“Шыңжаң қазақтарының рухани мәдениет үлгілері” атты жеті томның тұсауы кесілді

Алматыдағы Ұлттық баспасөз клу­­бында ерекше баспасөз мәсли­хаты өтті. Онда Шыңжаң қазақ­тарының ауыз әдебиеті үлгілері мен музыкалық мұ­­­­раларын топтас­тыр­ған жеті томдықтың тұсауы кесілді. Оның алғашқы төрт томы былтыр Астананың 10 жылдығына орай жа­рық көрсе, қалған 3 томы биылғы елорда күніне тарту етіліп отыр. Бұл кітаптарды ұлтымыздың рухани байлығын, мәдени мұрасын 30 жылдан астам уақыт бойы ел ішінен табан­ды­лықпен жинап, ыждаһатпен сақтап, ша­шауын шығармай ата­жұртқа жеткізген этнограф, музыка зерттеушісі, компо­зитор Долда Кенешұлы екенін де айта кетсек дейміз.

“Шыңжаң қазақтарының рухани мәдениет үлгілері” атты жеті томның тұсауы кесілді

Алматыдағы Ұлттық баспасөз клу­­бында ерекше баспасөз мәсли­хаты өтті. Онда Шыңжаң қазақ­тарының ауыз әдебиеті үлгілері мен музыкалық мұ­­­­раларын топтас­тыр­ған жеті томдықтың тұсауы кесілді. Оның алғашқы төрт томы былтыр Астананың 10 жылдығына орай жа­рық көрсе, қалған 3 томы биылғы елорда күніне тарту етіліп отыр. Бұл кітаптарды ұлтымыздың рухани байлығын, мәдени мұрасын 30 жылдан астам уақыт бойы ел ішінен табан­ды­лықпен жинап, ыждаһатпен сақтап, ша­шауын шығармай ата­жұртқа жеткізген этнограф, музыка зерттеушісі, компо­зитор Долда Кенешұлы екенін де айта кетсек дейміз.
“Долда ағамыз көп жыл бойы көз майын тауысып жинаған бұл жәді­гер­лерді Ш.Уәлиханов пен А.Затае­вич­тің ұлттық мәдение­ті­мізге сіңірген ұш­ан-теңіз еңбегімен салыстыруға тұрар­лық. Әсіресе, өскелең ұрпақ үшін. Үңі­ліп, зерделеп, зерттеу, тер төге отырып реттеу – ғалым­да­рымыздың, қолына қалам ұстаған зиялы қауым өкілдерінің, қала берді көзі ашық, көкірегі ояу әрбір азаматтың абзал борышы. Осы тұрғыдан келгенде, тағдыр тауқыметімен кезінде шекара асып, кейіннен туған жерге қайта оралған Долда Кенеш­ұлы­ның қолда­ры­ңызға тиіп отырған “Шыңжаң қазақ­тарының рухани мәдениет үлгілері” атты жинағы ұлттық мәдени қорымызға, Елбасы бастап, ел қоштаған, тәуелсіз мемлекеттігіміздің “Мәден мұра” мем­лекеттік бағдарламасына қо­сылған аса құнды дүние болып табылады”, депті кі­таптың алғы­сөзінде ЮНЕСКО істері жө­ніндегі Ұлттық комиссияның төра­ғасы әрі Астана қаласының әкімі Иманғали Тасмағамбетов.
Жақсының жақсылығын айтып оты­ру­ды жөн санайтын халқы­мыздың салты­мен осы кітаптардың жарық көруіне Иманғали Тасма­ғам­бетовтің тікелей ық­палы ти­ге­нін айта кету парыз. Баспасөз мәс­лихаты кезінде де Шыңжаң қазақ­тары арасынан Долда Кенешұлы табаны тозып жүріп жинаған осыншама мұра тиісті адамдар­дың қолына түсіп, талай елжан­ды азаматтар осы бастамаға ат- салысқаны, әрине, аз айтылған жоқ. Ол кісі сонау 1970 жылдан бастап жинаған дүниелерін елге келіп-кетіп жүріп, 2007 жылы Иманғали Нұрғалиұлының қо­лына тигізген екен. Долда Ке­нешұлы жүзден астам қисса-дастан, 50-дің үстінде араб-парсы, шағатай жазу­ла­рын­дағы көне кітаптар, бірнеше мың­даған шумақ өлең жырлар, көне айтыстар, мақал-мәтелдер, шешендік тол­ғаулар, аңыз әңгімелер, тарихи шежірелер, 2 мыңға жуық халық ән-күйлерін жинаған.
Осыншама теңдесі жоқ жә­ді­гердің бағасын бағамдаған Иман­ғали Тасма­ғамбетов көп ұз­ат­пай құрамында Біләл Ыс­қа­қов, Айтқали Жайымов, Еділ Құ­сайынов сынды музыка ма­ман­дары мен зерттеушілері, ор­ындаушылары бар топты құрып, 20-дан астам аудио-тас­паларда сақталып келген ән-күйлердің, сыбызғы күйлерінің нотаға түсуіне мұрындық болыпты. Жұмысшы тобы­ның үйлесті­ру­шісі ретінде осыншама дүниенің Имекеңнің қолына тапсы­ры­луы­на араағайындық жасаған ақын Ұлықбек Есдәулет белгіленеді.
Содан бері тынбай жүргізілген жұ­мыстың нәтижесіне, 7 томның тұсау­ке­серіне журна­листер алғаш куә болды. Қысқасы, ұлты­мыз­дың мәдени мұрасы іріктелініп барып (қайталанатын ән-күйлер бар), тағы да 128 сыбызғы күйіне, 300-ден астам домбыра күйі­не, 400-дей ән үлгілеріне толықты. Салыстыру үшін айтар болсақ, кеңес заманында елімізде бар болғаны 12 сыбызғы күйі сақта­лынып қалғаны анықталған.
Шыңжаң қазақтарының му­зы­калық мұралары бұрын-соңды осыншалық тұтас, мейлінше то­лық жинақталған күйінде клас­сикалық нота жазуына түсіріліп көрмеген. Өйткені, Қытайда музыкалық шығармаларды сандық нота жазуымен өрнектеу қалыптасқаны белгілі. Сон­дық­тан осынау рухани қазына­мыз­дың енді әлемдік музыка кеңіс­ті­гіне таралуына кең жол ашы­лып отыр деп санауға болады.
Бұл кітаптардың алғашқы екі томына мақал-мәтелдер мен өлеңдер, толғаулар, көне ай­тыс­тар топтастырылса, үшінші то­мы­на Алтай-Тарбағатай өңі­рі­нің сыбызғы күйлері, төртінші, бесінші томдарына халық ән­дері, алтыншы, жетінші томда­ры­на домбыра күйлері нота­сымен енгізіліпті.
Және осы сауапты іске атса­лыс­қан “Атамұра” баспа кор­по­ра­циясының ерен еңбегі лай­ық­ты еленіп отыр. Жинақты қысқа мерзімде көз тартар­лықтай көр­кем әрі сапалы етіп шығарған бас­па кор­по­рациясының прези­денті Рақым­ғали Құл-Мұхаммед те баспасөз мәсли­хатына жи­налған журналистер мен өнер өкіл­дерінің алғысына бөленді.
Осылайша өзі де өнерден құр­алақан емес әулеттен шық­қан Шыңжаң қазағы – Долда Ке­неш­ұлының жанкешті еңбегімен жиналып, атажұртына адал әкел­ген теңдессіз байлығы тәуел­сіз­діктің арқасында тұсауы қайта кесіліп, ұлттық руханият үйіріне келіп қосылды.
Баспасөз мәслихатында әріп­тесте­рі­міз Шыңжаң қазақтары арасында сақ­талынып қалған си­рек күйлер мен ән­дер­ді ком­по­зитор Долда Кенешұлының, Құр­манғазы атындағы консер­ва­то­рия­ның профессоры Біләл Ыс­қақтың, сыбызғышы, күйші Еділ Құсай­ыновтың, әншілер Құр­манбек Әлімғазыұлы мен Риза Қайырбайқызының орын­дауында тұңғыш рет тұшынып тыңдады.

Айнаш ЕСАЛИ, Алматы.
«Егемен Қазақстан» газеті