رەداكتسياعا الماتى وبلىسىنىڭ رايىمبەك اۋدانىنداعى قاينار اۋىلىنان حات كەلدى. وسىندا تۇراتىن ءاجاربۇبى ابدىقاسىموۆا جەتى بالانىڭ اناسى ەكەنىن، قازىر ەڭبەگىنىڭ زەينەتىن كورەتىن دەمالىستا جۇرگەنىن جازىپتى. انا اسكەرگە كەتكەن ۇلىنىڭ دەنساۋلىعىنا قاتتى الاڭداپ وتىرعانىن ايتىپتى. بويدان قۋات، قولدان كۇش قايتقان جاسىندا 1988 جىلى تۋعان ۇلى رۇستەموۆ مەدەتتى اسكەرگە شىعارىپ سالىپ تۇرىپ، وسىنشا سارى ۋايىمعا سالىنامىن دەپ ويلادى دەيسىز بە؟!
مەدەت تە مەديتسينالىق تەك­سەرۋ­دەن وتكەننەن كەيىن بارىپ، ار­نايى دارىگەرلىك كوميسسيانىڭ «دە­نى ساۋ، اسكەري قىزمەتكە جا­رام­دى» دەگەن قورىتىندىسى بويىن­شا وڭتۇستىك قازاقستان وب­لى­سىنىڭ وزبەكستانمەن شەكارا­سى­نا «تاياق تاستام» جەردەگى سا­رىا­عاش قالاسىنا قونىستانعان ءاس­كەري بولىمگە بارىپ، ازاماتتىق ءمىن­دەتىن وتەپ ءجۇر ەكەن.
اشىعىن ايتايىق، ءاجاربۇبى انا­نىڭ حاتىن تەكسەرۋ بىزگە وڭاي تي­مەدى، جۇمباق شەشكەننەن اۋىر، جاڭىلتپاش ايتقاننان ارمەن بول­دى.
مەدەت شەكارا اسكەرىندە قىز­مەت ەتىپ ءجۇرىپ، كوزى قىليلان­عان­نان كەيىن الماتىداعى گوسپي­تال­دا ەكى اي جاتىپ ەمدەلىپتى. سوندا ونى ەمدەگەن دارىگەرلەردىڭ ءبىرى «باسىنان سوققى العاننان كەيىن وسىنداي سىرقاتقا شالدىعۋى مۇمكىن» دەپتى، وسى ءسوز اناعا وتە اۋىر ءتيىپتى. بىراق ءبىز اڭگىمەلەس­كەن دارىگەرلەر كوزدىڭ قىلي­لانۋى­نا سەبەپ بولاتىن جايتتار­دىڭ كوپ ەكەنىن باياندادى.

رەداكتسياعا الماتى وبلىسىنىڭ رايىمبەك اۋدانىنداعى قاينار اۋىلىنان حات كەلدى. وسىندا تۇراتىن ءاجاربۇبى ابدىقاسىموۆا جەتى بالانىڭ اناسى ەكەنىن، قازىر ەڭبەگىنىڭ زەينەتىن كورەتىن دەمالىستا جۇرگەنىن جازىپتى. انا اسكەرگە كەتكەن ۇلىنىڭ دەنساۋلىعىنا قاتتى الاڭداپ وتىرعانىن ايتىپتى. بويدان قۋات، قولدان كۇش قايتقان جاسىندا 1988 جىلى تۋعان ۇلى رۇستەموۆ مەدەتتى اسكەرگە شىعارىپ سالىپ تۇرىپ، وسىنشا سارى ۋايىمعا سالىنامىن دەپ ويلادى دەيسىز بە؟!
مەدەت تە مەديتسينالىق تەك­سەرۋ­دەن وتكەننەن كەيىن بارىپ، ار­نايى دارىگەرلىك كوميسسيانىڭ «دە­نى ساۋ، اسكەري قىزمەتكە جا­رام­دى» دەگەن قورىتىندىسى بويىن­شا وڭتۇستىك قازاقستان وب­لى­سىنىڭ وزبەكستانمەن شەكارا­سى­نا «تاياق تاستام» جەردەگى سا­رىا­عاش قالاسىنا قونىستانعان ءاس­كەري بولىمگە بارىپ، ازاماتتىق ءمىن­دەتىن وتەپ ءجۇر ەكەن.
اشىعىن ايتايىق، ءاجاربۇبى انا­نىڭ حاتىن تەكسەرۋ بىزگە وڭاي تي­مەدى، جۇمباق شەشكەننەن اۋىر، جاڭىلتپاش ايتقاننان ارمەن بول­دى.
مەدەت شەكارا اسكەرىندە قىز­مەت ەتىپ ءجۇرىپ، كوزى قىليلان­عان­نان كەيىن الماتىداعى گوسپي­تال­دا ەكى اي جاتىپ ەمدەلىپتى. سوندا ونى ەمدەگەن دارىگەرلەردىڭ ءبىرى «باسىنان سوققى العاننان كەيىن وسىنداي سىرقاتقا شالدىعۋى مۇمكىن» دەپتى، وسى ءسوز اناعا وتە اۋىر ءتيىپتى. بىراق ءبىز اڭگىمەلەس­كەن دارىگەرلەر كوزدىڭ قىلي­لانۋى­نا سەبەپ بولاتىن جايتتار­دىڭ كوپ ەكەنىن باياندادى.
مەدەت اسكەري اۋرۋحانادان شىق­قاننان كەيىن سارىاعاشقا قايتادان بارىپ، اسكەري بورى­شىن وتەۋدى ودان ءارى جالعاستىر­عان. اراعا بىرنەشە كۇن سالىپ، ال­ماتى وبلىسىنا قوڭىراۋ سو­عىپ، ۇيىندەگىلەرگە جاعدايى قيىن­­داي تۇسكەنىن ايتىپتى. سا­رىا­عاشقا تۋىستارى بارىپ، مە­دەت­تى تاعى دا كورىپ قايتقاننان كەيىن بارىپ، ءبىز تەكسەرگەن حاتتى جاز­عان ەكەن.
اسكەري بولىمگە ءبىز دە باردىق. مە­­دەت اناسىنا ايتقانىن بىزگە دە قاي­تالادى.
– بىرەۋدەن تاياق جەدىڭىز بە؟
– جوق، – دەدى مەدەت.
– اۋىرىپ ءجۇر دەيدى، بۇعان قىز­­مەتىڭىزدىڭ قانداي دا ءبىر سال­قى­نى ءتيدى دەپ ويلايسىز با؟
– بىلمەدىم، – دەدى جاۋىنگەر.
– اسكەري ءبولىم باسشى­لى­عىنا نەمەسە قۇقىق قورعاۋ ور­گان­دارىنا وزگە جاۋىنگەرلەردىڭ نە­مە­سە كومانديرلەردىڭ تاراپىنان جار­­عىعا قايشى كەلەتىن ءىس-ارە­كەتتەرگە جول بەرگەندەرى تۋرالى ارىز جازدىڭىز با؟
– جوق، – دەدى مەدەت تاعى دا.
بۇل اڭگىمەلەردەن كەيىن ءاس­كەري ءبولىم باسشىلارىنا قادالا ال­مادىق. ارىز تۇسپەسە، قۇقىق قور­عاۋ ورگاندارى قىلمىستىق ءىس قوز­عاي المايدى، بىرەۋدى جازالاۋ تۋرا­لى ءسوز بولۋى دا مۇمكىن ەمەس.
مەدەتپەن بىرگە اسكەري قىز­مەتىن وتەپ جۇرگەندەر ول تۋرالى جاق­سى پىكىر ايتتى. اۋىرىپ، اۋرۋ­حاناعا جاتىپ شىققانى جاي­لى ءسوز بولعان كەزدە جاۋىن­گەر­لەر­دىڭ ءبىرى «مەن دە مەدەت سياق­تا­نىپ، ەكى اي «دەمالىپ» قايتسام عوي، شىركىن» دەپ، اڭگىمەنى ازىلگە اي­نالدىرعىسى كەلدى.
تىلشىگە قيىنداۋ بولعانى سول، مە­دەتتى ەمدەگەن دارىگەرلەر ال­ما­تىداعى گوسپيتالدا. ول اۋىرا باس­تاعان كەزدەگى زاستاۆا باستىعى ءۇشا­رالداعى اسكەري بولىمگە اۋىسىپ كەتىپتى. ولارمەن ديدار­لاسۋدىڭ ءساتى تۇسپەدى. ال شتاب باستىعى، مايور ەركە قايتباەۆ:
– ەگەر بىرەۋدەن ءزابىر كورگەنى تۋرالى جاۋىنگەرلەردەن مالىمەت تۇسسە، ءبىز جەدەل تەكسەرىپ، شارا قول­دانامىز. مەدەت ونداي اڭگىمە ايت­قان جوق. تۋىستارىنىڭ الدە­نە­دەن كۇدىكتەنەتىنىنەن حابارىم بار. بىراق دالەل جوق بولعان سوڭ قو­لىمىز قىسقا، – دەدى.
مايوردىڭ سوزىندە جان بار.
سونىمەن، ءبىز مىناداي وي ءتۇي­دىك.
قازاقستان اسكەرى – مەملەكەتتى­گىمىز­دىڭ ءبىر ۇستىنى. تاۋەلسىزدىك­تىڭ العاشقى جىلدارىندا ۇلتتىق كادر تاپپاي قينالعانىمىز راس. بىراق قازىر جاعداي وزگەرگەن. ءبىز بار­عان اسكەري بولىمدە وفيتسەر­لەر­دىڭ ءبارى دەرلىك قانداستارى­مىز.
وكىنىشكە قاراي، ىشكى ءتارتىپتى بۇزۋ ارا-تۇرا كەزدەسىپ قالادى. كو­مانديرلەردىڭ اراسىندا دا «ءبا­رى تاقتايداي» دەي المايمىز. ءاس­كەري قۇقىق سالاسىنداعى ستا­تيس­تيكا مۇنى تەرىسكە شى­عار­ماي­دى. ال قازاق-وزبەك شەكاراسىن قور­عاپ تۇرعان جاۋىنگەرلەردىڭ جۇ­مىسى اۋىر، كۇن بولسا قايناپ تۇر، شەكارا ءتارتىبىن بۇزعىسى كە­لەتىندەر كوپ.
اسكەردەگى ءتارتىپ، ونداعى قىز­مەت وزگەشەلەۋ. بولىمدەردە ءورىم­دەي جاس جىگىتتەر اسكەري بورىش­تا­رىن وتەپ جاتىر. البىرت جاس­تىق كەيدە ءبىر-بىرىمەن كۇش سى­ناس­تىرىپ تا قويادى.
شەكارا اسكەرلەرىندە دە ءوزىن­دىك سىر كوپ. مۇنى دا بايقادىق. ءتىپت­ى شەكارا ارقىلى رەسپۋبلي­كا­دان تىسقارىعا نەمەسە شەكارا­دان بەرى قاراي تاۋارلاردىڭ زاڭ­سىز وتۋىنە جول بەرگەنى ءۇشىن جاۋاپ­كەرشىلىككە تارتىلىپ جات­قاندارى دا كەزدەسەدى. مۇنى بىلە­مىز. بۇل ىستەرگە وفيتسەرلەردىڭ قا­تى­سى جوق دەۋ قيىن.
ال مەدەتتىڭ دەنساۋلىعىنا دەگەن انانىڭ الاڭداۋشىلىعىن جەتكىزە وتىرىپ، بۇل ماسەلەنى قر قورعانىس مينيسترلىگىندەگى مە­دي­تسينالىق قىزمەت سالاسىن باس­قارىپ وتىرعاندار قاتاڭ باقى­لاۋ­عا العانىن قالاعان بولار ەدىك.
انانىڭ «اسكەرگە دەنى ساۋ ۇلىم­دى جىبەرگەنمىن، ەندى ول قىز­مەتىن وتەپ بولعان سوڭ دەنى ساۋ قا­لپىندا قايتۋعا ءتيىستى» دە­گەنىن دە تۇسىنۋگە بولادى. بىراق جاۋىن­گەر اتا-انانىڭ اسكەري ءبو­لىمگە «پروكاتقا» ۋاقىتشا وتكى­زىپ قويعان زاتى ەمەس. جاۋىنگەر ازا­ماتتىق بورىشىن وتەۋگە ءتيىس­تى. وتان قورعاۋ وڭاي شارۋا دەي ال­مايمىز. بەيبىتشىلىك بولسىن دەپ تىلەيىك.
جاۋىنگەر مەدەت رۇستەموۆتىڭ انا­سى رەداكتسياعا جازعان حاتىندا كەل­تىرگەن دەرەكتەردىڭ راستىعىنا كۇ­مان كەلتىرمەيمىز، مۇنداي قا­دام­دى ارتىق دەپ تە سانا­مايمىز. دۇ­رىس، اتا-انانىڭ اسكەردە تەمىر­دەي ءتارتىپ بولعانىن تالاپ ەت­كەنى ماقۇل. بىراق حاتتا كەلتى­رىل­گەن دەرەكتەردىڭ راستىعىن انىق­تايتىن، دالەلدەيتىن اسكەري قۇ­قىق قورعاۋ ورگاندارى. سو­لارعا ارىزدانۋ كەرەك ەكەنىن ءتۇ­سىن­دىرگىمىز كەلەدى. مەدەت قانداي دا ءبىر سەبەپپەن ۇندەمەگەنىمەن، ونىڭ اناسى الگى ورگاندارعا شا­عىم جازۋعا قۇقىلى. بىراق مۇنى مەدەت اۋىرا سالا جاساعاندا وتە دۇرىس بولار ما ەدى؟! بالكىم، ءالى دە كەش ەمەس شىعار... سودان كەيىن با­رىپ، ءتيىستى ءتارتىپ بويىنشا قىل­مىستىق ءىس قوزعالىپ، تەكسەرۋ ءجۇر­گىزىلەدى. قولدانىستاعى زاڭ تا­لاپتارى وسىلاي. ءبىز ءتيىستى ورگاندارعا ءمان-جايدى بايانداپ قانا قويعان جوقپىز، ارىز جا­زىل­عان جاعدايدا ءتيىستى ءتارتىپ بويىن­شا قىزمەتتىك تەكسەرۋ ۇيىم­داستىرىلىپ، وقيعاعا قۇ­قىق­تىق باعا بەرۋلەرىن، كىنالىلەر انىق­تالعان جاعدايدا ولاردى شە­نىنە، نەمەسە قىزمەتىنە قارا­ماس­تان زاڭ تالاپتارىنا سايكەس جا­زالاۋلارىن سۇرادىق. ءوتى­نى­شى­مىزدى قابىلداماعان، «جوق» دەگەن كو­مانديرلەردى كەزدەستىرمەدىك. ءبا­رىنىڭ دە باس قولباسشىنىڭ «ارميادا اسكەري ءتارتىپتى كۇ­شەي­تۋ» تۋرالى تالابىن ورىنداۋعا نيەت­تەرى ءتۇزۋ، قۇلشىنىستارى ءتاۋىر سياقتاندى.

قۋاندىق ورازبەكۇلى، وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى
“ايقىن” گازەتى