipsizdigi­mizge kólenke týsiruinde. Sondyqtan da migranttar mәselesine últtyq qa­uip­sizdik túrghy­synan da, qoghamdyq-eko­no­mikalyq qauip­sizdik túrghysynan da qarap, qatang baqylau jasauymyz qa­jet. Óitkeni «migrantpyn» dep, eli­miz­ge teris pighylmen keletinder de boy kórsetip jatady.

Derek

Ótken jyly Almatygha uaqytsha keletin sheteldikterding sany res­my mәlimetterge sәikes 189 648 adamdy qúraghan. Olardyng ishinde 31 payyzy - reseylikter, 23,8 payyzy - ózbekstandyqtar, 18,2 payyzy  - qyrghyzstandyqtar. Qalghan 20,9 payyzy - alys shetelderding azamattary. Olardyng 20 payyzy Qazaqstan Respublikasynyng kóshi-qon turaly zanyna qyryn qaraghany ýshin әkimshilik jauapkershilikke tartylghan. Ayyppúl kólemi 157 mln 872 myng tengeni qúraghan. Ayyppúl tek zang búzghan migranttargha ghana emes, sheteldikterdi júmysqa tartu men paydalanu boyynsha kóshi-qon zannamasyn búzghan zandy túlghalargha da salynghan.

Avtor: Qaldar BEK

«Alash ainasy» gazeti

0 pikir