QR Parlamenti Mәjilisi deputaty, «Aq jol» fraksiyasy mýshesi Qazybek Isa QR Premier-ministrining orynbasary E. Toghjanovqa deputattyq saual jasady.

Osydan ýsh kýn búryn, 14 qarashada 2022 jylghy futboldan әlem chempionatyna irikteude Qazaqstan últtyq komandasynyng Fransiya komandasynan 8:0 bolyp, futbol tarihyndaghy masqara eseppen oisyray jenilui elding qatty narazylyghyna úshyrap, qoghamda rezonans tudyruda.

Baspasózde aimaqtardaghy futbol klubtaryna 71 mlrd júmsalghany, tek «Astana» klubynyng ózine 15 mlrd bólingeni jarysa jazyluda. Biraq nәtiyje qayda?!.

Búl bas bapkerding emes, bizdegi jalpy futbol jýiesining kinәsi! Biz Mәjilis deputaty Qazybek Isanyng deputattyq saualyn oqyrman talqysyna úsynbaqpyz...

QR Futbol federasiyasynyng bas hatshysy keshegi baspasózdegi sózinde: «Biz budjetten qarajat almaymyz, qaydaghy milliardtar, 200 million tenge ghana aldyq», - dep jauap beripti. Al «jenilisting sebebi - jaqsy futbolshylardyng tapshylyghy», - dep aqtaluda.

Federasiya: «budjetten kóp qarjy almaymyz», - deydi. Biraq milliardtardy osy federasiyagha kiretin kәsipqoy klubtar oblys әkimdikteri arqyly aluda. Songhy ýsh jyldaghy oblystyq әkimdikterding kәsiby klubtargha bólgen qarjysynyng ózi az emes - 111, 2 mlrd. Al federasiyagha respublikalyq budjetten, UEFA-dan, Samrúq-Qazynadan, demeushiler bólgen qarjylardy qosar bolsaq, olardyng esebi joq – óitkeni resmy mәlimetter joq. Futbol әlemi boyynsha  barlyq anyq aqparaty bar transfermarkt.com saytynyng mәlimeti boyynsha Qazaqstan futbolynyng bir jyldyq budjeti -133 mlrd tenge.

Al, jaqsy futbolshylardyng tapshy bolatyny - ózimizding futbolshylarymyzdy dayyndaudyng ornyna, mol qarajatty sheteldik legionerlerge júmsaudyng tikeley nәtiyjesi.

Mysaly,  Premier-ligada 2021 jyly 371 futbolshy bolsa, baqanday 150-i, yaghny jartysyna juyghy legionerler, oghan birinshi ligadaghy 16 futbolshyny qosynyz, bәri 166 legioner bar eken.

Halyq qazynasy qazaq futbolshysyn damytugha emes, shetel futbolshysyn bayytugha júmsalyp jatyr!?

Legionerlerge ózimizding futbol naryghymyz qalyptasqansha shekteu qongymyz kerek

Bizding Qazaqstan futbol federasiyasy talabynyng bir týsiniksiz jeri, Qazaqstan chempionatyna esh uaqytta ónirlerdegi futbol klubtary qatysa almaydy. Sebebi, federasiya erejesi boyynsha, ónirlerdegi futbol klubtary respublika chempionatyna qatysu ýshin sol jerde kәsiby futbol ligasynda oinaytyn klub boluy kerek!?. Al kәsiby futbol ligasynda oinaytyn klub audan týgili, qalalardyng bәrinde joq qoy. Tek oblys ortalyqtarynyng ózinde bir-bireuden ghana! Búl endeshe ónirlerdegi, mysaly shalghaydaghy Shardaranyn, jyraqtaghy Jympitynyng nemese shekaradaghy Narynqoldyng futbolshylary eshuaqytta Qazaqstan chempionatyna qatysa almaydy degen sóz. Al alys ónirlerde kimder túrady? Yaghny qazaq futbolshylarynyng futbolgha jaqynday almay jýrgenining basty sebebi osynda jatyr. Sonda eger ol kәsiby futbol klubynda oinay almasa, audandardaghy balalar men jasóspirimder futbol mektebi memleketting milliondaghan qarjysyn shyghyndap, ne ýshin futbolshylardy dayyndap jatyr degen zandy súraq tuady…

Kezinde «Aq jol» fraksiyasy birneshe ret deputattyq saual jasap kótergendey, qarjyny balalar men jasóspirimder mektepterine, futbol mektepterin damytugha, balalar bapkerlerin dayyndaugha júmsau kerek. Futbol akademiyasyn qalyptastyruymyz kerek. Auyldardaghy talantty balalardy tartugha jaghday jasau kerek.

Budjetten futbolgha bólingen qarjylardan balalar futbolyna jetkilikti júmsalyp keledi dep aitu qiyn. Demek jaqyn bolashaqta Qazaqstan futbolynyng damuy da qiyn degen sóz.

Balalar futbolynyng damu ólshemderining negizgisi - transferlik qúnymen, klubqa týsirgen tabysymen ólshenedi. Osy kýnge deyin Europa klubtaryna ózimiz dayyndaghan 1 futbolshyny transfer jasay almadyq. Tabys týsire almadyq. Milliardtar qúiyp, Braziliyagha alaqaylap shygharyp salghan  balaqaylar  qayda qazir? Sol 78 balanyng kәsiby klubtarda oinap jýrgen bireui de joq?! Sonda olardy futbolda damytugha jibergenbiz be, joq óz qalaghandarymyzdy iriktep alyp, demalugha  jibergenbiz be?

Sportymyz damuy ýshin aldymen infraqúrylymdarymyz say boluy kerek. Bizde oghan da aqsha júmsalmaydy. Stadion, futbol alandary bolmasa, balalar qayda oinaydy? Mektepterding sportzaldary men alandaryn jalgha beru bastalghaly beri, balalardyng sabaqtan tys uaqytynda futbol oinauy arman bolyp qaldy. Sebebi kóbisi balalardyng tegin futbol oinaghanynan góri, syrttan kelgenderge jalgha berip aqsha tapqandy jón kóredi.

Mysaly, alysqa qúlash siltemey-aq kórshilerimiz, tuys eki elmen salystyrayyq.

Qazaqstan 30 jylda 1 ghana stadion salsa, futbol budjeti bizden eki esege juyq az Ózbekstan qazirgi zaman talabyna say 10 stadion salyp tastaghan.

FIFA reytingisi boyynsha qazir Qazaqstan 125 orynda túr. 2000 jyly 121 orynda bolghanbyz, sonda odan beri milliardtar kóbeygen sayyn damudyng ornyna biz keri ketip bara jatyrmyz. Al TMD elderindegi futbol budjeti eng az – Qyrghyzstan 96-orynda.

Milliardtar alyp otyrghan qazaq futbolynda gol joq! Al auyldarda qarjy tapshylyghynan jol joq!

Álem chempionatyna irikteude eng songhy oryndaghy bizding futbolgha әkimdikter olimpiada, әlemdik chempionattarda altyn medali alyp keletin  boks, kýres jәne auyr atletika ýsheuin qosqandaghy bólgen qarajattan 3 ese kóp aqsha júmsap otyr. Futbolgha bólingen budjettin  80 payyzdayy jeke futbolshylargha tólenedi.

Futbolgha 30 jyl boyy milliardtar júmsalyp otyrsa da, «budjetimiz Europa dengeyine jetpeydi» dep kele jatyr. Al halqynyng sany 4 mln. ekonomikasy bizden 3 ese kishkentay, ligasy 1991 jyly qúrylghan, 1995 jylgha deyin soghys órtine oranghan – Horvatiya ótken jyly әlemning futbol derjavalaryn kýirete otyryp, әlem chempionatynda finalgha shyqty. Biz masqara bolyp jenilgen alpauyt Fransiyamen teng dengeyde oiyn kórsetti. Budjeti әlemning 50 eline kirmese de, futbolynyng damu dengeyi әlemning top 10-dyghyna kiredi. Yaghni, Horvatiya – futboldy aqshasyz da oinaugha, damytugha bolatynyn dәleldegen el.

Klubtardyng әlemdik reytingisinde eshqanday klubymyz 100-dikting qataryna kirmeydi. Al 200-dikting sonynda, 186-shy orynda tek bir «Astana» kluby ghana bar. Birde bir futbolshymyz transferlik qúny boyynsha alghashqy 500-dikke kirmeydi. Búl fakti, 30 jyl boyy futbolymyzdyng eshqanday damymaghanyna dәlel.

Endeshe, futbolgha halyqtyng qyruar qarjysyn Fransiyadaghyday әlemge masqara bolu ýshin qúiyp otyrmyz ba?

Nәtiyjesiz futbolgha bólingen 133 mlrdqa keminde 133 mektep salugha bolar edi…

Sondyqtan, gol salmaytyn, tek halyq qazynasyna qol salatyn, qol salghanda mol salatyn futbolgha milliardttardy bosqa shashudy toqtatatyn uaqyt jetti! Qazaqstan futbol jýiesin jolgha qoi qajet!

«Aq jol» fraksiyasy úsynystary:

1. Kәsiby sport, futbol - búl negizi biznes. Al әlemde kәsiby sport memleketting moynyna minip almaydy. Sondyqtan, budjetke baylanghan futbol klubtarynyng barlyghyn jekeshelendirip, memleketten qarjylandyrudy toqtatu qajet.

2. Kezinde «Aq jol» partiyasy talay kótergendey, memleket qarjysy balalar men jasóspirimder mektepterine, futbol mektepterin damytugha, balalar bapkerlerin dayyndaugha júmsaluy kerek. Auyldardaghy talantty balalargha jaghday jasau qajet.

Audan ortalyqtarynda, qala manynda da tegin futbol alandaryn salu kerek.

Seksiyalardaghy jattyqtyrushylargha pedagogtarmen teng layyqty jalaqy tóleu kerek.

3. Futbol industriyasyn, menedjmenti men marketingin damytyp, futbol mamandyqtaryn, jattyqtyrushylar kadryn dayyndau júmystaryn jolgha qoyyp, futbol akademiyasyn qalyptastyru kerek.

4. Osy uaqytqa deyin memleketten futbol salasyna bólingen qarjynyng esebi berilui tiyis. Óitkeni ol halyq qarjysy! Elimizdegi kәsiby futbol klubtaryna budjetten jyl sayyn qansha qarjy bólindi? Qazaqstan futbol federasiyasyna 2002 jyldan beri UEFA-dan jyl sayyn qansha qarjy bólindi? Turizm industriyasy men sportty qoldau qorynan jәne Últtyq olimpiada komiytetinen futbol federasiyasyna jyl sayyn qansha qarjy bólindi jәne qayda júmsaldy, bәrining esebin el bilui tiyis.

«Aq jol» fraksiyasy mýsheleri

Abai.kz