Songhy uaqytta Euraziyalyq ekonomikalyq kenistik mәselesi BAQ betterinde jәne qoghamda qaytadan jii әri belsendi týrde kóterilip keledi. Memleketimiz ýshin búnyng mәsele bolyp kóterilui zandy da. Osy mәselede taghy bir nazar audaratyn nәrse, songhy kezde «Euraziyalyq ekonomikalyq kenistik» degennen, «ekonomikalyq» degen sóz jii týsip qalyp jýr, yaki, Euraziyalyq odaq bolyp jii aitylyp, jazylyp keledi. Reseyding Ýkimet basshysy Dmitriy Medvedev jaqynda Sankt-Peterburg qalasynda: «Euraziyalyq Odaq mýshe elderine ortaq valuta kerek, qazir engizuge bolmasa da, búl turaly oilanyp, belsendi týrde kirise bastau kerek», - degen bolatyn. Kezek kýttirmey, onyng búl mәlimdemesin Federasiya Kenesining jetekshisi Matviyenkoda qoldap, ilip әketti. Matviyenko, ortaq valuta retinde - Resey rublining bolghany ynghayly, sebebi, atalmysh valuta, dýniyejýzilik dengeyde moyyndalghan dedi. Jalpy, bayqaghanym Reseyding marginaldy sayasatkersymaqtarymen federaldy dengeydegi sayasatkerleri, deputattary, ekonomistteri osy túrghydaghy mәlimdemelermen kózqarastaryn ashyq aitugha kirisip ketkendey.

Songhy uaqytta Euraziyalyq ekonomikalyq kenistik mәselesi BAQ betterinde jәne qoghamda qaytadan jii әri belsendi týrde kóterilip keledi. Memleketimiz ýshin búnyng mәsele bolyp kóterilui zandy da. Osy mәselede taghy bir nazar audaratyn nәrse, songhy kezde «Euraziyalyq ekonomikalyq kenistik» degennen, «ekonomikalyq» degen sóz jii týsip qalyp jýr, yaki, Euraziyalyq odaq bolyp jii aitylyp, jazylyp keledi. Reseyding Ýkimet basshysy Dmitriy Medvedev jaqynda Sankt-Peterburg qalasynda: «Euraziyalyq Odaq mýshe elderine ortaq valuta kerek, qazir engizuge bolmasa da, búl turaly oilanyp, belsendi týrde kirise bastau kerek», - degen bolatyn. Kezek kýttirmey, onyng búl mәlimdemesin Federasiya Kenesining jetekshisi Matviyenkoda qoldap, ilip әketti. Matviyenko, ortaq valuta retinde - Resey rublining bolghany ynghayly, sebebi, atalmysh valuta, dýniyejýzilik dengeyde moyyndalghan dedi. Jalpy, bayqaghanym Reseyding marginaldy sayasatkersymaqtarymen federaldy dengeydegi sayasatkerleri, deputattary, ekonomistteri osy túrghydaghy mәlimdemelermen kózqarastaryn ashyq aitugha kirisip ketkendey.

Al, bizde búl turaly qanday oida, qoghamdyq pikir qalay? Áriyne, ortaq valuta, ortaq shekara, ortaq parlament jәne olardyng aityp jýrgen ózge de «ortaqtary» bizge únamaytyny aidan anyq. Bizding elimizde, kenistik ayasynda ortaq valuta engizu turaly el basshylyghy, elita әli ózining songhy sózin aitqan joq. Búl negizi, bizding memleket, qogham jәne biylik ýshin de jaqyn uaqyttaghy óte kýrdeli mәsele bolghaly túr. Sonymen qatar, taghy bir kónil bóletin nuans, búl - songhy uaqytta elimizde әr-týrli týsiniksiz әleumettik saualanamalardyng jýrgiziluimen olardyng nәtiyjeleri, ondaghy súraqtardyng qalay qoyylghanyn bilu qiyn, alayda, keybir BAQ betterinde, Qazaqstan azamattarynyng basym bóligi Resey basshysynyng sayasatyn qoldaydy, odaqtyng qúryluyn qazaqstandyqtar qúp kóredi degen synaydaghy pikirlerding jii shyghyp, aityla berui tolghandyrady. Ol saualnamalar kimderding arasynda jýrgizildi, saualnamalardyng fokus-toptary kimder, әlde ol jabyq týrde jýrgizilgen saualnamalar ma ony eshkim bilmeydi, búdan shyghatyn qorytyndy, «ortaq» degenge qogham nazaryn audarugha degen ýlken, kólemdi, jýieli júmystyng jýrgizilip jatyrghany bayqalyp túr.

Qazaqstanda songhy ótken halyq sanaghynda, elimizdegi memleket qúraushy últ - qazaqtardyng sany 67%-dan asqan bolatyn, býgingi kýnde 70%-gha taqap qaldy. Áriyne, últqa, tәuelsizdikke, tәuelsizdik atributtaryna shynayy qauip tónetin bolsa, qazaq últynyng basym bóligi óre týregeletinine eshkimning shýbәsi joq shyghar. Búl jerde, meni qyzyqtyratyny EEK aumaghynda ortaq valuta engizu degen manyzdy mәselede, bizding elimizdegi diasporalaryng oi-pikirlerimen ústanymdary qanday? Búl súraqtyng jauaby әrqily boluy mýmkin, alayda, súraqqa jauap qanday bolady degendi aldyn-ala boljamaghan dúrys bolar. Qazaqtardan keyingi san jaghynan ekinshi oryn alyp otyrghan orys diasporasynyng atalmysh mәsele boyynsha ústanymy erekshe manyzdy. Olardyng elimizdegi keybir әsireradikaldy úiymdarynyng ústanymdary kóbimizge belgili, al qatardaghy azamattardyng pikirlerimen ústanymdary qanday. Ázirge búl belgisiz bolyp túr.

Soltýstik kórshimizben aradaghy tauar ainalymy býgingi kýnning ózinde 25 mlrd. AQSh dollaryn qúrap otyr, búl kórsetkishti aldaghy jyldary 40 mlrd-qa jetkizu kózdelip otyr. Alys-beris kólemining úlghangy memleketter arasyndaghy qarym-qatynasty odan әri nyghaytatyny belgili, shekaralas aimaqtardyng bir-birimen qarym-qatynasy belsendi damuda. Alayda, alys-beris, sauda-sattyq úlghayyp, qarym-qatynas artqany, ol ýshin ortaq valuta engizu kerek degendi bildirmeytin shyghar. Kenistik ayasynda ortaq valuta engizu turaly BAQ súraqtaryna Últtyq Bank basshysy da, Ýkimet jetekshisi de, ol jaqyn bolashaqtyng mәselesi emes degenge sayatyn jauaptar qaytarghan bolatyn. Búl bizding memleketimiz ýshin aldynghy qatardaghy mәsele emes.

Ótken aptada Reseyding bir ghalamtordaghy basylymynda Reseyding Bashqúrt elining jetekshisi Rustem Hamitovtyng súhbaty shyqqan bolatyn. Súhbatta, Rustem Hamitov: «últtyq territoriyamyz, últtyq respublikamyz dep, últtyq qúndylyqtarymyzdan aiyrylmaymyz dep shulay beruge bolmaydy, búlay dep kóp sóiley bersek, artta qalyp qoyamyz, eshkim bizge kelmeydi», - depti. Búl, әriyne, Reseyding ishindegi qúramdas subekt, sol sebepti Reseyding Orta Edil aimaghyndaghy subektilerimen, Tatar avtonomiyasymen investisiya ýshin bәsekelestik zor, sol ýshin talasuda, alayda, últtyqpen ashyqtyq, investisiya olar bir-birine qarama-qayshy keletin elementter emes. Men, alarmisttik kózqarastan ada bolghym keledi, degenmen, bizding elding tizginin ústap otyrghan azamattar Hamitovtyng dengeyindegidey bolmasa eken degen ýmittemin.
Ortaq valuta, ortaq shekara jәne ózge de «ortaq» mәseleleri qozghalghanda, kez-kelgen ózin-ózi syilaytyn memleket, últ, ózine tóngen qauip ekenin týsinedi jәne onday mәlimdemelerding kóptep aityluy da jaqsy nyshan emes. Búl mәselede, tipti, Resey tarapynan «tәuelsizdikteri» birjaqty moyyndalghan, halyq sany ap-azghantay Ontýstik Osetiyamen Abhaziya da kelispeytin shyghar, tәuelsizdiginen eshkim de aiyrlyghysy kelmeydi. Kishkentay memleket bolyp sanalatyn Shyghys Timor memleketi de kelispes búndaygha. Preziydent Núrsúltan Nazarbaev: «Qazaqstannyng basty baylyghy - onyng tútastyghymen túraqtylyghy», - degen bolatyn. Biz, ózimizding tәuelsizdigimizdi saqtay alsaq, últtyq valutamyz saqtap qala alghanda ghana tútas ta, túraqty memleket, әlem qauymdastyghynyng belsendi subektisi bolyp qala alamyz. Búl tarapta men maqalany Ukraina Preziydenti Viktor Yanukovichting «suveriynetimizdi gazben aqshagha aiyrbastamaymyz» degen sózimen ayaqtaghym kelip otyr. Tәuleszidimizding «eng songhy» punkti «ortaq valutamen» basqa da «ortaqtar» bolyp jýrmesin!

«Abay-aqparat»