Redaksiyagha Almaty oblysynyng Rayymbek audanyndaghy Qaynar auylynan hat keldi. Osynda túratyn Ajarbýbi Ábdiqasymova jeti balanyng anasy ekenin, qazir enbegining zeynetin kóretin demalysta jýrgenin jazypty. Ana әskerge ketken úlynyng densaulyghyna qatty alandap otyrghanyn aitypty. Boydan quat, qoldan kýsh qaytqan jasynda 1988 jyly tughan úly Rýstemov Medetti әskerge shygharyp salyp túryp, osynsha sary uayymgha salynamyn dep oilady deysiz be?!
Medet te medisinalyq tek­seru­den ótkennen keyin baryp, ar­nayy dәrigerlik komissiyanyng «de­ni sau, әskery qyzmetke ja­ram­dy» degen qorytyndysy boyyn­sha Ontýstik Qazaqstan ob­ly­synyng Ózbekstanmen shekara­sy­na «tayaq tastam» jerdegi Sa­rya­ghash qalasyna qonystanghan әs­kery bólimge baryp, azamattyq min­detin ótep jýr eken.
Ashyghyn aitayyq, Ajarbýbi ana­nyng hatyn tekseru bizge onay tiy­medi, júmbaq sheshkennen auyr, janyltpash aitqannan әrmen bol­dy.
Medet shekara әskerinde qyz­met etip jýrip, kózi qylilan­ghan­nan keyin Almatydaghy gospiy­tali­da eki ay jatyp emdelipti. Sonda ony emdegen dәrigerlerding biri «basynan soqqy alghannan keyin osynday syrqatqa shaldyghuy mýmkin» depti, osy sóz anagha óte auyr tiyipti. Biraq biz әngimeles­ken dәrigerler kózding qyliy­lanuy­na sebep bolatyn jayttar­dyng kóp ekenin bayandady.

Redaksiyagha Almaty oblysynyng Rayymbek audanyndaghy Qaynar auylynan hat keldi. Osynda túratyn Ajarbýbi Ábdiqasymova jeti balanyng anasy ekenin, qazir enbegining zeynetin kóretin demalysta jýrgenin jazypty. Ana әskerge ketken úlynyng densaulyghyna qatty alandap otyrghanyn aitypty. Boydan quat, qoldan kýsh qaytqan jasynda 1988 jyly tughan úly Rýstemov Medetti әskerge shygharyp salyp túryp, osynsha sary uayymgha salynamyn dep oilady deysiz be?!
Medet te medisinalyq tek­seru­den ótkennen keyin baryp, ar­nayy dәrigerlik komissiyanyng «de­ni sau, әskery qyzmetke ja­ram­dy» degen qorytyndysy boyyn­sha Ontýstik Qazaqstan ob­ly­synyng Ózbekstanmen shekara­sy­na «tayaq tastam» jerdegi Sa­rya­ghash qalasyna qonystanghan әs­kery bólimge baryp, azamattyq min­detin ótep jýr eken.
Ashyghyn aitayyq, Ajarbýbi ana­nyng hatyn tekseru bizge onay tiy­medi, júmbaq sheshkennen auyr, janyltpash aitqannan әrmen bol­dy.
Medet shekara әskerinde qyz­met etip jýrip, kózi qylilan­ghan­nan keyin Almatydaghy gospiy­tali­da eki ay jatyp emdelipti. Sonda ony emdegen dәrigerlerding biri «basynan soqqy alghannan keyin osynday syrqatqa shaldyghuy mýmkin» depti, osy sóz anagha óte auyr tiyipti. Biraq biz әngimeles­ken dәrigerler kózding qyliy­lanuy­na sebep bolatyn jayttar­dyng kóp ekenin bayandady.
Medet әskery auruhanadan shyq­qannan keyin Saryaghashqa qaytadan baryp, әskery bory­shyn óteudi odan әri jalghastyr­ghan. Aragha birneshe kýn salyp, Al­maty oblysyna qonyrau so­ghyp, ýiindegilerge jaghdayy qiyn­­day týskenin aitypty. Sa­rya­ghashqa tuystary baryp, Me­det­ti taghy da kórip qaytqannan keyin baryp, biz teksergen hatty jaz­ghan eken.
Áskery bólimge biz de bardyq. Me­­det anasyna aitqanyn bizge de qay­talady.
– Bireuden tayaq jediniz be?
– Joq, – dedi Medet.
– Auyryp jýr deydi, búghan qyz­­metinizding qanday da bir sal­qy­ny tiydi dep oilaysyz ba?
– Bilmedim, – dedi jauynger.
– Áskery bólim basshy­ly­ghyna nemese qúqyq qorghau or­gan­daryna ózge jauyngerlerding ne­me­se komandirlerding tarapynan Jar­­ghygha qayshy keletin is-әre­ketterge jol bergenderi turaly aryz jazdynyz ba?
– Joq, – dedi Medet taghy da.
Búl әngimelerden keyin әs­kery bólim basshylaryna qadala al­madyq. Aryz týspese, qúqyq qor­ghau organdary qylmystyq is qoz­ghay almaydy, bireudi jazalau tura­ly sóz boluy da mýmkin emes.
Medetpen birge әskery qyz­metin ótep jýrgender ol turaly jaq­sy pikir aitty. Auyryp, auru­hanagha jatyp shyqqany jay­ly sóz bolghan kezde jauyn­ger­ler­ding biri «Men de Medet siyaq­ta­nyp, eki ay «demalyp» qaytsam ghoy, shirkin» dep, әngimeni әzilge ai­naldyrghysy keldi.
Tilshige qiyndau bolghany sol, Me­detti emdegen dәrigerler Al­ma­tydaghy gospitalida. Ol auyra bas­taghan kezdegi zastava bastyghy Ýsha­raldaghy әskery bólimge auysyp ketipti. Olarmen didar­lasudyng sәti týspedi. Al shtab bastyghy, mayor Erke Qaytbaev:
– Eger bireuden zәbir kórgeni turaly jauyngerlerden mәlimet týsse, biz jedel tekserip, shara qol­danamyz. Medet onday әngime ait­qan joq. Tuystarynyng әlde­ne­den kýdiktenetininen habarym bar. Biraq dәlel joq bolghan song qo­lymyz qysqa, – dedi.
Mayordyng sózinde jan bar.
Sonymen, biz mynaday oy týi­dik.
Qazaqstan әskeri – memleketti­gimiz­ding bir ústyny. Tәuelsizdik­ting alghashqy jyldarynda últtyq kadr tappay qinalghanymyz ras. Biraq qazir jaghday ózgergen. Biz bar­ghan әskery bólimde ofiyser­ler­ding bәri derlik qandastary­myz.
Ókinishke qaray, ishki tәrtipti búzu ara-túra kezdesip qalady. Ko­mandirlerding arasynda da «bә­ri taqtayday» dey almaymyz. Ás­kery qúqyq salasyndaghy sta­tiys­tika múny teriske shy­ghar­may­dy. Al qazaq-ózbek shekarasyn qor­ghap túrghan jauyngerlerding jú­mysy auyr, kýn bolsa qaynap túr, shekara tәrtibin búzghysy ke­letinder kóp.
Áskerdegi tәrtip, ondaghy qyz­met ózgesheleu. Bólimderde órim­dey jas jigitter әskery borysh­ta­ryn ótep jatyr. Albyrt jas­tyq keyde bir-birimen kýsh sy­nas­tyryp ta qoyady.
Shekara әskerlerinde de ózin­dik syr kóp. Múny da bayqadyq. Tipt­i shekara arqyly respubliy­ka­dan tysqarygha nemese shekara­dan beri qaray tauarlardyng zan­syz ótuine jol bergeni ýshin jauap­kershilikke tartylyp jat­qandary da kezdesedi. Múny bile­miz. Búl isterge ofiyserlerding qa­ty­sy joq deu qiyn.
Al Medetting densaulyghyna degen ananyng alandaushylyghyn jetkize otyryp, búl mәseleni QR Qorghanys ministrligindegi me­diy­sinalyq qyzmet salasyn bas­qaryp otyrghandar qatang baqy­lau­gha alghanyn qalaghan bolar edik.
Ananyng «әskerge deni sau úlym­dy jibergenmin, endi ol qyz­metin ótep bolghan song deni sau qa­lpynda qaytugha tiyisti» de­genin de týsinuge bolady. Biraq jauyn­ger ata-ananyng әskery bó­limge «prokatqa» uaqytsha ótki­zip qoyghan zaty emes. Jauynger aza­mattyq boryshyn óteuge tiyis­ti. Otan qorghau onay sharua dey al­maymyz. Beybitshilik bolsyn dep tileyik.
Jauynger Medet Rýstemovting ana­sy redaksiyagha jazghan hatynda kel­tirgen derekterding rastyghyna ký­mәn keltirmeymiz, múnday qa­dam­dy artyq dep te sana­maymyz. Dú­rys, ata-ananyng әskerde temir­dey tәrtip bolghanyn talap et­keni maqúl. Biraq hatta kelti­ril­gen derekterding rastyghyn anyq­taytyn, dәleldeytin әskery qú­qyq qorghau organdary. So­largha aryzdanu kerek ekenin tý­sin­dirgimiz keledi. Medet qanday da bir sebeppen ýndemegenimen, onyng anasy әlgi organdargha sha­ghym jazugha qúqyly. Biraq múny Medet auyra sala jasaghanda óte dúrys bolar ma edi?! Bәlkim, әli de kesh emes shyghar... Sodan keyin ba­ryp, tiyisti tәrtip boyynsha qyl­mystyq is qozghalyp, tekseru jýr­giziledi. Qoldanystaghy zang ta­laptary osylay. Biz tiyisti organdargha mәn-jaydy bayandap qana qoyghan joqpyz, aryz ja­zyl­ghan jaghdayda tiyisti tәrtip boyyn­sha qyzmettik tekseru úiym­dastyrylyp, oqighagha qú­qyq­tyq bagha berulerin, kinәliler anyq­talghan jaghdayda olardy she­nine, nemese qyzmetine qara­mas­tan zang talaptaryna sәikes ja­zalaularyn súradyq. Óti­ni­shi­mizdi qabyldamaghan, «joq» degen ko­mandirlerdi kezdestirmedik. Bә­rining de Bas qolbasshynyng «armiyada әskery tәrtipti ký­shey­tu» turaly talabyn oryndaugha niyet­teri týzu, qúlshynystary tәuir siyaqtandy.

Quandyq ORAZBEKÚLY, Ontýstik Qazaqstan oblysy
“Ayqyn” gazeti