Senbi, 28 Qyrkýiek 2024
Aqmyltyq 4840 16 pikir 3 Mausym, 2022 saghat 12:30

Ghylym... Akademiyasyn tappay maqtanba

Osy aptada preziydent Toqaev Últtyq ghylym akademiyasynda bolyp, 90-jyldarynyng ortasynda kesirli ózgeristerge tap bolyp, bedeli men abyroyynan airylyp qalghan biregey úiymygha qatysty biraz jaqsy oy men úsynys aitty.

«Shymshyqty soysa da, qasapshy soysyn». Ghylym turaly da ghalymdardyng ózi sóilesin.

Biraq, ol sala siz ben bizding salyghymyzdan qarjylandyratyn bolghan son, biz be bir-eki pikir aityp qalayyq.

Birinshiden, Toqaevtyng ÚGhA men ghalymdardyng mәrtebesin kóteru turaly oilaryna qosylamyn. Shynymen de, kez kelgen memleketting býgini men bolashaghyn anyqtaytyn dәl osy sala.

Búl jerde últtyng ozyq oiy men tereng tanymynyng kvintessensiyasy shoghyrlanghan. Sol sebepti osy salany qarjylandyruda memleketting rolin arttyru, sózsiz, kerek-aq.

Jәne de naryq zandaryna sәikes, memleketten tys qarjylandyrugha jeke biznesting de tolyqqandy qatysuyna tiyisti jaghday jasaytyn zannamalyq negiz qalanuy tiyis: ghylymnyng damuyna óz kapitalyn bólgen kompaniyalar men túlghalardy materialdyq jәne moralidyq túrghydan yntalandyru sharalary qarastyryluy tiyis: ghylymgha kómektesu paydaly boluy kerek!

Halyqaralyq standarttardy alsaq, órkeniyetti elderde ghylymdy qarjylandyru, әdette, jalpy ishki ónimning (JIÓ) tiyisti prosenti men naqty qarjysymen ólshenedi. Osy túrghydan alghanda JIÓ jaghynan birinshi orynda AQSh túr, onda jyl sayyn búl manyzdy salagha JIÓ-ning 3,37 prosenti júmsalady, ghylymgha jyl sayyn 511 milliard dollar qarastyrylghan. Bizde bolsa, ol kórsetkish 1 prosentting o jaq, bú jaghy.

Aytpaqshy, JIÓ-men ólsheu bir bólek te, naqty qarjy kólemi – bir bólek. AQSh әr ghalymgha jyl sayyn 266 myng dollar bólse, ghylym salasyna jyl sayyn 17 milliard dollar ghana (?) bóletin Shveysariya da әr ghalymgha 466 myng dollar qarastyrylghan. Bizdegi ghalymdardyng jalaqysy turaly aitpay-aq qoyayyn, úyat bolar.

Ekinshiden, qarjylandyrudyng ózine bayyppen qarau kerek siyaqty. Óitkeni, memleket «men aqsha berdim, onyng qaytarymyn tezirek kóruim kerek» degen, absolutti týrdegi naryqtyq kózqarasyn qayta qarauy tiyis dep sanaymyn. Ghylymdy qarjylandyruda ondaghan jyldargha arnalghan jobalar bolmaghanda, Korolevting Gagariyni, NASA-nyng Armstrongy, Ilon Mask sekildi menedjerding keremet kemeleri gharyshqa úshar ma edi, yadrolyq ghylym salasy damyr ma edi? Basqasha aitqanda, úzaq merzimdi baghdarlamalar bolmaghanda, adamzat dәl býgingi jaghdaygha jeter me edi?

Sol sekildi, gumanitarlyq sala siyaqty, qarjylyq qaytarymy joq, biraq últtyng ruhany damuyna birden-bir septigin tiyzizetin, qaltagha emes, qoghamgha, my men sanagha әser etetin erekshe bolmys bar. Onyng qarjysyn Qarjy ministrligining tap-taza tehnokrattary qalay esepteydi?  Ol da óz aldyna bólek bir әngime.

Ýshinshiden, ghylym mәselesining taza sayasy astary taghy bar. Nesin jasyrayyq, osy kýnge deyin bizdegi ghylym sayasattyng qolshoqpary bop keldi, әsirese, ol qoghamdyq ghylymdargha tikeley qatysty. Qazaq memleketining payda boluy, damuy sekildi irgeli mәseleler de ya Nazarbaevtyng (550 jyl), ya Putinning ishki jәne syrtqy koniunkturalyq astary bar sózderining qúrbany bop ketti emes pe?

Sol sebepti, ghylym sekildi sayasat pen biylikke baghynbauy tiyis ghalamat salagha moralidyq, tanymdyq derbestik beretin uaqyt keldi dep sanaymyn!

Ámirjan Qosan

Abai.kz

16 pikir

Ýzdik materialdar

Alashorda

IYdey Alasha y sovremennyy Kazahstan

Kerimsal Jubatkanov 2563