Aziya - Tynyq múhity aimaghynda jana ýshtik odaq dýniyege keldi. AQSh, Úlybritaniya jәne Australiya әskery kelisimge kelip, odaq AUKUS degen atqa ie boldy. Odaqty eng aldymen Qytaydyng songhy uaqyttardaghy ekspansiyalyq sayasatyna qarsy jauap reaksiya dep ataugha da bolady. Aymaqtaghy Filippiny, Tayvani, Australiya siyaqty elderge Pekin tarapynan kórsetilip jatqan qysym aqyry osynday odaqtyng qúryluyna alyp keldi.

Australiya 2016 jyly-aq Fransiyamen kelisimge kelip, fransuzdar olargha sýnguir qayyqtar dayyndap beruge tiyis bolatyn, alayda múny olar sozyp jýrip aldy - birese kelisim-sharttar qayta qaraluy kerek dedi, birese alghashqy kelisilgen baghalary tym tómen ($60 mlrd) dedi. Ekinshi jaghynan Australiyada ol kezde yadrolyq qarugha qarsy lobby myqtyraq boldy da, Qytay qauip-qateri az edi. Aqyrynda Australiya fransuzdarmen kelisim-shartty birjaqty toqtatugha mәjbýr boldy. Qazir búl sýnguir qayyqtardy AQSh pen Úlybritaniya jasaytyn jana shart jasaldy jәne ol fransuzdardaghyday diyzelidi emes, atom qozghaltqyshty sýnguir qayyqtar bolmaqshy.

Búl kelisim-sharttyng salmaghy tym ýlken, óte auqymdy geosayasy batyl sheshim. Óitkeni Qytay qaupi uaqyt ótken sayyn kýsheyip kele jatqanyn bәri de kórip otyr. Ásirese Tayvanigha qarsy qysym, qarumen bopsalau búryn-sondy bolmaghan masshtabqa jetti. Múnday jaghdayda AQSh-tyng Australiyagha kelui, onyng porttaryn birlesip paydalanu, jana tehnologiyalarmen almasu ýsh elge de paydalylyghy óz aldyna, osy aimaqtaghy AQSh odaqtasy Japoniya, Australiyany qorghau ghana emes, agressivti sayasat ústanatyn keybir elderge ol úzaq merzimdik túraqtandyrushy faktor retinde әser etpek (KHDR, QHR).

Qazirgi kezde Fransiyada osy AUKUS odaghyn synau ýsti-ýstine qarqyn aluda. Syn әsirese AQSh-qa, Baydenge qarsy baghyttalyp, oghan Resey-Tramp trollderi qosylyp BAQ-tardy shulatuda. Bir qyzyghy, Fransiyamen kelisim-shartty birjaqty búzghan Australiya, al syn Baydenge baghyttaluda. AQSh senimsiz odaqtas degen Putiyn-Tramp trollder fabrikasyna endi fransuzdar qosylyp, AQSh-tyng tu syrtynan pyshaq úrghanday bolyp otyr.

Baydenning bir artyqshylyghy - sheshim qabyldarda әskeriylerdi, barlau organdaryn, Últtyq qauipsizdik jónindegi kenesshilerin shaqyryp alyp aqyldasady, eng aldymen sol aimaqtaghy jaghdaymen tolyq tanysady, barlyq faktor eskeriledi. Sondyqtan da qabyldanghan sheshimde kezdeysoqtyq faktory bolmaydy, múnda bәri de eskerilgen.

Franuzdardyng anglosakstargha ókpeleytin esh orny joq. Birinshi, ekinshi dýniyejýzilik soghystarda fransuzdardy anglosakstar qútqaryp qalmaghanda endigi fransuzdardy nemister biylep otyrghan bolar edi.

Osy jaqynda ghana fransuzdardyng Putin ýshin tikúshaqqa arnalghan eki Mistral salyp, ony zorgha dep Putinning qolyna jetkizbegen AQSh emes pe edi?
Álde RF-gha qarsy soghysta Fransiya Ukrainagha qaru-jaraq nemese aqshalay kómek berip pe?

Nemese Qytaydyng Australiyagha qarsy qysymynda ýn-týnsiz Qytay jaghyna bolysqan osy fransuzdar emes pe edi?

Sonda búl fransuzdardyng týpki oiy ne? Resey men Qytaygha kómekteskende demokratiya qayda qalady? Álde búl da avtoritarly el boludy kóksey me?

Quanysh Edilhantegi

Abai.kz