Júma, 20 Qyrkýiek 2024
Janalyqtar 3517 0 pikir 13 Shilde, 2009 saghat 20:11

Aynash ESALI. BAGhA JETPES QAZYNA

“Shynjang qazaqtarynyng ruhany mәdeniyet ýlgileri” atty jeti tomnyng túsauy kesildi

Almatydaghy Últtyq baspasóz klu­­bynda erekshe baspasóz mәsliy­haty ótti. Onda Shynjang qazaq­tarynyng auyz әdebiyeti ýlgileri men muzykalyq mú­­­­ralaryn toptas­tyr­ghan jeti tomdyqtyng túsauy kesildi. Onyng alghashqy tórt tomy byltyr Astananyng 10 jyldyghyna oray ja­ryq kórse, qalghan 3 tomy biylghy elorda kýnine tartu etilip otyr. Búl kitaptardy últymyzdyng ruhany baylyghyn, mәdeny múrasyn 30 jyldan astam uaqyt boyy el ishinen taban­dy­lyqpen jinap, yjdahatpen saqtap, sha­shauyn shygharmay ata­júrtqa jetkizgen etnograf, muzyka zertteushisi, kompo­zitor Dolda Keneshúly ekenin de aita ketsek deymiz.

“Shynjang qazaqtarynyng ruhany mәdeniyet ýlgileri” atty jeti tomnyng túsauy kesildi

Almatydaghy Últtyq baspasóz klu­­bynda erekshe baspasóz mәsliy­haty ótti. Onda Shynjang qazaq­tarynyng auyz әdebiyeti ýlgileri men muzykalyq mú­­­­ralaryn toptas­tyr­ghan jeti tomdyqtyng túsauy kesildi. Onyng alghashqy tórt tomy byltyr Astananyng 10 jyldyghyna oray ja­ryq kórse, qalghan 3 tomy biylghy elorda kýnine tartu etilip otyr. Búl kitaptardy últymyzdyng ruhany baylyghyn, mәdeny múrasyn 30 jyldan astam uaqyt boyy el ishinen taban­dy­lyqpen jinap, yjdahatpen saqtap, sha­shauyn shygharmay ata­júrtqa jetkizgen etnograf, muzyka zertteushisi, kompo­zitor Dolda Keneshúly ekenin de aita ketsek deymiz.
“Dolda aghamyz kóp jyl boyy kóz mayyn tauysyp jinaghan búl jәdi­ger­lerdi Sh.Uәlihanov pen A.Zatae­vich­ting últtyq mәdeniye­ti­mizge sinirgen úsh­an-teniz enbegimen salystyrugha túrar­lyq. Ásirese, óskeleng úrpaq ýshin. Ýni­lip, zerdelep, zertteu, ter tóge otyryp retteu – ghalym­da­rymyzdyn, qolyna qalam ústaghan ziyaly qauym ókilderinin, qala berdi kózi ashyq, kókiregi oyau әrbir azamattyng abzal boryshy. Osy túrghydan kelgende, taghdyr tauqymetimen kezinde shekara asyp, keyinnen tughan jerge qayta oralghan Dolda Kenesh­úly­nyng qolda­ry­nyzgha tiyip otyrghan “Shynjang qazaq­tarynyng ruhany mәdeniyet ýlgileri” atty jinaghy últtyq mәdeny qorymyzgha, Elbasy bastap, el qoshtaghan, tәuelsiz memlekettigimizding “Mәden múra” mem­lekettik baghdarlamasyna qo­sylghan asa qúndy dýnie bolyp tabylady”, depti ki­taptyng alghy­sózinde YuNESKO isteri jó­nindegi Últtyq komissiyanyng tóra­ghasy әri Astana qalasynyng әkimi Imanghaly Tasmaghambetov.
Jaqsynyng jaqsylyghyn aityp oty­ru­dy jón sanaytyn halqy­myzdyng salty­men osy kitaptardyng jaryq kóruine Imanghaly Tasma­gham­betovting tikeley yq­paly tiy­ge­nin aita ketu paryz. Baspasóz mәs­lihaty kezinde de Shynjang qazaq­tary arasynan Dolda Keneshúly tabany tozyp jýrip jinaghan osynshama múra tiyisti adamdar­dyng qolyna týsip, talay eljan­dy azamattar osy bastamagha at- salysqany, әriyne, az aitylghan joq. Ol kisi sonau 1970 jyldan bastap jinaghan dýniyelerin elge kelip-ketip jýrip, 2007 jyly Imanghaly Núrghaliyúlynyng qo­lyna tiygizgen eken. Dolda Ke­neshúly jýzden astam qissa-dastan, 50-ding ýstinde arab-parsy, shaghatay jazu­la­ryn­daghy kóne kitaptar, birneshe myn­daghan shumaq óleng jyrlar, kóne aitystar, maqal-mәtelder, sheshendik tol­ghaular, anyz әngimeler, tarihy shejireler, 2 myngha juyq halyq әn-kýilerin jinaghan.
Osynshama tendesi joq jә­di­gerding baghasyn baghamdaghan Iman­ghaly Tasma­ghambetov kóp úz­at­pay qúramynda Bilәl Ys­qa­qov, Aytqaly Jayymov, Edil Qú­sayynov syndy muzyka ma­man­dary men zertteushileri, or­yndaushylary bar topty qúryp, 20-dan astam audio-tas­palarda saqtalyp kelgen әn-kýilerdin, sybyzghy kýilerining notagha týsuine múryndyq bolypty. Júmysshy toby­nyng ýilesti­ru­shisi retinde osynshama dýniyening IYmekenning qolyna tapsy­ry­luy­na araaghayyndyq jasaghan aqyn Úlyqbek Esdәulet belgilenedi.
Sodan beri tynbay jýrgizilgen jú­mystyng nәtiyjesine, 7 tomnyng túsau­ke­serine jurna­lister alghash kuә boldy. Qysqasy, últy­myz­dyng mәdeny múrasy iriktelinip baryp (qaytalanatyn әn-kýiler bar), taghy da 128 sybyzghy kýiine, 300-den astam dombyra kýii­ne, 400-dey әn ýlgilerine tolyqty. Salystyru ýshin aitar bolsaq, kenes zamanynda elimizde bar bolghany 12 sybyzghy kýii saqta­lynyp qalghany anyqtalghan.
Shynjang qazaqtarynyng mu­zy­kalyq múralary búryn-sondy osynshalyq tútas, meylinshe to­lyq jinaqtalghan kýiinde klas­sikalyq nota jazuyna týsirilip kórmegen. Óitkeni, Qytayda muzykalyq shygharmalardy sandyq nota jazuymen órnekteu qalyptasqany belgili. Son­dyq­tan osynau ruhany qazyna­myz­dyng endi әlemdik muzyka kenis­ti­gine taraluyna keng jol ashy­lyp otyr dep sanaugha bolady.
Búl kitaptardyng alghashqy eki tomyna maqal-mәtelder men ólender, tolghaular, kóne ai­tys­tar toptastyrylsa, ýshinshi to­my­na Altay-Tarbaghatay óni­ri­ning sybyzghy kýileri, tórtinshi, besinshi tomdaryna halyq әn­deri, altynshy, jetinshi tomda­ry­na dombyra kýileri nota­symen engizilipti.
Jәne osy sauapty iske atsa­lys­qan “Atamúra” baspa kor­po­ra­siyasynyng eren enbegi lay­yq­ty elenip otyr. Jinaqty qysqa merzimde kóz tartar­lyqtay kór­kem әri sapaly etip shygharghan bas­pa kor­po­rasiyasynyng preziy­denti Raqym­ghaly Qúl-Múhammed te baspasóz mәsliy­hatyna jiy­nalghan jurnalister men óner ókil­derining alghysyna bólendi.
Osylaysha ózi de ónerden qúr­alaqan emes әuletten shyq­qan Shynjang qazaghy – Dolda Ke­nesh­úlynyng jankeshti enbegimen jinalyp, atajúrtyna adal әkel­gen tendessiz baylyghy tәuel­siz­dikting arqasynda túsauy qayta kesilip, últtyq ruhaniyat ýiirine kelip qosyldy.
Baspasóz mәslihatynda әrip­teste­ri­miz Shynjang qazaqtary arasynda saq­talynyp qalghan siy­rek kýiler men әn­der­di kom­po­zitor Dolda Keneshúlynyn, Qúr­manghazy atyndaghy konser­va­to­riya­nyng professory Bilәl Ys­qaqtyn, sybyzghyshy, kýishi Edil Qúsay­ynovtyn, әnshiler Qúr­manbek Álimghazyúly men Riza Qayyrbayqyzynyng oryn­dauynda túnghysh ret túshynyp tyndady.

 

 

Aynash ESALI, Almaty.
«Egemen Qazaqstan» gazeti

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alashorda

IYdey Alasha y sovremennyy Kazahstan

Kerimsal Jubatkanov 2390