“شىڭجاڭ قازاقتارىنىڭ رۋحاني مادەنيەت ۇلگىلەرى” اتتى جەتى تومنىڭ تۇساۋى كەسىلدى

الماتىداعى ۇلتتىق ءباسپاسوز كلۋ­­بىندا ەرەكشە ءباسپاسوز ءماسلي­حاتى ءوتتى. وندا شىڭجاڭ قازاق­تارىنىڭ اۋىز ادەبيەتى ۇلگىلەرى مەن مۋزىكالىق مۇ­­­­رالارىن توپتاس­تىر­عان جەتى تومدىقتىڭ تۇساۋى كەسىلدى. ونىڭ العاشقى ءتورت تومى بىلتىر استانانىڭ 10 جىلدىعىنا وراي جا­رىق كورسە، قالعان 3 تومى بيىلعى ەلوردا كۇنىنە تارتۋ ەتىلىپ وتىر. بۇل كىتاپتاردى ۇلتىمىزدىڭ رۋحاني بايلىعىن، مادەني مۇراسىن 30 جىلدان استام ۋاقىت بويى ەل ىشىنەن تابان­دى­لىقپەن جيناپ، ىجداھاتپەن ساقتاپ، شا­شاۋىن شىعارماي اتا­جۇرتقا جەتكىزگەن ەتنوگراف، مۋزىكا زەرتتەۋشىسى، كومپو­زيتور دولدا كەنەشۇلى ەكەنىن دە ايتا كەتسەك دەيمىز.

“شىڭجاڭ قازاقتارىنىڭ رۋحاني مادەنيەت ۇلگىلەرى” اتتى جەتى تومنىڭ تۇساۋى كەسىلدى

الماتىداعى ۇلتتىق ءباسپاسوز كلۋ­­بىندا ەرەكشە ءباسپاسوز ءماسلي­حاتى ءوتتى. وندا شىڭجاڭ قازاق­تارىنىڭ اۋىز ادەبيەتى ۇلگىلەرى مەن مۋزىكالىق مۇ­­­­رالارىن توپتاس­تىر­عان جەتى تومدىقتىڭ تۇساۋى كەسىلدى. ونىڭ العاشقى ءتورت تومى بىلتىر استانانىڭ 10 جىلدىعىنا وراي جا­رىق كورسە، قالعان 3 تومى بيىلعى ەلوردا كۇنىنە تارتۋ ەتىلىپ وتىر. بۇل كىتاپتاردى ۇلتىمىزدىڭ رۋحاني بايلىعىن، مادەني مۇراسىن 30 جىلدان استام ۋاقىت بويى ەل ىشىنەن تابان­دى­لىقپەن جيناپ، ىجداھاتپەن ساقتاپ، شا­شاۋىن شىعارماي اتا­جۇرتقا جەتكىزگەن ەتنوگراف، مۋزىكا زەرتتەۋشىسى، كومپو­زيتور دولدا كەنەشۇلى ەكەنىن دە ايتا كەتسەك دەيمىز.
“دولدا اعامىز كوپ جىل بويى كوز مايىن تاۋىسىپ جيناعان بۇل ءجادى­گەر­لەردى ش.ءۋاليحانوۆ پەن ا.زاتاە­ۆيچ­تىڭ ۇلتتىق مادەنيە­تى­مىزگە سىڭىرگەن ۇش­ان-تەڭىز ەڭبەگىمەن سالىستىرۋعا تۇرار­لىق. اسىرەسە، وسكەلەڭ ۇرپاق ءۇشىن. ءۇڭى­لىپ، زەردەلەپ، زەرتتەۋ، تەر توگە وتىرىپ رەتتەۋ – عالىم­دا­رىمىزدىڭ، قولىنا قالام ۇستاعان زيالى قاۋىم وكىلدەرىنىڭ، قالا بەردى كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ ءاربىر ازاماتتىڭ ابزال بورىشى. وسى تۇرعىدان كەلگەندە، تاعدىر تاۋقىمەتىمەن كەزىندە شەكارا اسىپ، كەيىننەن تۋعان جەرگە قايتا ورالعان دولدا كەنەش­ۇلى­نىڭ قولدا­رى­ڭىزعا ءتيىپ وتىرعان “شىڭجاڭ قازاق­تارىنىڭ رۋحاني مادەنيەت ۇلگىلەرى” اتتى جيناعى ۇلتتىق مادەني قورىمىزعا، ەلباسى باستاپ، ەل قوشتاعان، تاۋەلسىز مەملەكەتتىگىمىزدىڭ “مادەن مۇرا” مەم­لەكەتتىك باعدارلاماسىنا قو­سىلعان اسا قۇندى دۇنيە بولىپ تابىلادى”، دەپتى كى­تاپتىڭ العى­سوزىندە يۋنەسكو ىستەرى ءجو­نىندەگى ۇلتتىق كوميسسيانىڭ ءتورا­عاسى ءارى استانا قالاسىنىڭ اكىمى يمانعالي تاسماعامبەتوۆ.
جاقسىنىڭ جاقسىلىعىن ايتىپ وتى­رۋ­دى ءجون سانايتىن حالقى­مىزدىڭ سالتى­مەن وسى كىتاپتاردىڭ جارىق كورۋىنە يمانعالي تاسما­عام­بەتوۆتىڭ تىكەلەي ىق­پالى تي­گە­نىن ايتا كەتۋ پارىز. ءباسپاسوز ءماس­ليحاتى كەزىندە دە شىڭجاڭ قازاق­تارى اراسىنان دولدا كەنەشۇلى تابانى توزىپ ءجۇرىپ جيناعان وسىنشاما مۇرا ءتيىستى ادامدار­دىڭ قولىنا ءتۇسىپ، تالاي ەلجان­دى ازاماتتار وسى باستاماعا ات- سالىسقانى، ارينە، از ايتىلعان جوق. ول كىسى سوناۋ 1970 جىلدان باستاپ جيناعان دۇنيەلەرىن ەلگە كەلىپ-كەتىپ ءجۇرىپ، 2007 جىلى يمانعالي نۇرعاليۇلىنىڭ قو­لىنا تيگىزگەن ەكەن. دولدا كە­نەشۇلى جۇزدەن استام قيسسا-داستان، 50-ءدىڭ ۇستىندە اراب-پارسى، شاعاتاي جازۋ­لا­رىن­داعى كونە كىتاپتار، بىرنەشە مىڭ­داعان شۋماق ولەڭ جىرلار، كونە ايتىستار، ماقال-ماتەلدەر، شەشەندىك تول­عاۋلار، اڭىز اڭگىمەلەر، تاريحي شەجىرەلەر، 2 مىڭعا جۋىق حالىق ءان-كۇيلەرىن جيناعان.
وسىنشاما تەڭدەسى جوق ءجا­دى­گەردىڭ باعاسىن باعامداعان يمان­عالي تاسما­عامبەتوۆ كوپ ۇز­ات­پاي قۇرامىندا ءبىلال ىس­قا­قوۆ، ايتقالي جايىموۆ، ەدىل قۇ­سايىنوۆ سىندى مۋزىكا ما­مان­دارى مەن زەرتتەۋشىلەرى، ور­ىنداۋشىلارى بار توپتى قۇرىپ، 20-دان استام اۋديو-تاس­پالاردا ساقتالىپ كەلگەن ءان-كۇيلەردىڭ، سىبىزعى كۇيلەرىنىڭ نوتاعا تۇسۋىنە مۇرىندىق بولىپتى. جۇمىسشى توبى­نىڭ ۇيلەستى­رۋ­شىسى رەتىندە وسىنشاما دۇنيەنىڭ يمەكەڭنىڭ قولىنا تاپسى­رى­لۋى­نا ارااعايىندىق جاساعان اقىن ۇلىقبەك ەسداۋلەت بەلگىلەنەدى.
سودان بەرى تىنباي جۇرگىزىلگەن جۇ­مىستىڭ ناتيجەسىنە، 7 تومنىڭ تۇساۋ­كە­سەرىنە جۋرنا­ليستەر العاش كۋا بولدى. قىسقاسى، ۇلتى­مىز­دىڭ مادەني مۇراسى ىرىكتەلىنىپ بارىپ (قايتالاناتىن ءان-كۇيلەر بار), تاعى دا 128 سىبىزعى كۇيىنە، 300-دەن استام دومبىرا كۇيى­نە، 400-دەي ءان ۇلگىلەرىنە تولىقتى. سالىستىرۋ ءۇشىن ايتار بولساق، كەڭەس زامانىندا ەلىمىزدە بار بولعانى 12 سىبىزعى كۇيى ساقتا­لىنىپ قالعانى انىقتالعان.
شىڭجاڭ قازاقتارىنىڭ مۋ­زى­كالىق مۇرالارى بۇرىن-سوڭدى وسىنشالىق تۇتاس، مەيلىنشە تو­لىق جيناقتالعان كۇيىندە كلاس­سيكالىق نوتا جازۋىنا ءتۇسىرىلىپ كورمەگەن. ويتكەنى، قىتايدا مۋزىكالىق شىعارمالاردى ساندىق نوتا جازۋىمەن ورنەكتەۋ قالىپتاسقانى بەلگىلى. سون­دىق­تان وسىناۋ رۋحاني قازىنا­مىز­دىڭ ەندى الەمدىك مۋزىكا كەڭىس­تى­گىنە تارالۋىنا كەڭ جول اشى­لىپ وتىر دەپ ساناۋعا بولادى.
بۇل كىتاپتاردىڭ العاشقى ەكى تومىنا ماقال-ماتەلدەر مەن ولەڭدەر، تولعاۋلار، كونە اي­تىس­تار توپتاستىرىلسا، ءۇشىنشى تو­مى­نا التاي-تارباعاتاي ءوڭى­رى­نىڭ سىبىزعى كۇيلەرى، ءتورتىنشى، بەسىنشى تومدارىنا حالىق ءان­دەرى، التىنشى، جەتىنشى تومدا­رى­نا دومبىرا كۇيلەرى نوتا­سىمەن ەنگىزىلىپتى.
جانە وسى ساۋاپتى ىسكە اتسا­لىس­قان “اتامۇرا” باسپا كور­پو­را­تسياسىنىڭ ەرەن ەڭبەگى لاي­ىق­تى ەلەنىپ وتىر. جيناقتى قىسقا مەرزىمدە كوز تارتار­لىقتاي كور­كەم ءارى ساپالى ەتىپ شىعارعان باس­پا كور­پو­راتسياسىنىڭ پرەزي­دەنتى راقىم­عالي قۇل-مۇحاممەد تە ءباسپاسوز ءماسلي­حاتىنا جي­نالعان جۋرناليستەر مەن ونەر وكىل­دەرىنىڭ العىسىنا بولەندى.
وسىلايشا ءوزى دە ونەردەن قۇر­الاقان ەمەس اۋلەتتەن شىق­قان شىڭجاڭ قازاعى – دولدا كە­نەش­ۇلىنىڭ جانكەشتى ەڭبەگىمەن جينالىپ، اتاجۇرتىنا ادال اكەل­گەن تەڭدەسسىز بايلىعى تاۋەل­سىز­دىكتىڭ ارقاسىندا تۇساۋى قايتا كەسىلىپ، ۇلتتىق رۋحانيات ۇيىرىنە كەلىپ قوسىلدى.
ءباسپاسوز ءماسليحاتىندا ءارىپ­تەستە­رى­مىز شىڭجاڭ قازاقتارى اراسىندا ساق­تالىنىپ قالعان سي­رەك كۇيلەر مەن ءان­دەر­دى كوم­پو­زيتور دولدا كەنەشۇلىنىڭ، قۇر­مانعازى اتىنداعى كونسەر­ۆا­تو­ريا­نىڭ پروفەسسورى ءبىلال ىس­قاقتىڭ، سىبىزعىشى، كۇيشى ەدىل قۇساي­ىنوۆتىڭ، انشىلەر قۇر­مانبەك الىمعازىۇلى مەن ريزا قايىربايقىزىنىڭ ورىن­داۋىندا تۇڭعىش رەت تۇشىنىپ تىڭدادى.

ايناش ەسالي، الماتى.
«ەگەمەن قازاقستان» گازەتى