Qoja  Ahmet Yasauy týrki halyqtarynyng ruhany damu baghyttaryn aiqyndap berdi. Alayda, ony qoldap, jýzege asyratyn, týrki halyqtarynyng joghalghanyn tolyq qalpyna keltiretin memlekettik jýie bolghan joq. Qarahandyq biyleushiler Yasauy jolyn moyyndap, ony qoldaghanymen olardyng ózderining tolyq sayasy erkindigining bolmauy, olargha Yasauy jolyna memlekettik iydeologiya dәrejesine kóteruge mýmkindik bermedi. Shetjerlik basqynshylar Yasauy jolynan ózderi ýshin qauip baryn sezip, onyng jolyn qalayda kesuge әreket jasady. Týrki halqynyng dәstýrli mәdeniyetin qayta janghyrtyp, onyng órshil ruhyn oyatuy qaraqytaylyqtargha da, Týrki dәstýri men mәdeniyetin túnshyqtyryp, parsy mәdeniyetin ornyqtyrghan, týrkilik biylik jýiesine say kelmeytin qayshy әreketke baryp, taqqa otyrghan Horezmshaqqa da únaghan joq. Alghashynda ilim sayysynda islam ghúlamalarynyng qolymen jenbek bolghan әreketi iske aspaghan son, Horezmshah Týrki memlekettigining tamyryna balta shauyp, Qarahandyqtar memleketin joyyp jiberudi oilaastyra bastady. Osylay XIII gh. basynda týrki halyqtary ýshin asa qiyn jaghday qalyptasty. Qarahandyqtar iyeligindegi jerler týgelimen qarqytaylyqtardyng qolastynda bolsa, soltýstik, soltýstik-batys aimaqtaghy Qypshaq handyghy Horezmshahtar tarapynan jasalynghan әskery jәne ruhany ekspansiyanyng qúrbany boldy. 1133 jyly horezmshah Atsyzdan oisyray jenilgen Qypshaqtar memleketi qúldyraugha týsti. El ishinde horezmshaqtargha ish tartatyn taypalar sany artyp, memleketting ishki birligi әlsiredi. Horezmshahtar memleketinin  yqpalynyng tez taraluyna islam dinining tiygizgen әseri kýshti boldy1. Islam dinining keluimen halyq arasynda parsylanu prosesi qatar jýrdi.

Osylay jan-jaqty qysymgha úshyraghan týrkiler qaraqytaylyqtargha qarsy oqtyn-oqtyn boy kórsetkenimen, olardyng yqpalynan shygha almady. 1209 jyly Shynghys hannan jenilip, shegingen Kýshlik han bastaghan naymandar qaraqytaylyqtardyn  qol astyna kelip kirui týrkilerding jaghdayyn odan әri qiyndatyp jiberdi. Óitkeni, Kýshlik hannyng týpki maqsaty qaraqytaylyqtardyng biyligin moyyndau emes, reti kelse odan tartyp alu edi. Ol kóp úzamay qarlúqtar hany Mahmud hanmen birigip, býlik shygharyp, Gurhannyng qazynasyn tartyp aldy2. Islam dinin qabyldaghan týrkiler ýsh jaqty qysymgha týsti.

Osy kezde Horezmshah Múhammed músylmandardy qaraqytaylyqtar ezgisinen qútqaramyn degen syltaumen әsker kirgizdi. Alghashynda Horezmshah әskerlerining kelgenine quanghan músylmandar, Horezmshahtyng qaraqytaylyqtardan ótken ozbyrlyghyn kórip, oghan qarsy shyqty. Horezmshahqa alghash qarsy bas kótergen Otyrar hany Hasan ibn Abd al - Halyq boldy. Nesevy jazbalarynda ol Tadj ad-din Bilge han dep atalady jәne onyng Samarqand hany Osmannyng nemere tuysqany ekendigi aitylady3. Al, "Nasab-nama" núsqalarynda Hasan ibn Abd al-Halyqty Ýrgenish súltany Múhammedting kelip óltirgeni, sonymen qarahandyqtar biyligining kesilgeni, Qayyr hannyng Bilge han ornyna han bolghany, nәsili qanly ekendigi jazylghan4.  Búl oqigha 1210 jyly bolghan edi.

1212 jyly Samarqand biyleushisi Osman da Horezmshahqa qarsy kóteriliske shyghyp, onyng Samarqandtaghy ókilderin óltiredi. Horezmshah olardy da ayausyz jazalaydy. Ibn al-Asir Horezmshahtyng Samarqandta 200 000 adamdy óltirgenin jazsa, Djuveyny 10 000 adam óltirdi - deydi. V.V.Bartolid ibn al-Asir men Djuzjaniyding shygharmalaryna sýiene otyryp, óltirilgen tek Otyrar men Samarqand biyleushileri emes, basqa Qarahandyq biyleushiler de óltirilgen boluy kerek deydi5. Búl tarihy oqighalar Yaqut al-Hamaviyding "Mu'djam al-buldan" atty enbegindegi mәlimetterde naqtylana týsken. Ol Horezmshah Múhammed ibn Tekeshting Mauarannahrdy jaulap alghanyn, Qarahandyqtar biyligin tolyghymen kýiretkenin jazady6. Búl keltirilgen derekter XIII ghasyr basynda Qarahan memleketterindegi týrkilerding sayasy da, ruhany da jan-jaqty qysymgha týskendigin, san ghasyrlyq memlekettik dәstýrinin  ýzilgenin kórsetedi. Týrki halyqtarynyng memlekettik dәstýrin joyghan Horezmshah Múhammed ibn Tekeshti de onyng Otyrargha qoyghan biyleushisi Qayyr handy da jergilikti halyqtyng qoldauy mýmkin emes edi. Ol shyndyghynda solay boldy da.

Horezmshah Múhammed ibn Tekeshting týrkilerge, týrkilik biylik jýiesine, mәdeniyetine qarsy shyghudyng ózindik sebepteri bar bolatyn.  Týrkilerde "biylikting kiyeliligi" qatang saqtalatyn. Han taghyna tek Alyp Er Tongha úrpaqtary (qytay jazbalarynda Ashina әuleti ókilder) ghana otyra alatyn. Búghan mysal retinde Týrgesh memleketining biyleushisi Sulyq qaghannyng óz biyligin zandastyru ýshin Ashina әuletinen arnayy qyz alugha mәjbýr bolghanyn keltiruge bolady7. Búl dәstýrding Aqsaq Temir men keshegi Qoqan handaryna deyin jalghasqanyna tarih kuә. Al, Horezmshah Múhammed ibn Tekeshting shyqqan tegi qúl bolghandyqtan, tegi qúldan shyqqan adamdy týrkilerding ózderine biyleushi retinde tanuy mýmkin emes edi. Onyng arghy atasy Anush Tegin Gardjany Seljýk súltany Bilge Teginnin  Gardjistan túrghyndarynyng birinen satyp alady. Ony Bilge Teginnen Seljýkter biyleushisi Mәlik shah alady. Mәlik shahqa qyzmetimen jaqqan Anush tegin Horezm biyleushisine deyin kóteriledi8. Horezmshah Múhammed ibn Tekeshting Qarahandyqtar biyligin tolyq joiyynyn, týrkilik mәdeniyetke, dәstýrge qarsy shyghuynyng astarynda osynday sebepter jatty.

Horezmshahtyng Syr boyy men Jetisu jerine jasaghan joryghy tek Qarahandyq biyleushilerdi óltirumen ayaqtalghan joq. Búl jerlerding barlyghy tolyghymen qanyrap, bos qaldy. Yaqut Hamavy Horezmshah joryghynan keyingi Týrkistan jerin bylay suretteydi: «Ol Mauarannahrdy aldy, ol jerdegi hanidtardy (qarahandyq biyleushilerdi) joydy. Ol jerlerdi qorghaytyn eshkim qalmaghan kezde, onyng da ol jerlerdi qorghaugha mýmkindigi bolmady. Ol shetki aimaqtardaghy qorghandardy óz әskerlerining tonauyna berdi. Halqy kóshuge mәjbýr boldy... Ol jerlerde qarausyz qalghan baqtar, qiraghan saraylar men ýiler kórgenderdi eriksiz jylaugha mәjbýr etti. Su jýretin oman aryqtar búzylyp, sular ysyrap bolyp, aghyp jatty»9

Osy jaghdaydy Ibn al-Asir shamaly basqasha bayandaydy. Gurhannan memleket biyligin tolyq tartyp alghan Kýshlikting tegeurininen shoshynghan Horezmshah Múhammed Syrdariyanyng shyghysyndaghy qalalardyng halqyn týgelimen batysqa aidap ketedi. Ibn al-Asir Horezmshah búiryghymen kóshirilgen qalalar esebine Shash, Ispidjab, Ferghana, Qasan qalalaryn kirgizedi10.

Qazirgi Syr boyyndaghy qalalarda jýrgizilip jatqan arheologiyalyq qazbalar, olardyng kópshiliginde soghys izi joqtyghyn, halyqtyng ol qalalardy HII - HIII ghgh. jay tastap ketkendigin kórsetip otyr. Mysaly, Týrkistan aumaghyndaghy Shoytóbe, Qarashyq, Týlkibastaghy Sharapkent qalashyqtaryndaghy qazba júmystary bizding búl sózimizge dәlel bola alady. Búl aitylghandar Ibn al-Asir derekterining tarihy shyndyq ekendigin, ol aitqan qalalardan ózge ondaghan qalalardyng osylay bosap qalghandyghyn kórsetedi. Basqasha aitqanda, búl qalalardyng ómir sýruin toqtatqan Shynghys han emes, Horezmshah Múhammed bolyp shyghady.

Osy kezende Kýshlik han da músylman dinindegi týrik halyqtaryna qyrghiday tiydi. Rashid ad-din ózining "Jylnamasynda" Kýshlikting Hotan qalasynda músylmandargha qanday zúlymdyq jasaghanyn jazady. Ol Hotandaghy barlyq oqymystylardy jiyp, pikirsayys ótkizedi. Pikirsayysta jenilgen Kýshilik oqymystylar basshysy imam Ala ad-dindi qinap óltiredi de, medresening qaqpasy aldyna ilip qoyady. Músylmandardy Kýshlik hannyng onday zúlymdyghynan Shynghys han ghana qútqarady11.

HIII ghasyr basynda Týrkistan jerinde qalyptasqan sayasy ahual týrkilerge búl tyghyryqtan shyghudyng jolyn izdestiruge mәjbýr etti. Týrkiler Qúlja ólkesinde qaraqytaylyqtardyng da, Kýshlikting de biyligin moyyndamaytyn Búzar degen biyleushisi bar músylman iyeligin qúrdy. Alghashynda biylikke narazy halyqtan top qúryp, barymtamen ainalysqan olar kýsheye kele Almalyq qalasyn basyp alyp, jeke memleket qúrdy. Búzar ózin Toghrúl han dep jariyalady. Osydan keyin úly Súghnaq Tegin men әieli Úlúgh qatyndy Shynghys hangha elshilikke jiberip, onyng qolastyna kiruge dayyn ekenin bildirdi12. Demek, búl qazaq shejirelerinde Shynghys handy han kótergen biyler turaly aitylatyn anyz jelisinde qiyaldan shygharylghan jalghan tarih emes, tarihy shyndyq jatqanyn kórsetedi. Belgili tilshi ghalym Qúlmat Ómirәliyev  «Ahual Chynghyz han ua Aqsaq Tiymer» atty kitaptaghy derekterge sýiene otyryp, Shynghys handy han kóteru ýshin barghan biyler osy Toghyrúl han memleketinen barghan dep esepteydi jәne olardyng attaryn ataydy. «Olar әueli ýisin Mayqy bi, Qaldar bi, Ordach bi, Qybchaq bi, Taman bi, Kereyt bi, Bortaq bi, Temur Qútlúq bi, Mutban (ne Mýiten) bi, Tanghut biy»13. Búl týrkilerdin  Shynghys handy jaulaushy retinde emes, óz hany retinde tanyghandyghyn kórsetedi. Eng bastysy búl Toghyrúl han qúrghan memleketting músylman memleketi jәne onyng ishinde Yasauy jolyn ústanghan memleket esebinde dýniyege kelgendigin kóremiz. Rashid ad-dinning «Jylnamasynda» derek Yasauy jolynyng sol Toghyrúl han memleketinde qoldanysta bolghandyghyn dәleldeydi. Ol derekti aitpas búryn sol kezdegi myna bir oqighagha nazar audaryp kórelik.

1217 jyly Kýshlik han Búzar-Toghryl handy anda jýrgen jerinen ústap alyp óltiredi de, Almalyqty qorshaugha alady. Biraq sheginuge mәjbir bolady. Sebebi oghan qarsy Jebe noyan bastaghan 20000 әsker kelip, Súghnaq tegindi әkesining ornyna taqqa otyrghyzyp, ózi Kýshlikting sonyna týsedi. Kýshlik iyeligining shetine kirgennen Jebe noyan, «Árbir adam ózining ata-babasynyng dininde bolugha erikti» dep jar salady. Osynyng ózi býkil halyqtyng Kýshlikke qarsy shyghuyna jetkilikti boldy. Olar Kýshlikke qarsy kóterilip, Jebe noyan jaghyna shyghady. Kýshlikting Jetisuda monghol әskerimen bolghan soghysta jenilui, onyng Jebe noyan әskerin toqtatamyn degen ýmitin birjola ýzdi. Kýshlikti Jebe noyan Sarykól jerde qolgha týsirip, óltiredi14. Rashid ad-din osy oqighany bayandap bolghannan keyin mynaday qorytyndy jasaydy: «[Otsuda] nesomnenno y ochevidno [sleduet], chto vsyakoe sushestvo, kotoroe protivodeystvovalo [rasprostronenii] very Muhammeda, bystro svergalosi y unichtojalosi, togda kak u togo, kto vzrashivaly ukreplyal bojestvennyy zakon Ahmeda, daje esly on ne byl posledovatelem, blagodenstvie togo y vysokoe polojenie priumnojaetsya y vozrastaet so dnya na deni, a dny ego [jizni] stanovyatsya dolgimy y prodoljiytelinymiy»15. Osy ýzindini әdeyi orys tilinde berip otyrmyz. Óitkeni, búl kishkene ýzindide «Múhammedting dini», «Ahmedting zany» degen eki sóz bar. Osy sózderding maghanasyna taldau jasar bolsaq, avtordyng eki kisinin, Múhammed Payghambar men sopylyq joldyng týrkilik baghytynyng negizin salghan Qoja Ahmet Yasauiyding atyn bólip aityp otyrghanyn kóremiz. Avtordyng búl sózi eki kisige baghyttalmaghan bolsa, onda ol «Múhammedting dini men zany» dep aituyna da bolar edi. Sondyqtan, búl jerde avtor Yasauy jolyn arnayy atap kórsetip túr dep aitugha negiz bar. Áriyne Múhammed Payghambardy «Múhammed» dep te, «Ahmed» dep te atay beretini belgili. Biraq osy kontekste avtordyng eki túlghanyng attaryn arnayy bólip aityp otyr dep aita alamyz. Ony sol kezende Yasauiya shayhtarynyn, jalpy týrkilerding Shynghys han jaghyna ótuinen de kóruge bolady. Shynghys hannan Horezmshahqa kelgen 450 elshining týgel músylman boluy, jәne olardyng shyqqan jeri Orta Aziyanyng barlyq týkpirin qamtityndyghynan dәlel bola alady16.

Búl elshilerding barlyghy Otyrar biyleushisi Qayyrhan tarapynan óltirilgeni belgili. Biraq, ol elshiler nege óltirildi degen súraqqa әli eshkim jauap bergen joq. Búl súraqtyng jauabyn elshilerding qay jerden shyqqandyghyn bildiretin Otyrari, Buhari, Meragi, Herevy siyaqty jer ataular kórsetetin siyaqty. Búl jerlerding barlyghy kóneden týrik әuletteri, atap aitqanda, Alyp Er Tongha úrpaqtary biylegen jerler bolatyn. Olardyng barlyghy Horezmshah Múhammed tabanyna týsti. Qayyr han elshilerding týpki maqsatyn týsingen song olardy óltiruge búiryq bergen boluy kerek. Odan basqa elshilerdi óltiruge eshqanday sebep joq bolatyn.

Óz maqsatyna beybit jolmen jetpek bolghan Shynghys han jospary iske aspady. Ekinshi elshilik jiberildi. Búl elshilikting alghashqydan sany az bolghanymen, salmaghy auyr bolatyn. Elshi esebinde Ibn Kefredj Búghra keledi17. Elshining aty-aq onyng Qarahandyq biyleushiler әuletinen ekenin bildiretin edi. Onymen Shynghys han búl jerge jaulaushy esebinde kelmeytinin sezdirse kerek. Biraq, ol da óltirildi. Mәselening beybit jolmen sheshilmeytinin týsingen Shynghys han soghysqa dayyndalugha mәjbýr bolady.

1219 jyly Shynghys han joryghy bastaluy adamzat tarihyndaghy asa iri joyqyn soghystyng bastaluy edi jәne búl jәy soghys emes, mәdeniyetter qaqtyghysy, basqasha aitqanda, kóne Iran - Túran arasyndaghy dәstýrli qaqtyghystyng jalghasy bolatyn. Qoja Ahmet Yasauiyden song boyyn qayta tiktegen týrki mәdeniyeti, Horezmshahtyng Qarahandyqtar biyligin kýiretui ol ýmitti qaytadan sóndirgen edi. Óitkeni, Horezmshah Múhammed ózi týrik әuletinen bola túra, ózi de, halqy da parsy mәdeniyetine tolyq moyynsynyp ýlgergen edi. Sol sebepti, soghystyng alghashqy kezeni, týrik halyqtaryn azat etu maqsatynda jýrgizildi. Týrik halyqtarynyng Shynghys handy shyn niyetimen qarsy alghanyn myna derekterden-aq kóruge bolady. Qayaalyq biyleushisi Arslan han, Besbalyqtaghy Úighyr biyleushisi Idiyghúttardyng Shynghys han jaghyna shyghuy olardyng barlyghynyng Shynghys handy tolyq qoldaghanyn kórsetedi18. Al, Otyrar qalashyghynda jýrgizilgen arheologiyalyq qazba júmystary, qalanyng órt shalghan bóligi tek qalanyng ishki qorghanynda ghana bar ekenin dәleldep berdi. Múnyng ózi Otyrar halqynyng da Shynghys han әskerine jappay qarsylyq kórsetpegenin bayqatady19.

Osy bir auyr kezende Qoja Ahmet Yasauy shәkirtterining Shynghys han jaghynda boluy búl soghystyng basty sebebi Shynghys hannyng soghys qúmarlyghynda, qan qúmarlyghynda emes, odan terenirekte ekendigin kórsetedi. Mysaly, Qoja Ahmet Yasauiyding beldi shәkirtterining biri Múhammed Danyshmand Zarnuqidyng Shynghys hangha qyzmet etui, Shynghys әskeri men Zarnúq qalasy arasynda elshi bolyp, qala halqyn qarsylaspay beriluge kóndirudi, Shynghys hannyng ol qalagha "Qútylgh balygh" dep at berui, sonyng aiqyn dәleli20.

Al, Syghanaq qalasyna jiberilgen elshilikti Shynghys han qaramaghynda saudager bolyp qyzmet atqarghan Huseyn Qoja bastap barady. Ol Syghanaq halqyn Shynghys han әskerine qarsylaspay beriluge ýgitteydi. Biraq halyq ony tyndamay óltiredi. Osy ýshin mongholdar qala halqyn týgelimen qyrady. Sol ónirding biyligin Huseyn Qoja úlyna tapsyrady21.

Tarihy jazbalardaghy derekterge qaraghanda monghol shapqynshylyghy kezinde qiraghan Syr boyyndaghy Ýsh qalanyng aty atalady. Olar: Otyrar, Syghanaq, Ashnas. Ózge qalalardyng taghdyry qalay bolghandyghyn biz jogharyda atap óttik. Keybir avtorlar aityp jýrgendey 29 qala emes. Ári jogharyda attary atalghan qalalarda әskery qosyndar shoghyrlandyrylghan, Shynghys hangha qarsy túrugha tiyis negizgi ortalyqtar edi. Ol qalalar óz mindetterin atqardy. Soghys bolghan jerde ayaushylyq bolmaytyny taghy belgili. Ol ýshin Shynghys handy jazghyru әbestik. Al, Jend qalasy da mongholdargha óz erkimen berildi. Ol jerge biyleushi bolyp Aly Qoja Buhary taghayyndaldy22.

Odan әri soghys qimyldarynyng qalay órbigeni әlemge qanday ózgerister әkelgeni tarihtan belgili. Ras, ol soghysta san myndyghan adam ólip, milliondaghan halyq japa shekti. Ol qyrylghan halyq ishinde týrikter de boldy. Biraq barlyq jerde halyq oghan qarsy túrghan joq. Ony qoshemetpen qarsy alghan jerler de, "Allanyng qaharyn oryndaushy" dep qaraghandar da boldy. Qazir tarihta Shynghys hannyng zúlymdyghy, qatygezdigi turaly kóp aitylady. Biraq tarihtan aty óship bara jatqan týrki memlekettiligin qayta qalpyna keltirgeni turaly eshkim auyz ashqysy kelmeydi. Shynghys han qúrghan imperiyanyng kópshilik jerine týrkiler iyelik etti. Týrki memlekettigi qayta boy týzedi. Joshy úlysy óz dәuirinde әlemdik derjavagha ainaldy. Sondyqtan әli kýnge deyin týrki halyqtary Shynghys handy óz biyleushimiz dep esepteydi. Ol turaly týrki tilinde jazylghan shygharmalardyng barlyghy ony tek jaqsy qyrynan suretteydi. Biraq, ókinishke oray, ol shygharmalardyng eshbiri Shynghys han tarihyna qatysty jazylghan enbekterde eskerilgen emes.

Qoryta aitqanda, Shynghys han Týrki memlekettigin qayta qalpyna keltirdi. Sol túlghanyng enbegining arqasynda týrki dýniyesi jeke halyq retinde jer betinde ómir sýru mýmkindigin aldy. Búl onyng adamzat tarihyndaghy basty missiyasy boldy. Týrki dýniyesi óz damuynyng jana satysyna ayaq basty.

«Abay-aqparat»

1 Kumekov B.E. Arabskie istochniky po istoriy kipchakov, kumanov y kimakov VIII-XIII vv. Dissertasiya v viyde nauchnogo doklada na soiskanie uchenoy stepeny doktora istoricheskih nauk. Sankt-Peterburg: SPb filital IVAN, 1994. s. 35.

2 Bartolid V.V. Sochiyneniya. T.2. ch.1. -Moskva: IVL, 1963. s.53-54.

3 Bartolid V.V. Sochiyneniya. T.1-Moskva: IVL, 1963. s. 429.

4 Muminov A., Jandarbekov Z. Maulana Safy ad-din Orúng Qoylaqy. Nasab-nama. -Týrkistan: «Múra», 1992. 24 b.

5 Bartolid. V.V. Sochiyneniya. T.1. -Moskva: IVL, 1963. ss. 430-431.

6 Volin S. Svedeniya arabskih istochnikov IX-XVI vv. o doliyne reky Talas y smejnyh rayonah // TIIAiE. Tom VIII. -Alma-Ata: Izd. AN Kaz. SSR, 1960. s. 86.

7 Klyashtornyy S.G., Sultanov T.I. Letopisi trehtysyachaletiya. -Almaty: «Rauan», 1992. s.100.

8 Bartolid V.V. T. 1. -Moskva: IVL, 1963. ss.386-387.

9 Volin S. Svedeniya arabskih istochnikov IX-XVI vv. o doliyne reky Talas y smejnyh rayonah // TIIAiE. Tom VIII. -Alma-Ata: Izd. AN Kaz. SSR, 1960. ss. 86-87.

10 Bartolid V.V. Sochiyneniya. T.1-Moskva: IVL, 1963. s. 433.

11 Rashid ad-diyn. Sbornik letopiysey. T.1. kn. 2. Moskva-Leningrad: Izd. AN SSSR, 1952. s.183.

12 Bartolid V.V. Sochiyneniya. T.2. ch.1. -Moskva: IVL, 1963. s. 54. 20 b.

13 Ómirәliyev Q. Ata tarihymyzgha ýnilsek // Qazaq Ordasy, №3, 2003.

14 Bartolid V.V. Sochiyneniya. T.2. ch.1. -Moskva: IVL, 1963. ss. 55-56.

15 Rashid ad-diyn. Sbornik letopiysey. T.1. kn. 2. Moskva-Leningrad: Izd. AN SSSR, 1952. s. 184.

16 Bartolid V.V. Sochiyneniya. T.1-Moskva: IVL, 1963. s. 465.

17 Bartolid V.V. Sochiyneniya. T.1-Moskva: IVL, 1963. s. 466-467.

18 Rashid ad-diyn. Sbornik letopiysey. T.1. kn. 2. Moskva-Leningrad: Izd. AN SSSR, 1952. s. 198.

19 Qojaev M. Otyrardyng qysqasha tarihy.  -Týrkistan: «Miras», 1998. 32 b.

20 Rashid ad-diyn. Sbornik letopiysey. T.1. kn. 2. Moskva-Leningrad: Izd. AN SSSR, 1952. s. 204.

21 Sonda, s. 199.

22 Sohttp://www.youtube.com/watch?v=iJMQWooNbvcnda, s. 200.