Aqtaudaghy «Algha» tobynyng mýshelerine baylanysty ótken sot otyrysy ayaqtalardan әldeqayda búryn Janaózende әleumettik arazdyqty qozdyru isine baylanysty basty aiypkerlerding biri - Serik Saparghaly aghynan jarylyp, barlyq kinәsin moyyndady. Býkil sot otyrysy barysynda ol ózining basty qamqorshysy Vladimir Kozlovtyng artyna tyghylyp, sonyng kólenkesinde qalyp keldi. Sondyqtan da, Saparghaliyding әreketteri qogham ýshin tym qúpiya bolmasa da, Kozlov sekildi qatty ashyqqa shyqqan joq, tiyisinshe kókeyde «búl kim, ne istep, ne býldirdi?» degen saualdar tughyzdy. Biz osy saualdargha, sonymen qatar Kozlov - Ábilәzov seriktestigining qylmystyq josparynda ol qanday ról iyelenip, qanday qyzmet atqardy jәne sottyng ýkimin kýtpey-aq qanday kinәsin moyyndap, ne ýshin aghynan jaryldy degen saualdargha jauap izdep kórmekpiz.

Saparghalidyng sapary neden bastaldy?

Aqtaudaghy «Algha» tobynyng mýshelerine baylanysty ótken sot otyrysy ayaqtalardan әldeqayda búryn Janaózende әleumettik arazdyqty qozdyru isine baylanysty basty aiypkerlerding biri - Serik Saparghaly aghynan jarylyp, barlyq kinәsin moyyndady. Býkil sot otyrysy barysynda ol ózining basty qamqorshysy Vladimir Kozlovtyng artyna tyghylyp, sonyng kólenkesinde qalyp keldi. Sondyqtan da, Saparghaliyding әreketteri qogham ýshin tym qúpiya bolmasa da, Kozlov sekildi qatty ashyqqa shyqqan joq, tiyisinshe kókeyde «búl kim, ne istep, ne býldirdi?» degen saualdar tughyzdy. Biz osy saualdargha, sonymen qatar Kozlov - Ábilәzov seriktestigining qylmystyq josparynda ol qanday ról iyelenip, qanday qyzmet atqardy jәne sottyng ýkimin kýtpey-aq qanday kinәsin moyyndap, ne ýshin aghynan jaryldy degen saualdargha jauap izdep kórmekpiz.

Saparghalidyng sapary neden bastaldy?

Serik Saparghaly degeniniz kim ózi dersiz, bәlkim! Ol Manghystau oblysynda júmys istegen búrynghy múnayshy, Almatyda biznesin qaryq qylyp óristete almaghan búrynghy kәsipker, ózin ýmitker retinde ortalyq saylau komissiyasyna tirketuge qajetti qoldyng tittey bóligin de jinay almaghandyqtan, saylau alamanyna qosylmay jatyp qatardan shyghyp qalghan búrynghy el preziydenttiginen ýmitker. Sonymen qatar, búl Saparghaliynyz ózining zansyz úiymyna onshaqty adamdy da jinay almay qor bolyp, aqyry bolmay qalghan, búrynghy «últshyl qogham qayratkeri».

Saparghaly preziydent saylauyna týspek bolghan kezinde kóptegen aqparat qúraldary ony «qaryzgha belshesinen batqan kәsipker» dep, ayaq astynan preziydent bola qoiy niyetin qaryzynan qútyludyng aila-sharghysy dep, әbden tәlkek qylghany esimizde. Sonda jurnalister onyng sayasatqa aralasugha bel baylauyn ózi qaryz alghan adamdarmen bolatyn qatang әngimelerdi kisimsip, doq kórsetu ýshin ghana jasaghan qadamy dep baghalaghan.

Onysynan týk shyqpay, baspasóz ben telearnalardyng júldyzyna ainala almaghannan keyin Saparghaly ne de bolsa tәuekel dep tas jútyp, jyghylsam nardan jyghylayyn dep «Alghanyn» qatarynan bir-aq shyqqan. Biraq onysy qazir ózderiniz kuә bolyp otyrghanday nardan emes, jardan jyghylu bolyp shyqty. Ol turaly keyinirek aita jatarmyz, aldymen onyng «Alghadaghy» qyzmetine keleyik. Bolmay qalghan preziydentting qyzmetine «Alghanyn» asa zәru bolyp otyrghany shamaly edi, Ábilәzovting sybaylastary oghan mayly jilikting basyn ústata qonggha asyqqan joq, әiteuir top kóbeytip jýrip ol qatardaghy kóptin  birine ainaldy.

Saparghalidyng sabylysy

«Alghanyn» kóp búlbúlynyng birine ainalghan Sekeng alystaghy әmirshilerding kózine týsu ýshin ýlkendi-kishili sharalardyng barlyghynda sóilep qalugha tyrysatyn. Sot zalynda kórsetilgen jazbalargha qaraghanda, ol sóz alghan jerining barlyghynda halyqty memlekettik qúrylysty qúlatugha, biylikti kýshpen ózgertuge shaqyrghan. Mysaly, 2010-jyldyng 25-mausymynda Almatydaghy Amangeldi Imanov eskertkishining týbinde bolghan sherude ol qazaqstandyqtardy jappay berekesizdikke, tәrtipsizdikke shaqyrady. Búl sózderi eshqanday jauapkershilik artpaytynday, ózine eshbir sot joqtay ekilenedi.

Sol jerde Seken: «Biz biyliktegi rejimdi tamyryna deyin júlyp alyp, qúrtyp, osy baghytta naqty qadamdar jasaugha, sóitip biylikti ózimizge qaytarugha tiyispiz. ...búlargha ózimizding kýshimizdi kórsetetin kez keldi» dep úran tastaghan edi.

Onyng әr jerdegi keude soqqan sózderine terenirek ýnilseniz, últaralyq arazdyqty qozdyrugha baghyttalghan sózderin de kóptep tabasyz. Biraq, bizding býgingi maqsat «jalghan qayratkerdin» biylikti qúlatu turaly aitqandaryna kóz salu... Ol adamdardy zamanauy qazaq memlekettigin tamyrymen qosa qúrtyp, osynau qasiyetti jerde barsha qazaqstandyqtardyng qanshama jyldan beri tynymsyz enbekpen jetken jetistikterin joq qylugha shaqyrady.

Ol az deseniz, Sekeng ózining jalyndy úrandarynda Ábilәzovting Kozlovqa 2010-jyldyng 30-sәuirinde telefon arqyly bergen tapsyrmasyn totyqússha qaytalap, biylikti qúlatudyng naqty merzimin de belgileydi.

Taghy da Serik Saparghalidyng úranynan ýzindi keltire keteyik: «Keler jyldyng ayaghyna deyin búl biylik qúlauy kerek. Shyndap kelgende búl kónilge qonymdy merzim, tek ol ýshin biz júmys isteuimiz kerek», - deydi.

Ayyptaushylar men sot ýderisin baqylap otyrghan qogham ókilderine Ábilәzovting tapsyrmasy men Saparghalidyng úranynyng sonshalyqty úqsastyghy birtýrli kóringen bolatyn. Búl úqsastyqtan, «Alghanyn» belsendileri Ábilәzovten tapsyrmany alysymen dereu ony búljytpay oryndaugha kirisip ketkenderin angharugha bolady. Saparghaly «týp-tamyrymen qúrtu kerek» degende ony jay sózding lәmi retinde aitpasa kerek. Ózderining qamqorshy, qoldaushylary neni kókseytinin naqty bile otyryp, eldi soghan shaqyrsa kerek.

Saparghalidyng Janaózenge sapary

Ábilәzovting komandasy Janaózendegi jaghdaydy bar kýshimen shayqaltugha kirisken uaqyt Saparghalidyng «júldyzy janghan» kez boldy. Sekenning Manghystau oblysyndaghy jәne jalpy múnay salasyndaghy tamyr-tanystary boluy onyng «alghalyqtar» aldynda bedelin kóterip tastady. Búl joly ol myqtap kirisip, sybaylastarynyng aldynda qadir jinap qalugha taptyrmas mýmkindikti qalt jibergisi kelmedi.

Manghystaudaghy ereuilding barysyn ghalamtordan qarap otyrghandar Sekenning Janaózendegi múnayshylardyng aldyna shyghyp alyp: «Qyrghyzstandaghy biylikti bir emes, eki ret kýshpen laqtyryp tastaghan qyrghyzdardan qazaqtyng nesi kem?» dep qayrap túrghanyn talay kórdi. Saparghalidyng úrandarynda ózderining qaramaghynda eshteneden tayynbaytyn jauyngerler men shahidter toby bar ekeni turaly da isharalar bayqalady. Múnday arandatu sózderin ol Janaózende talay mәrte aitqan.

24-qarashada Saparghaly Ájighaliyevamen jәne Saqtaghanovpen birge úzaqqa sozylyp bara jatqan ereuildi toqtatu maqsatynda memlekettik biylik organdary ókilderining bastamasymen bastalghan kezekti eki kýndik kelissózdi tyghyryqqa tirep, ýzip tastaghan bolatyn.

2011-jyldyng 16-jeltoqsany kýni Ámirova men Kozlov telefon arqyly sóilesken kezde Saparghalidyng aty taghy da atalady. Ámirova Janaózende «Ózenmúnaygaz» ben jergilikti әkimshilikting ghimaraty órtelgeni turaly jәne alanda ýlken qaqtyghys bolyp jatqany turaly bayandaydy. Kozlovtyng «múny naqty kim istedi» degen saualyna Ámirova «men Saparghaligha barghanymda ol mәz bolyp yrjiyp túrdy. Múny istegen sol» dep jauap beredi.

17-jeltoqsan kýni naqty nәtiyjege qol jetkizgenin kórgen Saparghaly mýmkindikti paydalanyp ózining túghyryn nyqtap aludyng amaldaryn qarastyrady. «Alghanyn» Janaózendegi arandatuy nege aparyp soqtyrghanyn kóre túra ol kezekti sheruge shyghyp, otqa may qúya týsedi. Ol memleketti barlyghyna aiypty dep tauyp, biylik ókilderining barlyq ókilettilikterin toqtatudy talap etedi. Yaghni, Janaózendegi enbek dauyna sayasy sipat berudegi eng songhy, sharyqtau shegi ispetti sheshushi qadamdy elden búryn jasaugha tyrysyp baqty.

Saparghalidyng saly sugha ketti

Sot otyrysy barysynda psihologtar Saparghaligha keremet minezdeme berdi: «Serik Saparghaly - 2010-jyldan bastap 2011-jyldyng jeltoqsan aiyna deyin kez-kelgen narazylyq sharasyna talghausyz qatysa beretin patologiyalyq sipattaghy tonmoyyn, birbetkey adam. Sheshendik ónerden maqrúm. Bir aitqandaryn qaytalay beredi. Qyzuqandy, óte tez sóileytindikten, aitqan sózderinde kóbinese logika bolmaydy. Dórekilikke beyim» deydi olar.

Psihologtar tarapynan berilgen múnday bagha Saparghalidyng qatty shamyna tiydi. Ol sot zalynda tәuelsiz mamandardyng pikirine qarsy shyqpaqshy boldy. Sóite túra, bayqaushylardyng bәrin tanghaldyryp, barlyq kinәlaryn moyyndady. Ol «men ózimning saparlarym barysynda shynymen-aq múnayshylargha kómektesuge tyrystym», - dep alady da, әri qaray; «men ol kezde ózimning sózderimdi múnayshylar basqasha týsinedi dep oilamadym. Tek qarasha aiynyng sonyna qaray múnayshylardyng talaptary zang shenberinen shyghyp ketkenin týsindim. Men ózimning sózderim men әreketterim múnayshylargha keri әser etip, Janaózendegi jeltoqsan oqighasyna soqtyrghanyna shyn jýrekten ókinishimdi bildire otyryp,  kinәmdi moyyndaymyn», - dep aghynan jaryldy.

«Alghanyn» әsire belsendisining aghynan jarylyp, kinәsin moyyndaghany sot oghan baylanysty ýkim shygharghanda jazany jenildeu beruine yqpal etken bolar... Álgi orys radiosynyng әzili bar edi ghoy: «altyn balyqty qyzghan tabagha salsanyz oryndalatyn tilekterding sany eluge deyin jetedi» deytin. IYә, batyrgha da jan kerek eken...

Tek ókinishtisi, sony búl «batyrdyn» tughan halqyn arandatyp, jargha jyqqanda oilamaghany, aghayyny qayghygha batyp, qasiret shegip jatqanda alystaghy qojayynnyng tapsyrmasyn oryndaghanyna mәz bolyp, eki ezui eki qúlaghyna jeterdey mәz bolghany... Myng jerden aghynan jaryla aqtarylyp, aiybyn moyynyna alghanmen, jazyqsyz qyrshyndarynan qiylghan bozdaqtardyng qany jibermes, aruaqtary keshirmes ony... Asylyq aitpayyqshy, bәri bir jaratqannyng qúzyretinde ghoy. Degenmen, «aytpasang sózding atasy óledi» eken.

«Abai.kz»