سوڭعى ۋاقىتتا ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كەڭىستىك ماسەلەسى باق بەتتەرىندە جانە قوعامدا قايتادان ءجيى ءارى بەلسەندى تۇردە كوتەرىلىپ كەلەدى. مەملەكەتىمىز ءۇشىن بۇنىڭ ماسەلە بولىپ كوتەرىلۋى زاڭدى دا. وسى ماسەلەدە تاعى ءبىر نازار اۋداراتىن نارسە، سوڭعى كەزدە «ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كەڭىستىك» دەگەننەن، «ەكونوميكالىق» دەگەن ءسوز ءجيى ءتۇسىپ قالىپ ءجۇر، ياكي، ەۋرازيالىق وداق بولىپ ءجيى ايتىلىپ، جازىلىپ كەلەدى. رەسەيدىڭ ۇكىمەت باسشىسى دميتري مەدۆەدەۆ جاقىندا سانكت-پەتەربۋرگ قالاسىندا: «ەۋرازيالىق وداق مۇشە ەلدەرىنە ورتاق ۆاليۋتا كەرەك، قازىر ەنگىزۋگە بولماسا دا، بۇل تۋرالى ويلانىپ، بەلسەندى تۇردە كىرىسە باستاۋ كەرەك»، - دەگەن بولاتىن. كەزەك كۇتتىرمەي، ونىڭ بۇل مالىمدەمەسىن فەدەراتسيا كەڭەسىنىڭ جەتەكشىسى ماتۆيەنكودا قولداپ، ءىلىپ اكەتتى. ماتۆيەنكو، ورتاق ۆاليۋتا رەتىندە - رەسەي ءرۋبلىنىڭ بولعانى ىڭعايلى، سەبەبى، اتالمىش ۆاليۋتا، دۇنيەجۇزىلىك دەڭگەيدە مويىندالعان دەدى. جالپى، بايقاعانىم رەسەيدىڭ مارگينالدى ساياساتكەرسىماقتارىمەن فەدەرالدى دەڭگەيدەگى ساياساتكەرلەرى، دەپۋتاتتارى، ەكونوميستتەرى وسى تۇرعىداعى مالىمدەمەلەرمەن كوزقاراستارىن اشىق ايتۋعا كىرىسىپ كەتكەندەي.

سوڭعى ۋاقىتتا ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كەڭىستىك ماسەلەسى باق بەتتەرىندە جانە قوعامدا قايتادان ءجيى ءارى بەلسەندى تۇردە كوتەرىلىپ كەلەدى. مەملەكەتىمىز ءۇشىن بۇنىڭ ماسەلە بولىپ كوتەرىلۋى زاڭدى دا. وسى ماسەلەدە تاعى ءبىر نازار اۋداراتىن نارسە، سوڭعى كەزدە «ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كەڭىستىك» دەگەننەن، «ەكونوميكالىق» دەگەن ءسوز ءجيى ءتۇسىپ قالىپ ءجۇر، ياكي، ەۋرازيالىق وداق بولىپ ءجيى ايتىلىپ، جازىلىپ كەلەدى. رەسەيدىڭ ۇكىمەت باسشىسى دميتري مەدۆەدەۆ جاقىندا سانكت-پەتەربۋرگ قالاسىندا: «ەۋرازيالىق وداق مۇشە ەلدەرىنە ورتاق ۆاليۋتا كەرەك، قازىر ەنگىزۋگە بولماسا دا، بۇل تۋرالى ويلانىپ، بەلسەندى تۇردە كىرىسە باستاۋ كەرەك»، - دەگەن بولاتىن. كەزەك كۇتتىرمەي، ونىڭ بۇل مالىمدەمەسىن فەدەراتسيا كەڭەسىنىڭ جەتەكشىسى ماتۆيەنكودا قولداپ، ءىلىپ اكەتتى. ماتۆيەنكو، ورتاق ۆاليۋتا رەتىندە - رەسەي ءرۋبلىنىڭ بولعانى ىڭعايلى، سەبەبى، اتالمىش ۆاليۋتا، دۇنيەجۇزىلىك دەڭگەيدە مويىندالعان دەدى. جالپى، بايقاعانىم رەسەيدىڭ مارگينالدى ساياساتكەرسىماقتارىمەن فەدەرالدى دەڭگەيدەگى ساياساتكەرلەرى، دەپۋتاتتارى، ەكونوميستتەرى وسى تۇرعىداعى مالىمدەمەلەرمەن كوزقاراستارىن اشىق ايتۋعا كىرىسىپ كەتكەندەي.

ال، بىزدە بۇل تۋرالى قانداي ويدا، قوعامدىق پىكىر قالاي؟ ارينە، ورتاق ۆاليۋتا، ورتاق شەكارا، ورتاق پارلامەنت جانە ولاردىڭ ايتىپ جۇرگەن وزگە دە «ورتاقتارى» بىزگە ۇنامايتىنى ايدان انىق. ءبىزدىڭ ەلىمىزدە، كەڭىستىك اياسىندا ورتاق ۆاليۋتا ەنگىزۋ تۋرالى ەل باسشىلىعى، ەليتا ءالى ءوزىنىڭ سوڭعى ءسوزىن ايتقان جوق. بۇل نەگىزى، ءبىزدىڭ مەملەكەت، قوعام جانە بيلىك ءۇشىن دە جاقىن ۋاقىتتاعى وتە كۇردەلى ماسەلە بولعالى تۇر. سونىمەن قاتار، تاعى ءبىر كوڭىل بولەتىن نيۋانس، بۇل - سوڭعى ۋاقىتتا ەلىمىزدە ءار-ءتۇرلى تۇسىنىكسىز الەۋمەتتىك ساۋالانامالاردىڭ جۇرگىزىلۋىمەن ولاردىڭ ناتيجەلەرى، ونداعى سۇراقتاردىڭ قالاي قويىلعانىن ءبىلۋ قيىن، الايدا، كەيبىر باق بەتتەرىندە، قازاقستان ازاماتتارىنىڭ باسىم بولىگى رەسەي باسشىسىنىڭ ساياساتىن قولدايدى، وداقتىڭ قۇرىلۋىن قازاقستاندىقتار قۇپ كورەدى دەگەن سىڭايداعى پىكىرلەردىڭ ءجيى شىعىپ، ايتىلا بەرۋى تولعاندىرادى. ول ساۋالنامالار كىمدەردىڭ اراسىندا جۇرگىزىلدى، ساۋالنامالاردىڭ فوكۋس-توپتارى كىمدەر، الدە ول جابىق تۇردە جۇرگىزىلگەن ساۋالنامالار ما ونى ەشكىم بىلمەيدى، بۇدان شىعاتىن قورىتىندى، «ورتاق» دەگەنگە قوعام نازارىن اۋدارۋعا دەگەن ۇلكەن، كولەمدى، جۇيەلى جۇمىستىڭ جۇرگىزىلىپ جاتىرعانى بايقالىپ تۇر.

قازاقستاندا سوڭعى وتكەن حالىق ساناعىندا، ەلىمىزدەگى مەملەكەت قۇراۋشى ۇلت - قازاقتاردىڭ سانى 67%-دان اسقان بولاتىن، بۇگىنگى كۇندە 70%-عا تاقاپ قالدى. ارينە، ۇلتقا، تاۋەلسىزدىككە، تاۋەلسىزدىك اتريبۋتتارىنا شىنايى قاۋىپ تونەتىن بولسا، قازاق ۇلتىنىڭ باسىم بولىگى ورە تۇرەگەلەتىنىنە ەشكىمنىڭ ءشۇباسى جوق شىعار. بۇل جەردە، مەنى قىزىقتىراتىنى ەەك اۋماعىندا ورتاق ۆاليۋتا ەنگىزۋ دەگەن ماڭىزدى ماسەلەدە، ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى دياسپورالارىڭ وي-پىكىرلەرىمەن ۇستانىمدارى قانداي؟ بۇل سۇراقتىڭ جاۋابى ارقيلى بولۋى مۇمكىن، الايدا، سۇراققا جاۋاپ قانداي بولادى دەگەندى الدىن-الا بولجاماعان دۇرىس بولار. قازاقتاردان كەيىنگى سان جاعىنان ەكىنشى ورىن الىپ وتىرعان ورىس دياسپوراسىنىڭ اتالمىش ماسەلە بويىنشا ۇستانىمى ەرەكشە ماڭىزدى. ولاردىڭ ەلىمىزدەگى كەيبىر اسىرەراديكالدى ۇيىمدارىنىڭ ۇستانىمدارى كوبىمىزگە بەلگىلى، ال قاتارداعى ازاماتتاردىڭ پىكىرلەرىمەن ۇستانىمدارى قانداي. ازىرگە بۇل بەلگىسىز بولىپ تۇر.

سولتۇستىك كورشىمىزبەن اراداعى تاۋار اينالىمى بۇگىنگى كۇننىڭ وزىندە 25 ملرد. اقش دوللارىن قۇراپ وتىر، بۇل كورسەتكىشتى الداعى جىلدارى 40 ملرد-قا جەتكىزۋ كوزدەلىپ وتىر. الىس-بەرىس كولەمىنىڭ ۇلعايۋى مەملەكەتتەر اراسىنداعى قارىم-قاتىناستى ودان ءارى نىعايتاتىنى بەلگىلى، شەكارالاس ايماقتاردىڭ ءبىر-بىرىمەن قارىم-قاتىناسى بەلسەندى دامۋدا. الايدا، الىس-بەرىس، ساۋدا-ساتتىق ۇلعايىپ، قارىم-قاتىناس ارتقانى، ول ءۇشىن ورتاق ۆاليۋتا ەنگىزۋ كەرەك دەگەندى بىلدىرمەيتىن شىعار. كەڭىستىك اياسىندا ورتاق ۆاليۋتا ەنگىزۋ تۋرالى باق سۇراقتارىنا ۇلتتىق بانك باسشىسى دا، ۇكىمەت جەتەكشىسى دە، ول جاقىن بولاشاقتىڭ ماسەلەسى ەمەس دەگەنگە ساياتىن جاۋاپتار قايتارعان بولاتىن. بۇل ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىز ءۇشىن الدىڭعى قاتارداعى ماسەلە ەمەس.

وتكەن اپتادا رەسەيدىڭ ءبىر عالامتورداعى باسىلىمىندا رەسەيدىڭ باشقۇرت ەلىنىڭ جەتەكشىسى رۋستەم حاميتوۆتىڭ سۇحباتى شىققان بولاتىن. سۇحباتتا، رۋستەم حاميتوۆ: «ۇلتتىق تەرريتوريامىز، ۇلتتىق رەسپۋبليكامىز دەپ، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدان ايىرىلمايمىز دەپ شۋلاي بەرۋگە بولمايدى، بۇلاي دەپ كوپ سويلەي بەرسەك، ارتتا قالىپ قويامىز، ەشكىم بىزگە كەلمەيدى»، - دەپتى. بۇل، ارينە، رەسەيدىڭ ىشىندەگى قۇرامداس سۋبەكت، سول سەبەپتى رەسەيدىڭ ورتا ەدىل ايماعىنداعى سۋبەكتىلەرىمەن، تاتار اۆتونومياسىمەن ينۆەستيتسيا ءۇشىن باسەكەلەستىك زور، سول ءۇشىن تالاسۋدا، الايدا، ۇلتتىقپەن اشىقتىق، ينۆەستيتسيا ولار ءبىر-بىرىنە قاراما-قايشى كەلەتىن ەلەمەنتتەر ەمەس. مەن، الارميستتىك كوزقاراستان ادا بولعىم كەلەدى، دەگەنمەن، ءبىزدىڭ ەلدىڭ تىزگىنىن ۇستاپ وتىرعان ازاماتتار حاميتوۆتىڭ دەڭگەيىندەگىدەي بولماسا ەكەن دەگەن ۇمىتتەمىن.
ورتاق ۆاليۋتا، ورتاق شەكارا جانە وزگە دە «ورتاق» ماسەلەلەرى قوزعالعاندا، كەز-كەلگەن ءوزىن-ءوزى سىيلايتىن مەملەكەت، ۇلت، وزىنە تونگەن قاۋىپ ەكەنىن تۇسىنەدى جانە ونداي مالىمدەمەلەردىڭ كوپتەپ ايتىلۋى دا جاقسى نىشان ەمەس. بۇل ماسەلەدە، ءتىپتى، رەسەي تاراپىنان «تاۋەلسىزدىكتەرى» بىرجاقتى مويىندالعان، حالىق سانى اپ-ازعانتاي وڭتۇستىك وسەتيامەن ابحازيا دا كەلىسپەيتىن شىعار، تاۋەلسىزدىگىنەن ەشكىم دە ايىرلىعىسى كەلمەيدى. كىشكەنتاي مەملەكەت بولىپ سانالاتىن شىعىس تيمور مەملەكەتى دە كەلىسپەس بۇندايعا. پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ: «قازاقستاننىڭ باستى بايلىعى - ونىڭ تۇتاستىعىمەن تۇراقتىلىعى»، - دەگەن بولاتىن. ءبىز، ءوزىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىمىزدى ساقتاي الساق، ۇلتتىق ۆاليۋتامىز ساقتاپ قالا العاندا عانا تۇتاس تا، تۇراقتى مەملەكەت، الەم قاۋىمداستىعىنىڭ بەلسەندى سۋبەكتىسى بولىپ قالا الامىز. بۇل تاراپتا مەن ماقالانى ۋكراينا پرەزيدەنتى ۆيكتور يانۋكوۆيچتىڭ «سۋۆەرينەتىمىزدى گازبەن اقشاعا ايىرباستامايمىز» دەگەن سوزىمەن اياقتاعىم كەلىپ وتىر. تاۋلەسزىدىمىزدىڭ «ەڭ سوڭعى» پۋنكتى «ورتاق ۆاليۋتامەن» باسقا دا «ورتاقتار» بولىپ جۇرمەسىن!

«اباي-اقپارات»