ازيا - تىنىق مۇحيتى ايماعىندا جاڭا ۇشتىك وداق دۇنيەگە كەلدى. اقش، ۇلىبريتانيا جانە اۋستراليا اسكەري كەلىسىمگە كەلىپ، وداق AUKUS دەگەن اتقا يە بولدى. وداقتى ەڭ الدىمەن قىتايدىڭ سوڭعى ۋاقىتتارداعى ەكسپانسيالىق ساياساتىنا قارسى جاۋاپ رەاكتسيا دەپ اتاۋعا دا بولادى. ايماقتاعى فيليپپينى، تايۆان، اۋستراليا سياقتى ەلدەرگە پەكين تاراپىنان كورسەتىلىپ جاتقان قىسىم اقىرى وسىنداي وداقتىڭ قۇرىلۋىنا الىپ كەلدى.

اۋستراليا 2016 جىلى-اق فرانتسيامەن كەلىسىمگە كەلىپ، فرانتسۋزدار ولارعا سۇڭگۋىر قايىقتار دايىنداپ بەرۋگە ءتيىس بولاتىن، الايدا مۇنى ولار سوزىپ ءجۇرىپ الدى - بىرەسە كەلىسىم-شارتتار قايتا قارالۋى كەرەك دەدى، بىرەسە العاشقى كەلىسىلگەن باعالارى تىم تومەن ($60 ملرد) دەدى. ەكىنشى جاعىنان اۋستراليادا ول كەزدە يادرولىق قارۋعا قارسى لوببي مىقتىراق بولدى دا، قىتاي قاۋىپ-قاتەرى از ەدى. اقىرىندا اۋستراليا فرانتسۋزدارمەن كەلىسىم-شارتتى بىرجاقتى توقتاتۋعا ءماجبۇر بولدى. قازىر بۇل سۇڭگۋىر قايىقتاردى اقش پەن ۇلىبريتانيا جاسايتىن جاڭا شارت جاسالدى جانە ول فرانتسۋزدارداعىداي ديزەلدى ەمەس، اتوم قوزعالتقىشتى سۇڭگۋىر قايىقتار بولماقشى.

بۇل كەلىسىم-شارتتىڭ سالماعى تىم ۇلكەن، وتە اۋقىمدى گەوساياسي باتىل شەشىم. ويتكەنى قىتاي قاۋپى ۋاقىت وتكەن سايىن كۇشەيىپ كەلە جاتقانىن ءبارى دە كورىپ وتىر. اسىرەسە تايۆانعا قارسى قىسىم، قارۋمەن بوپسالاۋ بۇرىن-سوڭدى بولماعان ماسشتابقا جەتتى. مۇنداي جاعدايدا اقش-تىڭ اۋسترالياعا كەلۋى، ونىڭ پورتتارىن بىرلەسىپ پايدالانۋ، جاڭا تەحنولوگيالارمەن الماسۋ ءۇش ەلگە دە پايدالىلىعى ءوز الدىنا، وسى ايماقتاعى اقش وداقتاسى جاپونيا، اۋستراليانى قورعاۋ عانا ەمەس، اگرەسسيۆتى ساياسات ۇستاناتىن كەيبىر ەلدەرگە ول ۇزاق مەرزىمدىك تۇراقتاندىرۋشى فاكتور رەتىندە اسەر ەتپەك (كحدر، قحر).

قازىرگى كەزدە فرانتسيادا وسى AUKUS وداعىن سىناۋ ءۇستى-ۇستىنە قارقىن الۋدا. سىن اسىرەسە اقش-قا، بايدەنگە قارسى باعىتتالىپ، وعان رەسەي-ترامپ تروللدەرى قوسىلىپ باق-تاردى شۋلاتۋدا. ءبىر قىزىعى، فرانتسيامەن كەلىسىم-شارتتى بىرجاقتى بۇزعان اۋستراليا، ال سىن بايدەنگە باعىتتالۋدا. اقش سەنىمسىز وداقتاس دەگەن پۋتين-ترامپ تروللدەر فابريكاسىنا ەندى فرانتسۋزدار قوسىلىپ، اقش-تىڭ تۋ سىرتىنان پىشاق ۇرعانداي بولىپ وتىر.

بايدەننىڭ ءبىر ارتىقشىلىعى - شەشىم قابىلداردا اسكەريلەردى، بارلاۋ ورگاندارىن، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك جونىندەگى كەڭەسشىلەرىن شاقىرىپ الىپ اقىلداسادى، ەڭ الدىمەن سول ايماقتاعى جاعدايمەن تولىق تانىسادى، بارلىق فاكتور ەسكەرىلەدى. سوندىقتان دا قابىلدانعان شەشىمدە كەزدەيسوقتىق فاكتورى بولمايدى، مۇندا ءبارى دە ەسكەرىلگەن.

فرانۋزداردىڭ انگلوساكستارعا وكپەلەيتىن ەش ورنى جوق. ءبىرىنشى، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستاردا فرانتسۋزداردى انگلوساكستار قۇتقارىپ قالماعاندا ەندىگى فرانتسۋزداردى نەمىستەر بيلەپ وتىرعان بولار ەدى.

وسى جاقىندا عانا فرانتسۋزداردىڭ پۋتين ءۇشىن تىكۇشاققا ارنالعان ەكى Mistral سالىپ، ونى زورعا دەپ ءپۋتيننىڭ قولىنا جەتكىزبەگەن اقش ەمەس پە ەدى؟
الدە رف-عا قارسى سوعىستا فرانتسيا ۋكرايناعا قارۋ-جاراق نەمەسە اقشالاي كومەك بەرىپ پە؟

نەمەسە قىتايدىڭ اۋسترالياعا قارسى قىسىمىندا ءۇن-ءتۇنسىز قىتاي جاعىنا بولىسقان وسى فرانتسۋزدار ەمەس پە ەدى؟

سوندا بۇل فرانتسۋزداردىڭ تۇپكى ويى نە؟ رەسەي مەن قىتايعا كومەكتەسكەندە دەموكراتيا قايدا قالادى؟ الدە بۇل دا اۆتوريتارلى ەل بولۋدى كوكسەي مە؟

قۋانىش ەدىلحانتەگى

Abai.kz