Maqsatymyz kópting kókeyinde jýrgen tilimizge qatysty tómendegi súraqtar jóninde memlekettik tilge jauap beretin resmy mekeme basshylary men til janashyrlarynyng oiyn bilu edi. Ókinishke oray, Til komiytetining su jana tóraghasy Maqsat Sqaq myrza súraqtarmen tanysqannan keyin, bir ay oilanyp «Resmy hat jiberinizder, әitpese jauap beruge mindetti emespiz» - dese, Almaty qalasy Til basqarmasynyng bastyghy Mamay Ahetov «Búl súraqtardyng bizge esh qatysy joq» - dep jauap beruden basyn ala qashty.

Sonymen bargha qanaghat dep, jighanymyzdy oqyrman nazaryna úsynyp otyrmyz.

1 súraq. Memlekettik tildi damytugha ortalyq budjetten Til komiyteti arqyly jәne jergilikti budjetten Til basqarmalary arqyly milliondaghan qarjy bólinedi. Solar qayda júmsalyp jatyr? Nәtiyjesi qoghamda nege kórinbeydi?

- Dos Kóshim, Últ taghdyry qoghamdyq birlestigining tóraghasy:

Maqsatymyz kópting kókeyinde jýrgen tilimizge qatysty tómendegi súraqtar jóninde memlekettik tilge jauap beretin resmy mekeme basshylary men til janashyrlarynyng oiyn bilu edi. Ókinishke oray, Til komiytetining su jana tóraghasy Maqsat Sqaq myrza súraqtarmen tanysqannan keyin, bir ay oilanyp «Resmy hat jiberinizder, әitpese jauap beruge mindetti emespiz» - dese, Almaty qalasy Til basqarmasynyng bastyghy Mamay Ahetov «Búl súraqtardyng bizge esh qatysy joq» - dep jauap beruden basyn ala qashty.

Sonymen bargha qanaghat dep, jighanymyzdy oqyrman nazaryna úsynyp otyrmyz.

1 súraq. Memlekettik tildi damytugha ortalyq budjetten Til komiyteti arqyly jәne jergilikti budjetten Til basqarmalary arqyly milliondaghan qarjy bólinedi. Solar qayda júmsalyp jatyr? Nәtiyjesi qoghamda nege kórinbeydi?

- Dos Kóshim, Últ taghdyry qoghamdyq birlestigining tóraghasy:

- Sizding súraghynyz kóptegen jerde qoyylyp jýr, «qanshama million qarjy bólinse, bizde sheshimin tappay jýrgen mәseleler sheshilui tiyis qoy» degen oy halyqta tuyp jýrgeni ras. Osydan 5-6 jyl búryn deputattar arqyly (ókinishke oray, biylik oryndary bizderge jauap beruge qúlyqty emes) súranys jibergizip, memleketten tildi damytugha bólinetin qarjynyng qalay júmsalatyndyghyn, baghytyn tekseruge tyrysqanym bar. Deputattyq súranys bolghannan keyin, biylik oryndary, mindetti týrde, jauap  jiberedi,  sol  jiberilgen jauapty qaradym. Jauapta qarjynyng qay ministrlikke qansha payyz aqsha, qansha kólemde bólingendigi jazylghan, al әri qaray sol ministrlikterding qalay júmsaytyndyghy jóninde esh mәlimet joq. Qarjynyng qayda ketip jatqandyghyn qadaghalap tekseru tikeley azamattyq qoghamnyng mindeti.Qoghamdyq úiymdardyn, parlament mýshelerinin, sayasy partiyalardyn, qysqasy, osy baghytta júmys jasaytyn ýshinshi sektor ýkimettik emes úiymdardyng júmysy. Sonymen qatar, qarjyny bólgen oryndar sol aqshanyng qayda, qalay júmsalyp jatqandyghyna halyqtyng aldynda esep berui kerek. Búnday mehanizm joq, sondyqtan tilding damuyna bólingen qarjy «tistegenning auzynda, ústaghannyng qolynda» ketip jatyr.

Anar Fazyljanova, A. Baytúrsynúly atyndaghy Til bilimi institutynyng diyrektorynyng orynbasary:

- Osy salada jýrgen adamdar dәl múnday kәsiby emes, jalpylama súraqtar qoyghanda, ishtey qynjylamyn.  Jalpylama aita salu onay, al sandardy dәl keltirip, onyng esebin shygharyp shaghyp aitu - mamannyn, maman ekenin kórsetedi emes pe? Sondyqtan jurnalisterding «milliondaghan» qarjy qayda ketti degen súraghy ótkirlenip túrghan joq.

Biz qogham bolyp әli de sol kenestik kezdegi paternalistik (memleketke asyra iyek sýiep alu) sezimnen aryla almay otyrmyz. Mysaly, kenes ókimeti kezindegi qoghamnyng mýshesi ózining densaulyghyn saqtau, úrpaghyn tәrbiyeleu, t.b. mәselesin de memleketke jýktep qoyghan. Memleket onyng densaulyghyn saqtaumen, balasyn tәrbiyeleumen ainalysu kerek bolatyn. Auyryp qalsa nemese balasy birdene býldirip qoysa, dәriger men múghalim qayda qarap otyr dep baybalam salatyn, sol kezding adamy.  Dәl sol paternalistik sezimdi últtyq qúndylyqty saqtaugha da әkep proeksiyalap kóshirip otyrghan joqpyz ba osy degen kýdik tuyp qalady keyde mende. Qazirgi BAQ-taghy til janashyrlarynyng maqalalarynyng deni «memleket qayda qarap otyr» iydeyasymen ayaqtalady. Sodan baryp júrtshylyqqa tilimizdi saqtau, damytu, jetildiru, kórkeytu memleketting ghana problemasy bolyp kórinedi. Mine, osynday     aqparattyq lekting astynda qalghan, sonyng buyna mas bolghan kópshilik ishinde «nege memleket týk istemedi, qazaq tili qayda?» degen súraqtardy qoyatyndar bar.

Aydos Sarym, sayasattanushy:

- Qazir memleketting budjeti jaqsy jaghdayda túrghan kezde, qarjy bólu mәselesi qiyndyq tudyryp otyrghan joq.  Basty mәsele birinshiden, onyng dúrys jýzege asyryluynda, ekinshiden, kez kelgen dengeydegi  sheneulikterding ózining júmysynyng baghytyn dúrys kórsete almay otyrghandyghynda. Meninshe, bizge belsendilik jetispey jatyrghan sekildi. Memleketten bólinip otyrghan qarjylardy nәtiyjeli júmystargha júmsau kerek. Búl qazirgi zamannyng talaby. Jergilikti budjetter jergilikti baghdarlamalardy mengerip basqaryp otyrghan әkimgerler payghambardyng ýmmeti emes, ne ótken ghasyrlardaghy feodaldar emes jәne biz olardyng basy bayly sharualary emespiz. Yaghni, biz ózimizden jinalghan qarajatty qalay, qayda, ne maqsatta júmsalyp jatqandyghyn talap etuge qúqylymyz.

2 súraq. Osydan jiyrma jyl búryn jasalghan memlekettik tildi damytudyng qúqyqtyq bazasy eskirdi. Óitkeni, qazir qoghamda ol zandardy qabyldaghan kezdegiden demografiyalyq jaghday ózgerdi, ekonomikalyq-әleumettik jaghday da basqa. Osyghan baylanysty memlekettik til turaly jana zannyng qabyldanuyna ne kedergi?

Dos Kóshim:

- Mening oiymsha, tek qana biylik kedergi. Orystildi biylik qazaq tilining jandanuyna jәne memlekettik til esebinde qoldanyluyna qarsy. Ol qarsylyqtaryn biylik iyeleri eshqashan ashyq aitpaydy, birauyz sózben aitqanda, búl naghyz «sabotaj», yaghny jasyryn qarsylyq. Olar barlyq jaghynan qarsylyq kórsetude, memlekettik tilding dәrejesin ósiruge de, búrynghy zangha ózgeris pen tolyqtyru engizuge de, jana zang qabyldaugha da qarsy. Búnyng barlyghyn biz óz kózimizben kórip otyrmyz. Jana zannyng qabyldanbauyna kedergi qoghamnyng emes, biylikting qarsy boluy, sonyng ishinde atqarushy biylikting qarsylyghy.

Anar Fazyljanova:

- IYә, dúrys aitasyz, alghash tәuelsizdik alghan kezdegi  jasalghan til turaly zan, jalpy Qazaqstandaghy sol kezendegi tildik sayasattyng baghdaryn aiqyndady. Al endi ózimizge belgili  elimizde ol kezde iri diaspora orys últynyng ókilderimen salystyrghanda qazaq halqynyng sany aitarlyqtay artyq bolghan joq. Qazir jaghday qazaqtildi, memleket últtyng paydasyna qaray oiysty. Songhy sanaq boyynsha qazaqtardyng sany 70 payyzgha jaqyndap qaldy. Sondyqtan sol kezde memlekettik tilding zannamalyq bazasy bolyp tabylatyn qúqyqtyq-normativtik qújattar qazirgi jaghdayatqa sәikes ózgertudi qajet etedi. Ásirese, memlekettik tilding demografiyalyq bazasy kýsheyip túr, sondyqtan osyny eskerip, memlekettik til turaly zang bolu kerek dep esepteymiz. Ayta keter jayt, zandy jasar kezde ony keshendi týrde qarastyryp jasau kerek. Zang jasau barysynda tiltanushy, sayasattanushy, әleumettanushy, mәdeniyettanushy, ekonomist-menedjer mamandardy tartyp barynsha keng kólemde salalardy qamtu kerek. Óitkeni, til damytu degen mәsele tek tiltanushylar men mektep múghalimderining ghana problemasy emes.

Aydos Sarym:

- Búl - sananyng iynersiyasy. Sol 80-90 jyldardyng basyndaghy ýreyding әseri dep esepteymin. Bizde ókinishke oray, osynday baghdarlamalardy jasap, bekitip basqaryp otyrghandardyng kóbisi sol baghy ýrey men fobiyalardyng kezinde qalyptasqan azamattar. Sondyqtan, belgili bir qadamdargha barugha dayyndyqtary  joq jәne býgingi elitanyng ishindegi naqty kelisimning joqtyghy da bizde jana zannyng qabyldanbauyna alyp kelip otyr.  Biz Ata zanymyzda bekitilgen zandardy ózimiz oryndap otyrghan joqpyz jәne ony oryndamaudyng tәsilin ózge últtargha kórsetip te otyrmyz. Kezinde tilimizge janashyr aghalarymyz: «Biylik ózi bastap berse, qazaq tilining qamqorshylary eselep óser edi» dep jaqsy aitty. Barlyghy dep aitpaymyn, alayda óz balalaryn qazaq mektepterine berse, qazaq tilining qoldanys ayasy eselep ósetini anyq. Kem degende memlekettik qyzmet jәne azamattyq qyzmet kórsetip jatyrghandardyng arasynda  qazaq tiline degen ynta әldeqayda sapaly týrde ósetin edi.

3 súraq. Memlekettik tildi damytu ýshin qúrylghan resmy mekemelerding arasynda (Til komiyteti, Oblystyq til basqarmalary, Til bilimi instituty jәne t.b.) nege baylanys, ortaq baghdarlama, strategiyalyq josparlar joq? Olardyng júmysyn kim ýilestirui tiyis?

Dos Kóshim:

- Birinshiden, búl mekemeler memlekettik tildi damytugha qúrylghan joq. Ataularyn qaranyz, sol mekemelerdin, tipti zanymyzdyng ózi «Til turaly» zan, biraq, memlekettik til turaly  zang emes.  Sol siyaqty atalghan mekemelerding de atauynda memlekettik degen sóz joq, olar biz barlyq tilding mәselesin qaraymyz deydi. Búl - ýlken qatelik. Biz orys tildi qoghamnan qazaq tilin memlekettik til dep bólip alghannan keyin, sol tilimizdi damytatyn naqty organdar kerek jәne olar memlekettik tildi damytu organdary dep ataluy kerek. Mәselen, tilderdi damytu ortalyghy, ol qay tildi damytyp otyr, arabtyng tili me, әlde basqa ma, әiteuir tilderding barlyghy kiredi. Bizding eng birinshi qateligimiz osydan bastalyp otyr.

Til turaly zannyng aldynda jauapkershilik bolu kerek. Eger zanda sonday jauapkershilik qarastyrylsa, ony baqylaytyn organ - prokuratura bolu kerek. Mysaly, qazirgi qoldanystaghy til turaly zanymyzda baghalardyng barlyghy eki tilde jazylu kerek degen sóz bar. Osy baptyng jýzege asqanyn bir jerden de kezdestire almaysyz. Ony Bas prokurordan bastap, barlyq prokuraturadaghy qyzmetkerler kórip otyr. Biraq oghan qarsy qoldanatyn eshqanday jaza qarastyrylmaghan. Jaza joq bolghannan keyin olar eshnәrse jasay almaydy. Eger belgili jazalar bolsa til saqshylarynyn, til polisiyalarynyng eshqanday da qajeti bolmas edi. Zang qabyldanghannan keyin ony oryndamaghandargha jaza da bolu kerek. Úmytpasam, Latviyada tilding qúqyghyn búzghandargha baylanysty 10 týrli zang bar. Men de memlekettik til ayasyndaghy zangha baghynbaghandargha 12 týrli jazany belgilep qoydym. Ol jazalar barlyq azamattargha mindetti, demek, zang oryndalmasa olar jazagha tartylatyn bolady. Búl memleketting klassikalyq jýiesi, әlemdegi barlyq memleket osylay júmys isteydi.

Anar Fazyljanova:

-       Til komiyteti - Qazaqstannyng barlyq aumaghynda til sayasatynyng jýzege asuyna, oblystyq til basqarmalary sol oblys aumaghyndaghy jalpy til sayasatynyng tetikterin engizuge jauap beretin resmy memlekettik mekemeler. Al endi Til bilimi institutynyng negizgi maqsaty  memlekettik tildi damytu emes. Onyng negizgi maqsaty til ghylymyn damytu. Qazaqstanda matematika, fizika, geografiya siyaqty ghylym salalary bar. Olar ózining ghylymgha deyingi bilimder jýiesi negizinde qalyptasyp, Kenes kezinde infraqúrylymdarmen, kadrlarmen, úiymdastyru sharalarymen kýsheytilgen bazasynyng negizinde tәuelsizdik jyldary janaryp, janghyryp damyp kele jatyr. Dәl solay qazaq til ghylymy da damyp kele jatyr. Qazaq til ghylymynyng әlemdik til ghylymymen qatarlasa, sodan qalyspay damuyna jauap beretin birden-bir ghylymy mekeme - Til bilimi instituty. Búl ghylymy mekeme memleketten qarjylandyrylady.

Al janaghy aitylghan resmy mekemelerding arasyndaghy baylanys, ortaq baghdarlama, strategiyalyq josparlar joq degen mәsele bar. Búlardyng arasynda atalghan jospar, baghdarlamalar boluy mindetti degen mәsele kishkene orynsyzdau. Óitkeni, búlardyng arasynda ýilesimdi qyzmet bolu kerek. Al endi ortaq baghdarlama bolu degen olardyng әrqaysysynyng qyzmetterine, róline onsha ýilespeydi.

Aydos Sarym:

- Til salasy boyynsha jalghyz memlekettik organ bar, ol - mәdeniyet jәne aqparat ministrligi. Qalghan mekemeler osy organnyng negizinde júmys jasaydy, memlekettik tapsyrystar, grant alady. Yaghni, solardyng júmysyn strategiyalyq úiymdastyru ýkimet tarapynan mәdeniyet jәne aqparat ministrligi, bilim jәne ghylym ministrligi jәne ýlken dengeyde preziydent әkimshiligining basty nazarynda boluy kerek.

4 súraq. Mәdeniyet ministrligi men jergilikti әkimdikterden bólinetin qarjydan bólek Til biliminen irgeli zerteuler jýrgizu ýshin, Bilim jәne ghylym ministrligi arqyly Til bilimi institutyna jәne Joghary oqu oryndarynyng qazaq tili kafedralaryna jyl sayyn mln-daghan qarjy bólinedi. Olardyng qaytarymy nege joq?

Dos Kóshim:

-  Men shynymdy aitayyn, onday milliondaghan qarjylardyng bólinetindigin estigen  joqpyn. Joghary oqu oryndarynyng qazaq tili kafedralary tildi damytu ýshin arnayy aqsha aldy degendi estigen emespin. Mening oiymsha, búl dәleldi, deregi bar mәsele emes. Sebebi, basqa-basqa qazaq tili kafedrasyndaghylar «bizge mynaday mәseleler ýshin aqsha bólindi, ony osynday maqsatta júmsadyq» dep aitar edi ghoy. Onday qarjynyng bólingendigin estigen  joqpyn...

Anar Fazyljanova:

-  Eshqanday nәtiyje joq degenge men taghy da kelise almaymyn. Mýmkin bólingen qarjydan kýtiletin nәtiyje men naqty alynghan nәtiyje arasynda aiyrma bar shyghar. Biraq, mýldem nәtiyje joq degenge kelispeymin. Bir ghana Til bilimi instituty qansha jyldan beri qazaq tilining mamandaryn dayarlaumen ainalysty. Býkil respublika boyynsha qazaq filologiyasy kafedralarynda sabaq beretin oqytushy, professorlyq qúramnyng ishinde bolmaghanda bireu-ekeui, әitpese teng jartysy osy instituttan ghylymy dәrejelerin alu ýshin ghylymy tәjiriybeden, taghlymdamadan ótkender. Institut qazaq til ghylymynyng qarashanyraghy. Bizden taghlymdamadan ótken oqytushylar jaqsy bolsyn, jaman bolsyn, ortasha bolsyn ózi júmys jasaytyn oqu ornynda studentterdi oqytyp, dәrister oqylyp jatsa, sonda dәristerding bәri dalagha ketip jatyr, eshqanday nәtiyje joq degenge kim kelisedi.

Institut ghylymiy-zertteu júmystarymen ainalysyp, irgeli jәne qoldanbaly zertteuler jýrgizedi. Memleketten búghan bólingen qarjy memlekettik tilding lingvistikalyq bazasyn jasaugha júmsalady.. Qazaq tilining memlekettik til bolyp qalyptasuy, nyghangy men jetilui ýshin ghylymy lingvistikalyq bazasy jasalu kerek boldy. Tәuelsizdik alghannan beri ol jasaldy, qazaq tilining negizgi normativtik sózdikteri: orfografiyalyq, orfoepiyalyq, sinonimder, dialektologiyalyq, teneuler, frazeologiyalyq, tipti ekitildi oryssha-qazaqsha, qazaqsha-oryssha akademiyalyq enbektermen qatar 15 tomdyq әdeby tilding týsindirme sózdigi jaryq kórdi. Qazaq tilining akademiyalyq grammatikasy, funksionaldyq grammatikasy siyaqty t.b. irgeli teoriyalyq enbekteri jaryqqa shyqty. Oghan negizgi kýsh salushy Til bilimi instituty boldy.

Aydos Sarym:

- Búl jerde mynaday mәsele bar, ol - bizding Qazaqstandaghy ghylymnyng ómirden alshaqtyghy degen mәsele. Kýni keshe «Qazaqstan» arnasynda bolghan baghdarlamada ghalym aghalarymyz ózderine shang juytpay, biz segiz tomdyq, jeti tomdyq kitaptar shygharyp jatyrmyz deydi. Biraq nege sol júmystardyng әseri qoghamda kórinbeydi? Áriyne, kez kelgen adam әlgi jeti tomdyq, segiz tomdyq kitaptardy alyp oqymaydy. Ol kitaptar sol saladaghy mamandargha ghana qajet, alayda qoghamnyng kóp bóligine onyng keregi de joq jәne ony oqymaydy. Aytylyp ketkendey, osy gumanitarlyq ghylym salasynda keremet zertteuler jasalyp jatqan bolar, bilimdi ghalymdarymyz bar shyghar. Mysaly, biz fizika, himiya salasyndaghy ghalymdardan naqty nәtiyjeni talap etemiz ghoy, dәl sonday naqty talap gumanitarlyq ghylym salasyndaghy ghalymdarymyzgha da qoyyluy qajet.  Bilim jәne ghylym ministrligi arqyly qarjylandyryp otyrghan kez kelgen mekemege sonday talap qoy kerek.

5 súraq. Memlekettik til memleket tarapynan qúqyqtyq, qarjylyq jәne nasihattau jaghynan naqty qoldaulargha ie boluy kerek. Tilimizding túghyrgha qonuyna ne kedergi, atalghan ýsh tetikting qaysysy tolyq nәtiyje bermey otyr? Jalpy bizde til sayasaty bar ma, onyng oryndalu mehanizmderi jolgha qoyylghan ba?

Dos Kóshim:

- Josparlanghan til sayasaty esebinde 2011-2020 jyldargha arnalghan baghdarlamany aituymyzgha bolady. Alayda, bizding kónilimiz tolmaytyndyghyn qabyldanghan  kezderi de aittyq, qazir de aitamyz. 2000-2010 jyldargha arnalghan baghdarlamanyng jýzege aspaghandyghyn, kóptegen algha qoyghan mәselening oryndalmaghandyghyn kórip otyrmyz. Aldynghy baghdarlamanyng nelikten jýzege aspaghandyghyna taldau jasalmay, saralanbay  qabyldanghan búl jolghy jospardyng da bolashaghy kýngirt sekildi. Qúqyqtyq jaghyna keler bolsaq, jogharyda atap ketkendey, qostildilik mәselesi. Memlekettik tilimizding keng qanat jaymauyna osy qostildilik kedergi bolyp otyr. Qúqyqtyq jaghynan memlekettik til zanyn qabyldauymyz kerek. Ol zannyng jobasyn dayyndap, halyqqa úsynyp ta ýlgerdik.

Kelesi - qarjy mәselesi. Biylik tarapynan bólinip jatyr degendi estiymiz. Biraq sony qadaghalau, shyn mәninde dúrys júmys jasap jatqandyghyn baqylau jaghynan biz qaranghymyz. Qosymsha qarjynyng qayda ketip jatqandyghyn tekseretin organdardyng boluy jәne ol halyqqa ashyq jariyalanyp otyruy  kerek. Bizde osy qadaghalau jetispey jatyr. IYә, memleketting qarjy bóletinin bilemiz, alayda onyng tiyimdi týrde júmsalyp jatqandyghyn kórgen joqpyn.  Ýshinshi, nasihat mәselesi. Memlekettik tildi nasihattau jóninde, meninshe, ýlken kemshilik bar dep oilaymyn. Sebebi, bizding qogham ekitildi. Qazaqtildi BAQ  shamasy kelgenshe aitady, jazady.  Al,   budjetten qarjy alyp otyrghan orystildi BAQ qarsy sóileydi, shamasy kelse ayaqtan tartady. Ony toqtatatyn biylikti de men kórip otyrghan joqpyn.

Anar Fazyljanova:

- Jalpy, «tilimiz túghyryna qonu ýshin» degen tirkes qate, meninshe. Túghyryna qonbasa, Ata zanymyzda «Qazaqstan Respublikasynyng memlekettik tili - qazaq tili» dep jazylar ma edi?  Túghyryna qonghan, bayaghyda qonghan jәne qay jaghynan alsanyzda ol sol túghyrgha layyq til. Búl jerde kedergi tilding tútynushysynda jәne sol tútynushynyng sapasynda bolyp túr.

Súraghynyzgha oray, qúqyqtyq, qarjylyq, nasihattau jaghynyng qaysysy kemshin qalyp otyr degenge keler bolsaq, eng birinshi qúqyqtyq dep aitar edim. Sebebi, qazirgi kezde qazaq tiline kelgende, memleket liyberaldyq sayasat ústanyp keldi, yaghny biraz solqyldaqtyq bar. Ras, ol kenestik biylik qúlaghan zamannyng talaby ýshin oryndy boldy jәne ol ózining nәtiyjesin berdi. Eger  tilge qatysty sayasat liyberaldy bolmaghanda, sol  kezdegi jaghdaygha baylanysty týrli qaqtyghystar bizde de qaytalanar ma edi. Ony týsinip, barlyghy baghalap otyr. Al endi sol sayasatty әri qaray jalghastyra beru dúrys emes. Qazir jaghday birshama ózgerdi, sondyqtan memlekettik tilding qúqyqtyq bazasyn da jaghdaygha qaray ózgertu kerek.  Professor Núrgeldi Uәliyev  «Liyberaldy sayasattan instrumentaldy sayasatqa kóshu kerek» dep aitatyn. Instrumentaldyq degenimiz naqty isterge baghyttalghan, naqty mehanizmderi jasalghan sayasat. Memlekettik tildi bilmeytin memlekettik mekemede júmys isteytin adamdargha naqty sharalar qoldanu kerek.

Aydos Sarym:

- Shynyn aitar bolsa, ýlken sayasy jigermen belsendilik bolmaghandyqtan ýsheui de aqsap túr dep aitugha bolady. Konstitusiyamyz, zandarymyz, baghdarlamalarymyz bar, barlyghynda qazaq tilining mәrtebesi turaly mәseleler  qozghalghan. Alayda, onyng barlyghyn jasap jatyrghan joq. Mening oiymsha, qazir jana tyng iydeyalar kerek. Qazir biylik ózi ýsh túghyrly til degen mәseleni qozghap jatyr. Osyny ózderine qarsy paydalanu kerek siyaqty. Qazaqstanda ózin joghary mәdeniyetti dep sanaghan adam ýsh tilde erkin sóileui kerek deydi. Al sony sheneulikterimizding ózi jóndi bilmeydi. Ras, orys tilin barlyghynyng biletini anyq, aghylshyn tilin jetistirip jatqany shamaly, al qazaq tilining jayy, aitpasa da belgili. Osylay bola túra olar halyqtan ýsh tildi erkin mengeru kerektigin qalay talap etpekshi?

Biylikti bilmeymin, biraq qoghamnyng arasynda jana belsendilik oyanyp kele jatqan sekildi. Árqaysymyz kishkene de bolsa tirshilik jasaytyn bolsaq, memlekettik tilimizding ayasy úlghayatyny anyq. Barlyghyn aparyp biylikke tirep qoiy, ol da qatelik. Qazaqtyng jaman «auruy» bar, «men aittym, sen jasa» degen. Sodan arylyp, әrkim ózinshe jauapkershilikti sezinu kerek. Jemqorlyqtyng boluy, taghy sol siyaqty jaghymsyz isterding boluy búl ózimizding nemqúraylyghymyzdyn, salghyrttyghymyzdyng tikeley nәtiyjesi.

Súhbatty jýrgizgen

Balghyn Ádilbaeva

«Abay-aqparat»