ەلىمىزگە تابىس تابۋ ءۇشىن شەتەلدەردەن كەلەتىن ميگرانتتار لەگى جىل وتكەن سايىن ارتىپ كەلەدى. وكىنىشكە قاراي، ولاردىڭ ىشىندە ەلىمىز شەكاراسىن زاڭسىز كەسىپ وتەتىنى دە، قازاقستان اۋماعىندا بولۋ ۋاقىتىن ەسكەرمەي، زاڭبۇزۋشىلىققا باراتىندار سانى دا ازايماي وتىر. ايىر قالپاقتى اعايىندار بازار جاعالاسا، الا شاپاندى اعايىندار قۇرىلىستى توڭىرەكتەيدى. الايدا ولاردىڭ باسىم كوپشىلىگى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كوشى-قون زاڭىن ورەسكەل بۇزادى ەكەن. بۇل جايلى «نۇر وتان» حدپ الماتى قالالىق فيليالىنىڭ جانىنداعى جەمقورلىقپەن كۇرەس جونىندەگى قوعامدىق كەڭەستىڭ مۇشەسى ءىىد، پروكۋراتۋرا، ۇقك، باسقا دا مەملەكەتتىك مەكەمەلەردىڭ باسشىلارىمەن وتكەن كەڭەستە جينالعانداردى حاباردار ەتتى.

كەڭەستە ءمالىم بولعانى - ۇستىمىزدەگى جىل­دىڭ ءبىرىنشى توقسانىندا الماتى قالا­سىنا كەلگەن ميگرانتتار سانى 1,5 ەسەگە ارتقان. ولاردىڭ باسىم بولىگى - تمد ەلدەرىنەن كەلگەندەر.

كاكىمجان بيشمانوۆ، «نۇر وتان» حدپ الماتى قالالىق فيليالىنىڭ جانىنداعى جەمقورلىقپەن كۇرەس جونىندەگى قوعامدىق كەڭەستىڭ مۇشەسى:

- وتكەن جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ ءۇش ايىندا الماتىعا ۋاقىتشا كەلەتىن شەتەلدىك ازاماتتاردىڭ سانى 57 پايىزعا ارت­قان. ياعني 2011 جىلى 27 463 ميگ­ران­ت كەلگەن بولسا، 2012 جىلى ولار­دىڭ سانى 48 152-گە جەتىپ وتىر. ولار­دىڭ ىشىندە رەسەيدەن كەلگەندەردىڭ سانى 6594-تەن 14  583-كە، وزبەك­ستان­نان كەل­گەن­دەردىڭ سانى 6009-دان 12 176-عا، قىر­عىزستاننان كەلگەندەردىڭ سانى 5883-تەن 10 752-گە، تاجىكستاننان كەل­گەن­دەردىڭ سانى 639-دان 1106-عا ارت­قان. ال الىس شەتەلدەردەن كەلگەن ازامات­تاردىڭ سانى دا ءبىرىنشى توقساندا 10 پايىزعا ارتىپ، 7731 ادامدى قۇرا­عانى انىقتالدى.

ەلىمىزگە كەلگەن ميگرانت كىم، نە ماق­سات­پەن كەلدى، ونىڭ وتكەنى قانداي، ەلىمىزگە كەل­گەنشە ءوز ەلىندە نەمەن اينالىسقان، ءبىلى­مى، دەنساۋلىعى، پسيحيكالىق جاعدايى قان­داي؟ وكىنىشكە قاراي، بۇگىنگى تاڭدا ناق­تى وسى ماسەلەلەرمەن اينالىسىپ وتىرعان ءبىر­دە-ءبىر مەملەكەتتىك ورگان جوق.

سونىمەن قاتار ميگرانتتار قالاداعى قىلمىس وقيعالارىنىڭ ارتۋىنا دا ىقپال ەتىپ وتىر. وتكەن ءبىر جىلدا شەتەلدىكتەر تارا­پىنان جاسالعان قىلمىس 26 796-عا جەت­كەن. ونىڭ ىشىندە 101 جاعدايدا ميگ­رانت­تاردىڭ وزدەرى قىلمىستىڭ وبەكتىسى بولعان.

الماتى قالالىق ىشكى ىستەر دەپارتامەن­تىنىڭ باستىعى ەرلان تۇرعىمباەۆتىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، كوشى-قون زاڭناماسىن­داعى كەيبىر ولقىلىقتار قىرعىز ازامات­تارىنىڭ زاڭدى بەلشەدەن باسۋىنا ءمۇم­كىندىك تۋدىرىپ وتىرعان كورىنەدى. «قىرعىز­ستان ازاماتتارى بويىنشا پروبلەمالار جەتكىلىكتى. بۇل، بىرىنشىدەن، قوس تولقۇجاتتىڭ: ياعني حالىقارالىق تولقۇجات جانە قىرعىز­ستاندا «تولقۇجات» اتالاتىن جەكە باسىنىڭ كۋالىگىنىڭ بولۋى»، - دەيدى قالالىق پوليتسيا باستىعى.

ونىڭ تۇسىندىرۋىنشە، زاڭ بۇزعان قىرعىز ميگرانتتارىن دەپورتاتسيالاعان كەزدە پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى ولاردىڭ ەلدەن قۋىل­عاندىعى تۋرالى شتامپ قويا المايدى. ويتكەنى قىرعىز ازاماتتارى قازاقستان اۋماعىندا وزدەرىنىڭ جەكە كۋالىگىمەن ءجۇ­رىپ-تۇرا الادى. ال جەكە كۋالىك پلاستي­كا­لىق ماتەريالدان جاسالعاندىقتان، وعان شتامپ باسۋ مۇمكىن ەمەس. ءتيىستى شتامپ بول­ماعاندىقتان، قازاق شەكاراسىنان ءوتىپ جات­قان قىرعىز ازاماتتارىنىڭ بۇعان دەيىن قازاقستان زاڭىن بۇزعان-بۇزباعانىن انىق­تاۋ مۇمكىن بولماي وتىرعان كورىنەدى. شتامپ تەك حالىقارالىق تولقۇجاتقا قويى­لا­دى. زاڭداعى بۇل ولقىلىق زاڭ بۇزىپ، ەل اۋما­عىنان الاستاتىلعان قىرعىزستان ازامات­تارىنىڭ قازاقستان اۋماعىنا قايتا كىرىپ، زاڭ­سىز جۇمىس ىستەۋگە، ءجۇرىپ-تۇرۋعا ءمۇم­كىندىك بەرەدى ەكەن. «تۋىس، كورشى ەلدەر اراسىن­دا­عى وسىنداي جەڭىلدىكتەردى، وكىنىشكە قاراي، قىرعىز ازاماتتارى تەرىس پايدالانىپ كەلەدى» دەيدى قۇقىق قورعاۋ سالاسىنىڭ ماماندارى.

ءوز ەلدەرىندە جۇمىسسىزدىق دەڭگەيىنىڭ جوعارى بولۋى وزبەكستان مەن قىرعىزستان ازاماتتارىن ناپاقا تابۋ ءۇشىن قازاق جەرىنە كەلۋگە ءماجبىر ەتىپ وتىر. الايدا ولار­دىڭ باسىم بولىگى زاڭ تالاپتارىن ەسكەرمەيدى. اسىرەسە قىرعىزدان كەلىپ، بازار جا­عا­لايتىن ايىر قالپاقتى اعايىندار قازاقستاندا بولۋ مەرزىمىن ەسكەرمەي كوشى-قون زاڭىن ءبىر بۇزسا، زاڭسىز كاسىپكەرلىكپەن اينالىسىپ سالىق زاڭدارىن ەكى بۇزادى ەكەن.

ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، الا شاپاندى اعايىندار دا زاڭعا باعىنا بەرمەيدى. ولار ارزان جۇمىس كۇشى رەتىندە، ءبىر جاعىنان، جەرگىلىكتى قۇرىلىس ماماندا­رىنىڭ ايلىق جالاقىسىنىڭ تومەن بولۋىنا ىقپال ەتسە، ەكىنشى جاعىنان، قۇرىلىس جۇمىستارىنىڭ ساپاسىز جاسالۋىنا ىقپال ەتەتىن كورىنەدى.

باستى ماسەلە - ميگرانتتاردىڭ زاڭ تالاپتارىن ورىنداماي، قاۋىپسىزدىگى­مىزگە كولەڭكە تۇسىرۋىندە. سوندىقتان دا ميگرانتتار ماسەلەسىنە ۇلتتىق قا­ۋىپ­سىزدىك تۇرعى­سىنان دا، قوعامدىق-ەكو­نو­ميكالىق قاۋىپ­سىزدىك تۇرعىسىنان دا قاراپ، قاتاڭ باقىلاۋ جاساۋىمىز قا­جەت. ويتكەنى «ميگرانتپىن» دەپ، ەلى­مىز­گە تەرىس پيعىلمەن كەلەتىندەر دە بوي كورسەتىپ جاتادى.

دەرەك

وتكەن جىلى الماتىعا ۋاقىتشا كەلەتىن شەتەلدىكتەردىڭ سانى رەس­مي مالىمەتتەرگە سايكەس 189 648 ادامدى قۇراعان. ولاردىڭ ىشىندە 31 پايىزى - رەسەيلىكتەر، 23,8 پايىزى - وزبەكستاندىقتار، 18,2 پايىزى  - قىرعىزستاندىقتار. قالعان 20,9 پايىزى - الىس شەتەلدەردىڭ ازاماتتارى. ولاردىڭ 20 پايىزى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كوشى-قون تۋرالى زاڭىنا قىرىن قاراعانى ءۇشىن اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلعان. ايىپپۇل كولەمى 157 ملن 872 مىڭ تەڭگەنى قۇراعان. ايىپپۇل تەك زاڭ بۇزعان ميگرانتتارعا عانا ەمەس، شەتەلدىكتەردى جۇمىسقا تارتۋ مەن پايدالانۋ بويىنشا كوشى-قون زاڭناماسىن بۇزعان زاڭدى تۇلعالارعا دا سالىنعان.

اۆتور: قالدار بەك

«الاش ايناسى» گازەتى